Η χαρτογράφηση θερμικού κινδύνου στην Αθήνα αποτελεί σήμερα κρίσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αναδεικνύοντας τις περιοχές της πρωτεύουσας που «βάλλονται» περισσότερο από τον καύσωνα. Ενώ το 2015 ο Δήμος Αθηναίων εκσυγχρόνιζε τη Χάρτα Πρασίνου δημιουργώντας το Παρατηρητήριο Πρασίνου για την καταγραφή των υφιστάμενων χώρων, η Πράγα είχε ήδη προχωρήσει στο επόμενο στάδιο. Η τοπική διοίκηση της τσεχικής πρωτεύουσας, αντιλαμβανόμενη την ευπάθεια των αστικών κέντρων στην κλιματική κρίση, εφάρμοσε τετραετές σχέδιο δράσης με συγκεκριμένους αριθμητικούς στόχους βιωσιμότητας.

Καύσωνας: Τεχνολογία ArcGIS και δορυφορικά δεδομένα στην υπηρεσία των πόλεων

Οι ειδικοί του Ινστιτούτου Σχεδιασμού και Ανάπτυξης της Πράγας (IPR Prague) υιοθέτησαν το ArcGIS ως βασικό εργαλείο πλοήγησης. Αυτό το προηγμένο λογισμικό χαρτογράφησης και χωρικής ανάλυσης παραμένει από τα ισχυρότερα διαθέσιμα, συλλέγοντας πληροφορίες από δορυφόρους και GIS συστήματα. Τα δεδομένα αυτά καθίστανται ανεκτίμητα για τη σχεδίαση στοχευμένων παρεμβάσεων σε εποχές ακραίων θερμοκρασιών.

Μέσω της τεχνολογικής παρατήρησης του αστικού ιστού από ύψος, οι αρχές έχουν πρόσβαση σε ολοκληρωμένα δεδομένα: σημεία υψηλής πληθυσμιακής πυκνότητας, περιοχές συγκέντρωσης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, ζώνες χαμηλού δείκτη βλάστησης και σημεία υψηλού θερμικού κινδύνου όπου η θερμοκρασία ανεβαίνει ραγδαία.

Αθήνα: Το πρότζεκτ Heat Risk in Athens και η επιτακτική ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις

Παρόμοια μελέτη για τη μητροπολιτική Αθήνα πραγματοποίησαν οι ερευνητές Αλέξανδρος Πανταζής και Ελένη Βλάχου με το Heat Risk in Athens, δημοσιευμένο στις αρχές του 2024. Η έρευνα εκπονήθηκε στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος Κλιματική Κρίση και Τεχνολογίες Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Μετά τον καταστροφικό καύσωνα Κλέων του 2023, όταν η μέση μέγιστη θερμοκρασία έφτασε τους 37,1°C ξεπερνώντας το ρεκόρ του 1863, και η απόλυτη μέγιστη θερμοκρασία άγγιξε τους 42,8°C στο Θησείο, η ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις έγινε επιτακτική. Η δεκαετία 2011-2020 καταγράφηκε ως η θερμότερη από τα μέσα του 19ου αιώνα σύμφωνα με το κλιματικό αρχείο του Εθνικού Αστεροσκοπείου, διαμορφώνοντας ανησυχητικά δεδομένα για το νέο κλίμα της Αττικής.

Μεθοδολογία και εργαλεία χαρτογράφησης θερμικού κινδύνου

Το ερευνητικό έργο αποτελεί υποδειγματικό μοντέλο για τη διαμόρφωση νέας στρατηγικής αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, βασισμένης όχι σε γενικευμένα μέτρα αλλά σε εξειδικευμένες παρεμβάσεις ανά γεωγραφική περιοχή.

Στη μητρόπολη των 574,7 τετραγωνικών χιλιομέτρων που φιλοξενεί τουλάχιστον το 36% του εθνικού πληθυσμού (3.059.764 από τα 10.432.481 άτομα της απογραφής 2021), το αστικό μικροκλίμα παρουσιάζει ιδιαίτερη πολυπλοκότητα. Η πόλη διαθέτει παράκτιο μέτωπο, περιβάλλεται από βουνά επιβαρυμένα από καταπατήσεις και πυρκαγιές, ενώ πολεοδομικά έχει αναπτυχθεί χωρίς στρατηγικό σχεδιασμό.

Παράγοντες όπως τα δομικά υλικά, οι επιφάνειες κτιρίων και οι συγκεντρώσεις ρύπων επηρεάζουν σημαντικά τη θερμοκρασία που βιώνουμε διασχίζοντας τους δρόμους.

Τεχνικά χαρακτηριστικά και δεδομένα της έρευνας

Για το Heat Risk in Athens, οι ερευνητές αξιοποίησαν δορυφορικές εικόνες και πληθυσμιακά στοιχεία μέσω Google Earth Engine (GEE) και ArcGIS, του ίδιου εργαλείου που χρησιμοποιεί η Πράγα.

Η μελέτη συνδύασε τρεις βασικές κατηγορίες δεδομένων: θερμοκρασία εδάφους, ποσοστό δενδροκάλυψης και πυκνότητα πληθυσμού.

Οι περιοχές - "καμίνια" στην Αθήνα που "πλήττονται" περισσότερο λόγω του καύσωνα

Τα ευρήματα της έρευνας αποκαλύπτουν τις περιοχές που απαιτούν άμεση παρέμβαση:

• Υψηλός θερμικός κίνδυνος (HRI > 3) εντοπίστηκε σε αυτοκινητόδρομους όπως Πέτρου Ράλλη, Λαμπράκη Γρηγορίου, Τζαβέλλα, Πειραιώς και λεωφόρος Κηφισίας
• Οικιστικές περιοχές κατά μήκος μεγάλων λεωφόρων επιβαρύνονται ανάλογα, ιδιαίτερα τετράγωνα στους Αμπελοκήπους (λεωφ. Κηφισού) και Περιστέρι (λεωφ. Θηβών)
• Στον Κεντρικό Τομέα και το Ιστορικό Κέντρο, κρίσιμα καταγράφηκαν τα οικοδομικά τετράγωνα εντός Σταδίου και Σόλωνος μέχρι Ομόνοια
• Το υψηλό ρίσκο επεκτείνεται προς Σταθμό Λαρίσης, Μεταξουργείο, Κολοκυνθού, Σεπόλια, Πατήσια και Γαλάτσι
• Περιοχές υψηλού κινδύνου περιλαμβάνουν τετράγωνα στο Νέο Κόσμο, Παγκράτι και Καισαριανή (οδοί Υμηττού και Φιλολάου), καθώς και τμήματα Βύρωνα και κέντρου Ζωγράφου

Στο Νότιο Τομέα, παρόμοιες τιμές HRI εμφανίζονται σε τετράγωνα Καλλιθέας και Νέας Σμύρνης που συνορεύουν με λεωφόρους Συγγρού και Βενιζέλου. Επιπλέον, σημειώνονται κρίσιμα σημεία στη Νίκαια, Κορυδαλλό, Κερατσίνι και Λαμπρινή.

kausonas-athina-2-1


Παρατηρήσεις και προτάσεις παρεμβάσεων

Γενικότερα, η υψηλή επιφανειακή θερμοκρασία εντοπίζεται σε σημεία με αποθήκες logistics, αυτοκινητόδρομους, το αεροδρόμιο και περιοχές χωρίς βλάστηση.

Στις αντίστοιχα επιβαρυμένες περιοχές της Πράγας, η τοπική αυτοδιοίκηση υλοποίησε παρεμβάσεις δημιουργίας πάρκων, φυτεμένων επιφανειών και χώρων με τρεχούμενο νερό, παρακολουθώντας στη συνέχεια τις αλλαγές στη μέση θερμοκρασία των περιοχών.

Με πληροφορίες από Oneman.gr