Ύπατη Αρμοστεία: Οι πρόσφυγες αιτούντες άσυλο δεν είναι εγκληματίες
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (Υ.Α.) καλεί τα κράτη να αφήσουν ελεύθερους άμεσα τους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο που βρίσκονται υπό παράνομη και αυθαίρετη κράτηση.
Τα κράτη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι πράξεις τους είναι συμβατές με το διεθνές δίκαιο και ότι εν μέσω της συνεχιζόμενης πανδημίας του κορωνοϊού οι ευάλωτοι πρόσφυγες δεν εκτίθεται σε μεγαλύτερο και αδικαιολόγητο κίνδυνο.
«Οι πρόσφυγες που διαφεύγουν από τον πόλεμο και τις διώξεις δεν θα πρέπει να τιμωρούνται ή να αντιμετωπίζονται ως εγκληματίες για τον λόγο και μόνο ότι ασκούν το θεμελιώδες δικαίωμά τους να ζητήσουν άσυλο», ανέφερε η Gillian Triggs, Βοηθός Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες σε θέματα προστασίας. «Tα μέτρα για την αντιμετώπιση του COVID-19 δεν δικαιολογούν την αυθαίρετη κράτηση των νεο-αφιχθέντων προσφύγων, κάτι που όχι μόνο επιτείνει τη δεινή κατάσταση ανθρώπων που έχουν ήδη υποφέρει πολύ, αλλά επίσης υπονομεύει τις προσπάθειες περιορισμού της εξάπλωσης του ιού.».
Στο πλαίσιο του ρόλου της στην Εκτελεστική Επιτροπή του Δικτύου του ΟΗΕ για τη Μετανάστευση, και ως συνεπικεφαλής της Ομάδας Εργασίας για τα Εναλλακτικά της Κράτησης Μέτρα, η Ύπατη Αρμοστεία επαναλαμβάνει την έκκληση του Δικτύου: τα κράτη θα πρέπει επιβεβαιώσουν εκ νέου τη δέσμευσή τους για την υιοθέτηση μια προσέγγισης στην κράτηση των νεο-αφιχθέντων προσφύγων και μεταναστών που να στηρίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως επίσης να θέσουν ως προτεραιότητα τα μη-στερητικά της ελευθερίας εναλλακτικά μέτρα.
Η Ύπατη Αρμοστεία καλωσορίζει τις θετικές προσπάθειες από αρκετά κράτη, τα οποία κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχουν αφήσει ελεύθερους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο που βρίσκονταν σε κράτηση. Τέτοιες προσπάθειες επιβεβαιώνουν ότι οι εναλλακτικές λύσεις που στηρίζονται στην κοινότητα μπορούν να είναι βιώσιμες, ενώ αποτελούν οδηγό για την ανάπτυξη νέων τρόπων προσέγγισης στην υποδοχή προσφύγων και αιτούντων άσυλο, που να είναι μακροπρόθεσμοι και να σέβονται τα δικαιώματά τους.
Οι κατάλληλοι τρόποι προσέγγισης μπορεί να είναι διαφορετικοί, ανάλογα με το πλαίσιο, αλλά μπορούν να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την κατάθεση ή παράδοση εγγράφων, την εύλογη και αναλογική υποχρέωση αναφοράς στις αρχές, τον ορισμό συγκεκριμένου τόπου κατοικίας, τη διαμονή σε ανοιχτά ή ημι-ανοιχτά κέντρα υποδοχής και μέτρα εποπτείας από την κοινότητα.
Εντούτοις, κάποια κράτη χρησιμοποιούν την πανδημία ως δικαιολογία για να καταφεύγουν σε όλο και πιο οπισθοδρομικά μέτρα, όπως την κράτηση ενός αυξημένου αριθμού προσφύγων και αιτούντων άσυλο, για χρονικά διαστήματα μεγαλύτερης ή αυθαίρετης διάρκειας ή χωρίς πρόσβαση στις νόμιμες διαδικασίες.
Η Υ.Α. ανησυχεί για το γεγονός ότι πολλοί πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο υπό κράτηση αναγκάζονται συχνά να ζουν σε υπερπλήρεις ή ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης, όπου είναι αδύνατο να τηρήσουν τα μέτρα κοινωνικής και σωματικής απόστασης, ενώ έχουν περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση σε επαρκή ιατρική φροντίδα και καθαρό νερό. Σε κάποια κέντρα κράτησης, οι εντάσεις φτάνουν σε εκρηκτικό επίπεδο, καθώς η μεγαλώνει η αγωνία των κρατουμένων για την υγεία τους και τη διαβίωσή τους.
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και τις κατευθυντήριες οδηγίες της Υ.Α., η διοικητική κράτηση των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο θα πρέπει να εφαρμόζεται ως έσχατο μέτρο, εν απουσία βιώσιμων εναλλακτικών μέτρων, και εφόσον εξυπηρετείται κάποιος νόμιμος σκοπός, όπως για παράδειγμα η εξακρίβωση της ταυτότητας ενός ατόμου, η διενέργεια προκαταρκτικής συνέντευξης ασύλου, όταν υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες σε θέματα ασφάλειας ή όταν υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι ένα άτομο είναι πιθανό να διαφύγει.
Η κράτηση θα πρέπει να βασίζεται σε εξατομικευμένη αξιολόγηση, να υπόκειται σε διαδικαστικές εγγυήσεις και να είναι σύμφωνη και συμβατή με όσα ορίζονται σαφώς στη νομοθεσία. Θα πρέπει να τίθενται ανώτατα όρια κράτησης, ενώ οι αιτούντες άσυλο θα πρέπει να αφήνονται αμέσως ελεύθεροι, όταν πλέον η κράτησή τους δεν αιτιολογείται.
Τα παιδιά δεν θα πρέπει ποτέ να τίθεται σε διοικητική κράτηση. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί ότι εξυπηρετεί το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, το οποίο θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα, σύμφωνα με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Τα προσωρινά μέτρα που θέτουν σε ισχύ τα κράτη για τους νεο-αφιχθέντες λόγω της πανδημίας του COVID-19, όπως η χρήση καραντίνας ή οι περιορισμοί στις μετακινήσεις, είναι κατανοητά. Ωστόσο, οι περιορισμοί σε αυτή τη βάση θα πρέπει να έχουν διάρκεια αυστηρά και μόνο για όσο είναι αναγκαίο προκειμένου να διασφαλιστεί η κατάσταση της υγείας ενός ατόμου.
Η Ύπατη Αρμοστεία καλεί τα κράτη να υιοθετήσουν τα παρακάτω άμεσα μέτρα προκειμένου να αποτρέψουν μια πιθανά καταστροφική έξαρση του COVID-19 σε κέντρα διοικητικής κράτησης:
Να αφήσουν ελεύθερους άμεσα όλους τους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο που κρατούνται αυθαίρετα ή παράνομα, συμπεριλαμβανομένων αυτών που βρίσκονται σε προ-αναχωρησιακά κέντρα κράτησης, όπου οι απελάσεις έχουν ανασταλεί.
Να ενισχύσουν και να εφαρμόσουν εναλλακτικά της κράτησης μέτρα στο πλαίσιο της κοινότητας, αντί της κράτησης νεο-αφιχθέντων προσφύγων και αιτούντων άσυλο.
Να βελτιώσουν τις συνθήκες στους χώρους κράτησης, ενώ παράλληλα θα ετοιμάζουν εναλλακτικά μέτρα και να εξασφαλίσουν ότι η Υ.Α. θα συνεχίσει να έχει πρόσβαση στους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες που κρατούνται σε αυτούς τους χώρους.
Τα κράτη θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι πράξεις τους είναι συμβατές με το διεθνές δίκαιο και ότι εν μέσω της συνεχιζόμενης πανδημίας του κορωνοϊού οι ευάλωτοι πρόσφυγες δεν εκτίθεται σε μεγαλύτερο και αδικαιολόγητο κίνδυνο.
«Οι πρόσφυγες που διαφεύγουν από τον πόλεμο και τις διώξεις δεν θα πρέπει να τιμωρούνται ή να αντιμετωπίζονται ως εγκληματίες για τον λόγο και μόνο ότι ασκούν το θεμελιώδες δικαίωμά τους να ζητήσουν άσυλο», ανέφερε η Gillian Triggs, Βοηθός Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες σε θέματα προστασίας. «Tα μέτρα για την αντιμετώπιση του COVID-19 δεν δικαιολογούν την αυθαίρετη κράτηση των νεο-αφιχθέντων προσφύγων, κάτι που όχι μόνο επιτείνει τη δεινή κατάσταση ανθρώπων που έχουν ήδη υποφέρει πολύ, αλλά επίσης υπονομεύει τις προσπάθειες περιορισμού της εξάπλωσης του ιού.».
Στο πλαίσιο του ρόλου της στην Εκτελεστική Επιτροπή του Δικτύου του ΟΗΕ για τη Μετανάστευση, και ως συνεπικεφαλής της Ομάδας Εργασίας για τα Εναλλακτικά της Κράτησης Μέτρα, η Ύπατη Αρμοστεία επαναλαμβάνει την έκκληση του Δικτύου: τα κράτη θα πρέπει επιβεβαιώσουν εκ νέου τη δέσμευσή τους για την υιοθέτηση μια προσέγγισης στην κράτηση των νεο-αφιχθέντων προσφύγων και μεταναστών που να στηρίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως επίσης να θέσουν ως προτεραιότητα τα μη-στερητικά της ελευθερίας εναλλακτικά μέτρα.
Η Ύπατη Αρμοστεία καλωσορίζει τις θετικές προσπάθειες από αρκετά κράτη, τα οποία κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχουν αφήσει ελεύθερους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο που βρίσκονταν σε κράτηση. Τέτοιες προσπάθειες επιβεβαιώνουν ότι οι εναλλακτικές λύσεις που στηρίζονται στην κοινότητα μπορούν να είναι βιώσιμες, ενώ αποτελούν οδηγό για την ανάπτυξη νέων τρόπων προσέγγισης στην υποδοχή προσφύγων και αιτούντων άσυλο, που να είναι μακροπρόθεσμοι και να σέβονται τα δικαιώματά τους.
Οι κατάλληλοι τρόποι προσέγγισης μπορεί να είναι διαφορετικοί, ανάλογα με το πλαίσιο, αλλά μπορούν να περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την κατάθεση ή παράδοση εγγράφων, την εύλογη και αναλογική υποχρέωση αναφοράς στις αρχές, τον ορισμό συγκεκριμένου τόπου κατοικίας, τη διαμονή σε ανοιχτά ή ημι-ανοιχτά κέντρα υποδοχής και μέτρα εποπτείας από την κοινότητα.
Εντούτοις, κάποια κράτη χρησιμοποιούν την πανδημία ως δικαιολογία για να καταφεύγουν σε όλο και πιο οπισθοδρομικά μέτρα, όπως την κράτηση ενός αυξημένου αριθμού προσφύγων και αιτούντων άσυλο, για χρονικά διαστήματα μεγαλύτερης ή αυθαίρετης διάρκειας ή χωρίς πρόσβαση στις νόμιμες διαδικασίες.
Η Υ.Α. ανησυχεί για το γεγονός ότι πολλοί πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο υπό κράτηση αναγκάζονται συχνά να ζουν σε υπερπλήρεις ή ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης, όπου είναι αδύνατο να τηρήσουν τα μέτρα κοινωνικής και σωματικής απόστασης, ενώ έχουν περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση σε επαρκή ιατρική φροντίδα και καθαρό νερό. Σε κάποια κέντρα κράτησης, οι εντάσεις φτάνουν σε εκρηκτικό επίπεδο, καθώς η μεγαλώνει η αγωνία των κρατουμένων για την υγεία τους και τη διαβίωσή τους.
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και τις κατευθυντήριες οδηγίες της Υ.Α., η διοικητική κράτηση των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο θα πρέπει να εφαρμόζεται ως έσχατο μέτρο, εν απουσία βιώσιμων εναλλακτικών μέτρων, και εφόσον εξυπηρετείται κάποιος νόμιμος σκοπός, όπως για παράδειγμα η εξακρίβωση της ταυτότητας ενός ατόμου, η διενέργεια προκαταρκτικής συνέντευξης ασύλου, όταν υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες σε θέματα ασφάλειας ή όταν υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι ένα άτομο είναι πιθανό να διαφύγει.
Η κράτηση θα πρέπει να βασίζεται σε εξατομικευμένη αξιολόγηση, να υπόκειται σε διαδικαστικές εγγυήσεις και να είναι σύμφωνη και συμβατή με όσα ορίζονται σαφώς στη νομοθεσία. Θα πρέπει να τίθενται ανώτατα όρια κράτησης, ενώ οι αιτούντες άσυλο θα πρέπει να αφήνονται αμέσως ελεύθεροι, όταν πλέον η κράτησή τους δεν αιτιολογείται.
Τα παιδιά δεν θα πρέπει ποτέ να τίθεται σε διοικητική κράτηση. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί ότι εξυπηρετεί το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, το οποίο θα πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα, σύμφωνα με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Τα προσωρινά μέτρα που θέτουν σε ισχύ τα κράτη για τους νεο-αφιχθέντες λόγω της πανδημίας του COVID-19, όπως η χρήση καραντίνας ή οι περιορισμοί στις μετακινήσεις, είναι κατανοητά. Ωστόσο, οι περιορισμοί σε αυτή τη βάση θα πρέπει να έχουν διάρκεια αυστηρά και μόνο για όσο είναι αναγκαίο προκειμένου να διασφαλιστεί η κατάσταση της υγείας ενός ατόμου.
Η Ύπατη Αρμοστεία καλεί τα κράτη να υιοθετήσουν τα παρακάτω άμεσα μέτρα προκειμένου να αποτρέψουν μια πιθανά καταστροφική έξαρση του COVID-19 σε κέντρα διοικητικής κράτησης:
Να αφήσουν ελεύθερους άμεσα όλους τους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο που κρατούνται αυθαίρετα ή παράνομα, συμπεριλαμβανομένων αυτών που βρίσκονται σε προ-αναχωρησιακά κέντρα κράτησης, όπου οι απελάσεις έχουν ανασταλεί.
Να ενισχύσουν και να εφαρμόσουν εναλλακτικά της κράτησης μέτρα στο πλαίσιο της κοινότητας, αντί της κράτησης νεο-αφιχθέντων προσφύγων και αιτούντων άσυλο.
Να βελτιώσουν τις συνθήκες στους χώρους κράτησης, ενώ παράλληλα θα ετοιμάζουν εναλλακτικά μέτρα και να εξασφαλίσουν ότι η Υ.Α. θα συνεχίσει να έχει πρόσβαση στους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες που κρατούνται σε αυτούς τους χώρους.
