Πέθανε ο νομπελίστας αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου - Εμβληματική μορφή κατά του απαρτχάιντ
Σε ηλικία 90 ετών
Ο Νοτιοαφρικανός αγγλικανός αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου, νομπελίστας Ειρήνης και ήρωας του αγώνα κατά του απαρτχάιντ, πέθανε σήμερα σε ηλικία 90 ετών, όπως ανακοίνωσε ο πρόεδρος της χώρας Σίριλ Ραμαφόσα.
Ο πρόεδρος εξέφρασε «εξ ονόματος όλων των Νοτιοαφρικανών, τη βαθιά του θλίψη για τον θάνατο, σήμερα Κυριακή», της κορυφαίας αυτής προσωπικότητας της ιστορίας της Νότιας Αφρικής, με ανακοίνωσή του.
«Ο θάνατος του αρχιεπισκόπου επί τιμή Ντέσμοντ Τούτου είναι ένα νέο κεφάλαιο πένθους στον αποχαιρετισμό του έθνους μας σε μια γενιά εξαιρετικών Νοτιοαφρικανών, που μας κληροδότησαν μια απελευθερωμένη Νότια Αφρική», δήλωσε ο πρόεδρος.
«Ένας άνδρας εξαιρετικής ευφυΐας, ακεραιότητας και ακατάβλητος απέναντι στις δυνάμεις του απαρτχάιντ, ήταν επίσης τρυφερός και ευάλωτος στη συμπόνια του για αυτούς που υπέστησαν καταπίεση, αδικία και βία υπό το απαρτχάιντ και για τους καταπιεσμένους ολόκληρου του κόσμου», πρόσθεσε ο Ραμαφόσα.
Η υγεία του Ντέσμοντ Τούτου είχε επιδεινωθεί εδώ και αρκετούς μήνες. Δεν έκανε πλέον δημόσιες ομιλίες, όμως πάντα χαιρετούσε τις κάμερες, που ήταν παρούσες σε κάθε μετακίνησή του, χαμογελώντας ή με πειρακτικό βλέμμα, όπως όταν εμβολιάστηκε κατά της Covid-19 σε νοσοκομείο, ή κατά τη διάρκεια του εορτασμού των γενεθλίων του τον Οκτώβριο.
Ο Τούτου είχε διαγνωστεί με καρκίνο του προστάτη στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και τα τελευταία χρόνια είχε νοσηλευθεί αρκετές φορές για να αντιμετωπίσει λοιμώξεις που σχετίζονταν με τη θεραπεία του.
«Τελικά, σε ηλικία 90 ετών, πέθανε γαλήνια στο Oasis Frail Care Centre στο Κέιπ Τάουν σήμερα το πρωί», ανέφερε σε ανακοίνωση εκ μέρους της οικογένειας Τούτου η δρ. Ραμφέλα Μαμφέλε, που εκτελεί χρέη αντιπροέδρου στο ίδρυμα Archbishop Desmond Tutu για την Πνευματική Ιδιοκτησία και ήταν εκ των συντονιστών στο Γραφείο του Αρχιεπισκόπου. Δεν έδωσε λεπτομέρειες για τα αιτία του θανάτου του.
Παρότι είχε ύψος μόλις 1,68 μ., ο Τούτου, με μεταδοτικό γέλιο, ήταν γίγαντας ήθους, που το 1984 βραβεύθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τη μη βίαιη αντίστασή του στο απαρτχάιντ. Μια δεκαετία αργότερα, έγινε μάρτυρας του τέλους του καθεστώτος αυτού και ανέλαβε επικεφαλής της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, που συστήθηκε για να αποκαλύψει τις ωμότητες που διαπράχθηκαν εκείνα τα πέτρινα χρόνια.
Κήρυττε κατά της τυραννίας της μειοψηφίας των λευκών και ακόμα και μετά το τέλος της, ποτέ δεν υπαναχώρησε στον αγώνα του για μια δικαιότερη Νότια Αφρική, ζητώντας με εξίσου μαχητικό τρόπο να λογοδοτήσει η πολιτική ελίτ των μαύρων, όπως το ζητούσε και για τους λευκούς Αφρικανούς.
Προς το τέλος της ζωής του, εξέφραζε τη λύπη του που το όνειρό του για το «έθνος του ουράνιου τόξου» δεν έχει γίνει ακόμα πραγματικότητα.
Σε διεθνές επίπεδο, ο ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μίλησε για σειρά από ζητήματα, από την κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών από το Ισραήλ ως τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων και τον υποβοηθούμενο θάνατο – θέματα που παγίωσαν τη δημοφιλία του.
Είχε αξιοποιήσει την θητεία του στην κορυφή της ιεραρχίας της Αγγλικανικής Εκκλησίας για να τονίσει τα δεινά των μαύρων της Νότιας Αφρικής.
Ερωτηθείς, όταν εγκατέλειπε τη θέση του Αρχιεπισκόπου του Κέιπ Τάουν το 1996, εάν υπάρχει κάτι για το οποίο μετανιώνει, ο Τούτου δήλωσε: «Ο αγώνας τείνει να κάνει κάποιον περισσότερο τραχύ και να νομίζει ότι έχει πάντα δίκιο. Ελπίζω ότι ο κόσμος θα με συγχωρήσει για τις όποιες πληγές τυχόν του προκάλεσα».
Μιλώντας δημόσια και ταξιδεύοντας ακούραστα καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, ο Τούτου έγινε το πρόσωπο του κινήματος κατά του απαρτχάιντ στο εξωτερικό, την ώρα που πολλοί ηγέτες του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC), όπως ο Νέλσον Μαντέλα, βρίσκονταν στη φυλακή.
«Η γη μας φλέγεται και ματώνει και ζητώ από τη διεθνή κοινότητα να επιβάλει τιμωρητικές κυρώσεις σε βάρος αυτής της κυβέρνησης», είπε το 1986.
Παρόλο που οι κυβερνήσεις αγνόησαν την έκκλησή του, βοήθησε να οργανωθούν καμπάνιες μεταξύ των απλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που μάχονταν υπέρ του τέλους του απαρτχάιντ μέσω μποϊκοτάζ σε οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Ο πρώην σκληροπυρηνικός λευκός πρόεδρος Π. Β. Μπότα είχε ρωτήσει τον Τούτου σε επιστολή τον Μάρτιο του 1968 εάν εργαζόταν για το βασίλειο του Θεού ή για το βασίλειο που είχε υποσχεθεί το τότε εκτός νόμου –κυβερνών σήμερα– ANC.
Ο ίδιος έλεγε ότι η στάση του για το απαρτχάιντ είναι περισσότερο ηθική, παρά πολιτική.
«Είναι ευκολότερο να είναι κανείς χριστιανός στη Νότια Αφρική παρά οπουδήποτε αλλού, διότι τα θέματα ηθικής είναι τόσο ξεκάθαρα σε αυτή τη χώρα», είπε κάποτε στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters.
Τον Φεβρουάριο του 1990, ο Τούτου οδήγησε τον Νέλσον Μαντέλα σε εξώστη στο δημαρχείο του Κέιπ Τάουν, που έβλεπε προς την πλατεία όπου εκείνος απηύθυνε την πρώτη δημόσια ομιλία του ύστερα από 27 χρόνια στη φυλακή. Ο Τούτου ήταν επίσης στο πλάι του Μαντέλα τέσσερα χρόνια αργότερα όταν εκείνος ορκίστηκε πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας.
«Κάποιες φορές οξεία, συχνά τρυφερή, ποτέ φοβισμένη και σπάνια χωρίς χιούμορ, η φωνή του Ντέσμοντ Τούτου θα είναι πάντα η φωνή όσων δεν έχουν φωνή», είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Μαντέλα, που πέθανε τον Δεκέμβριο του 2013, περιέγραφε τον φίλο του.
Ανέκαθεν φιλομαθής και παθιασμένος, ο Τούτου αρχικά εργάστηκε ως δάσκαλος. Αλλά είπε ότι τον εξόργιζε το σύστημα εκπαίδευσης για τους μαύρους, για το οποίο Νοτιοαφρικανός πρωθυπουργός δήλωσε κάποτε ότι είχε στόχο να τους προετοιμάσει για τον ρόλο τους ως υπηρετών στην κοινωνία.
Εγκατέλειψε τη διδασκαλία το 1957 και αποφάσισε να ενταχθεί στους κόλπους της εκκλησίας, σπουδάζοντας αρχικά στο Θεολογικό Κολλέγιο Σεντ Πίτερς στο Γιοχάνεσμπουργκ. Χειροτονήθηκε το 1961 και συνέχισε τις σπουδές του στο Λονδίνο.
Ύστερα από τέσσερα χρόνια, επέστρεψε στη Νότια Αφρική, όπου το χαρισματικό κήρυγμά του τον οδήγησε στη θέση του αρχιμανδρίτης της Αγγλικανικής Εκκλησίας στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1975.
Το 1986 διορίστηκε ο πρώτος μαύρος αρχιεπίσκοπος του Κέιπ Τάουν, και έγινε επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας, της τέταρτης μεγαλύτερης στη Νότια Αφρική. Παρέμεινε στη θέση αυτή ως το 1996.
Ο πρόεδρος εξέφρασε «εξ ονόματος όλων των Νοτιοαφρικανών, τη βαθιά του θλίψη για τον θάνατο, σήμερα Κυριακή», της κορυφαίας αυτής προσωπικότητας της ιστορίας της Νότιας Αφρικής, με ανακοίνωσή του.
«Ο θάνατος του αρχιεπισκόπου επί τιμή Ντέσμοντ Τούτου είναι ένα νέο κεφάλαιο πένθους στον αποχαιρετισμό του έθνους μας σε μια γενιά εξαιρετικών Νοτιοαφρικανών, που μας κληροδότησαν μια απελευθερωμένη Νότια Αφρική», δήλωσε ο πρόεδρος.
«Ένας άνδρας εξαιρετικής ευφυΐας, ακεραιότητας και ακατάβλητος απέναντι στις δυνάμεις του απαρτχάιντ, ήταν επίσης τρυφερός και ευάλωτος στη συμπόνια του για αυτούς που υπέστησαν καταπίεση, αδικία και βία υπό το απαρτχάιντ και για τους καταπιεσμένους ολόκληρου του κόσμου», πρόσθεσε ο Ραμαφόσα.
Η υγεία του Ντέσμοντ Τούτου είχε επιδεινωθεί εδώ και αρκετούς μήνες. Δεν έκανε πλέον δημόσιες ομιλίες, όμως πάντα χαιρετούσε τις κάμερες, που ήταν παρούσες σε κάθε μετακίνησή του, χαμογελώντας ή με πειρακτικό βλέμμα, όπως όταν εμβολιάστηκε κατά της Covid-19 σε νοσοκομείο, ή κατά τη διάρκεια του εορτασμού των γενεθλίων του τον Οκτώβριο.
Ο Τούτου είχε διαγνωστεί με καρκίνο του προστάτη στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και τα τελευταία χρόνια είχε νοσηλευθεί αρκετές φορές για να αντιμετωπίσει λοιμώξεις που σχετίζονταν με τη θεραπεία του.
«Τελικά, σε ηλικία 90 ετών, πέθανε γαλήνια στο Oasis Frail Care Centre στο Κέιπ Τάουν σήμερα το πρωί», ανέφερε σε ανακοίνωση εκ μέρους της οικογένειας Τούτου η δρ. Ραμφέλα Μαμφέλε, που εκτελεί χρέη αντιπροέδρου στο ίδρυμα Archbishop Desmond Tutu για την Πνευματική Ιδιοκτησία και ήταν εκ των συντονιστών στο Γραφείο του Αρχιεπισκόπου. Δεν έδωσε λεπτομέρειες για τα αιτία του θανάτου του.
Παρότι είχε ύψος μόλις 1,68 μ., ο Τούτου, με μεταδοτικό γέλιο, ήταν γίγαντας ήθους, που το 1984 βραβεύθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τη μη βίαιη αντίστασή του στο απαρτχάιντ. Μια δεκαετία αργότερα, έγινε μάρτυρας του τέλους του καθεστώτος αυτού και ανέλαβε επικεφαλής της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, που συστήθηκε για να αποκαλύψει τις ωμότητες που διαπράχθηκαν εκείνα τα πέτρινα χρόνια.
Κήρυττε κατά της τυραννίας της μειοψηφίας των λευκών και ακόμα και μετά το τέλος της, ποτέ δεν υπαναχώρησε στον αγώνα του για μια δικαιότερη Νότια Αφρική, ζητώντας με εξίσου μαχητικό τρόπο να λογοδοτήσει η πολιτική ελίτ των μαύρων, όπως το ζητούσε και για τους λευκούς Αφρικανούς.
Προς το τέλος της ζωής του, εξέφραζε τη λύπη του που το όνειρό του για το «έθνος του ουράνιου τόξου» δεν έχει γίνει ακόμα πραγματικότητα.
Σε διεθνές επίπεδο, ο ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μίλησε για σειρά από ζητήματα, από την κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών από το Ισραήλ ως τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων και τον υποβοηθούμενο θάνατο – θέματα που παγίωσαν τη δημοφιλία του.
Είχε αξιοποιήσει την θητεία του στην κορυφή της ιεραρχίας της Αγγλικανικής Εκκλησίας για να τονίσει τα δεινά των μαύρων της Νότιας Αφρικής.
Ερωτηθείς, όταν εγκατέλειπε τη θέση του Αρχιεπισκόπου του Κέιπ Τάουν το 1996, εάν υπάρχει κάτι για το οποίο μετανιώνει, ο Τούτου δήλωσε: «Ο αγώνας τείνει να κάνει κάποιον περισσότερο τραχύ και να νομίζει ότι έχει πάντα δίκιο. Ελπίζω ότι ο κόσμος θα με συγχωρήσει για τις όποιες πληγές τυχόν του προκάλεσα».
Μιλώντας δημόσια και ταξιδεύοντας ακούραστα καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, ο Τούτου έγινε το πρόσωπο του κινήματος κατά του απαρτχάιντ στο εξωτερικό, την ώρα που πολλοί ηγέτες του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC), όπως ο Νέλσον Μαντέλα, βρίσκονταν στη φυλακή.
«Η γη μας φλέγεται και ματώνει και ζητώ από τη διεθνή κοινότητα να επιβάλει τιμωρητικές κυρώσεις σε βάρος αυτής της κυβέρνησης», είπε το 1986.
Παρόλο που οι κυβερνήσεις αγνόησαν την έκκλησή του, βοήθησε να οργανωθούν καμπάνιες μεταξύ των απλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που μάχονταν υπέρ του τέλους του απαρτχάιντ μέσω μποϊκοτάζ σε οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Ο πρώην σκληροπυρηνικός λευκός πρόεδρος Π. Β. Μπότα είχε ρωτήσει τον Τούτου σε επιστολή τον Μάρτιο του 1968 εάν εργαζόταν για το βασίλειο του Θεού ή για το βασίλειο που είχε υποσχεθεί το τότε εκτός νόμου –κυβερνών σήμερα– ANC.
Επικήδειοι
Από τα πιο δύσκολα καθήκοντά του ήταν να απευθύνει επικήδειους για μαύρους που έχασαν με βίαιο τρόπο τη ζωή τους στη μάχη κατά της κυριαρχίας των λευκών. «Έχουμε κουραστεί να ερχόμαστε σε κηδείες, να εκφωνούμε λόγους κάθε εβδομάδα. Είναι ώρα να σταματήσουν να χάνονται ανθρώπινες ζωές», είπε κάποτε.Ο ίδιος έλεγε ότι η στάση του για το απαρτχάιντ είναι περισσότερο ηθική, παρά πολιτική.
«Είναι ευκολότερο να είναι κανείς χριστιανός στη Νότια Αφρική παρά οπουδήποτε αλλού, διότι τα θέματα ηθικής είναι τόσο ξεκάθαρα σε αυτή τη χώρα», είπε κάποτε στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters.
Τον Φεβρουάριο του 1990, ο Τούτου οδήγησε τον Νέλσον Μαντέλα σε εξώστη στο δημαρχείο του Κέιπ Τάουν, που έβλεπε προς την πλατεία όπου εκείνος απηύθυνε την πρώτη δημόσια ομιλία του ύστερα από 27 χρόνια στη φυλακή. Ο Τούτου ήταν επίσης στο πλάι του Μαντέλα τέσσερα χρόνια αργότερα όταν εκείνος ορκίστηκε πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας.
«Κάποιες φορές οξεία, συχνά τρυφερή, ποτέ φοβισμένη και σπάνια χωρίς χιούμορ, η φωνή του Ντέσμοντ Τούτου θα είναι πάντα η φωνή όσων δεν έχουν φωνή», είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Μαντέλα, που πέθανε τον Δεκέμβριο του 2013, περιέγραφε τον φίλο του.
Γιος δασκάλου
Γιος δασκάλου, ο Τούτου γεννήθηκε στο Κλάρκσντορπ, μια συντηρητική πόλη δυτικά του Γιοχάνεσμπουργκ, στις 7 Οκτωβρίου του 1931. Η οικογένεια μετακόμισε στη Σοφίαταουν του Γιοχάνεσμπουργκ, μια από τις λίγες μικτές περιοχές της εμπορικής πρωτεύουσας της χώρας, που στη συνέχεια διαλύθηκε υπό τους νόμους του απαρτχάιντ για να χτιστεί το προάστιο των λευκών, το Τριόμφ.Ανέκαθεν φιλομαθής και παθιασμένος, ο Τούτου αρχικά εργάστηκε ως δάσκαλος. Αλλά είπε ότι τον εξόργιζε το σύστημα εκπαίδευσης για τους μαύρους, για το οποίο Νοτιοαφρικανός πρωθυπουργός δήλωσε κάποτε ότι είχε στόχο να τους προετοιμάσει για τον ρόλο τους ως υπηρετών στην κοινωνία.
Εγκατέλειψε τη διδασκαλία το 1957 και αποφάσισε να ενταχθεί στους κόλπους της εκκλησίας, σπουδάζοντας αρχικά στο Θεολογικό Κολλέγιο Σεντ Πίτερς στο Γιοχάνεσμπουργκ. Χειροτονήθηκε το 1961 και συνέχισε τις σπουδές του στο Λονδίνο.
Ύστερα από τέσσερα χρόνια, επέστρεψε στη Νότια Αφρική, όπου το χαρισματικό κήρυγμά του τον οδήγησε στη θέση του αρχιμανδρίτης της Αγγλικανικής Εκκλησίας στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1975.
Το 1986 διορίστηκε ο πρώτος μαύρος αρχιεπίσκοπος του Κέιπ Τάουν, και έγινε επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας, της τέταρτης μεγαλύτερης στη Νότια Αφρική. Παρέμεινε στη θέση αυτή ως το 1996.
