Μύθοι και αλήθειες για τον εγκέφαλο!

Καλά κρατούν οι μύθοι για τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, παρά τη συνεχή πρόοδο της επιστήμης και τα νέα δεδομένα για το πιο πολύπλοκο και μυστηριώδες όργανο της ανθρώπινης ύπαρξης. Ένας από αυτούς τους μύθους έχει επαναληφθεί τόσες φορές ώστε θεωρείται πλέον αξίωμα, ενώ έγινε και θρίλερ στην μεγάλη οθόνη με τίτλο «Lucy» και πρωταγωνίστρια την πολυβραβευμένη ηθοποιό Σκάρλετ Γιόχανσον. Στην ταινία που μόλις παρουσιάσθηκε στο 67ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Λοκάρνο, η Γιόχανσον υποδύεται μία γυναίκα που «μαθαίνει» να χρησιμοποιεί ολόκληρο τον εγκέφαλό της και αποκτά υπερφυσικές ικανότητες.

Προς τι το «μάθημα»; Ας όψεται η (ανυπόστατη) θεωρία ότι χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας, όταν στην πραγματικότητα «ολόκληρος ο εγκέφαλος είναι ενεργός και σε χρήση όλη την ώρα», κατά την δρα Μπάρμπρα Σαχακιάν, καθηγήτρια Κλινικής Νευροψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Όπως εξηγεί, οι νευρώνες (τα κύτταρα του εγκεφάλου) λειτουργούν ασταμάτητα, διότι κάθε κίνηση, σκέψη, λέξη, ανάσα και λειτουργία του σώματος ελέγχεται από αυτούς. Ούτε καν στη διάρκεια του ύπνου δεν ησυχάζουν, αφού άλλοι πρέπει να αναλύσουν, να επεξεργαστούν, να αποθηκεύσουν ή να διαγράψουν τις πληροφορίες που συσσωρεύτηκαν στη διάρκεια της ημέρας και άλλοι να δώσουν εντολές για να αρχίσει η επιδιόρθωση των βλαβών που συνέβησαν στον οργανισμό όσο ήμασταν ξύπνιοι. Συνεπώς, «η ιδέα ότι το 90% του εγκεφάλου παραμένει αχρησιμοποίητο, δεν αντέχει σε κανενός είδους επιστημονική ανάλυση», τονίζει η δρ Σαχακιάν.

Αλκοόλ. Ακριβώς το ίδιο ισχύει και για τον μύθο που πρεσβεύει ότι «το αλκοόλ σκοτώνει τους νευρώνες». Όπως εξηγεί ο δρ Νικ Ντέιβις, νευρολόγος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Μπέρμιγχαμ, το αλκοόλ δεν προκαλεί δομικές βλάβες στον εγκέφαλο, αλλά παρεμποδίζει προσωρινά την ομαλή λειτουργία των νευρώνων. Μάλιστα μία μελέτη του 2012 που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον έδειξε πως τα εγκεφαλικά κύτταρα δεν πέθαναν ούτε καν όταν οι ερευνητές έριξαν απ’ ευθείας οινόπνευμα πάνω τους. Όταν, πάντως, η διαταραχή της λειτουργίας των κυττάρων είναι έντονη και συχνή, μακροπρόθεσμα έχει μόνιμες συνέπειες. Σύμφωνα, λ.χ., με μελέτη του Πανεπιστημίου του Έξετερ που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα, η κατάχρηση αλκοόλ στα 50 υπερδιπλασιάζει τις πιθανότητες σοβαρής διαταραχής της μνήμης αργότερα στη ζωή.

Μέγεθος. Μύθος είναι και η άποψη πως οι άντρες είναι πιο έξυπνοι, επειδή έχουν μεγαλύτερο εγκέφαλο από τις γυναίκες. Ο ανδρικός εγκέφαλος είναι, όντως, πιο μεγάλος: κατά μέσον όρο ζυγίζει 1.273 γραμμάρια έναντι 1.131 γραμμαρίων για τις γυναίκες, σύμφωνα με ανάλυση επιστημόνων του Πανεπιστημίου της ’ιοβα. Ωστόσο, η ευφυΐα δεν είναι θέμα μεγέθους (ει μη τι άλλο, οι φάλαινες θα έπρεπε να είναι… σπίρτα, αφού ο εγκέφαλός τους ζυγίζει κοντά 9 κιλά), αλλά τρόπου και ταχύτητα επικοινωνίας των κυττάρων του εγκεφάλου μεταξύ τους, σύμφωνα με επιστήμονες από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Keele. Πάντως, όσο περισσότερο «βασανίζουμε» τα κύτταρα του εγκεφάλου μας, αναγκάζοντάς τα να μαθαίνουν διαρκώς νέες δεξιότητες, τόσο περισσότερο αυξάνεται το μέγεθος ορισμένων τμημάτων του εγκεφάλου, όπως ο ιππόκαμπος (παίζει ρόλο στη μνήμη και στην ικανότητα περιήγησης στον χώρο), σύμφωνα με μελέτες του University College του Λονδίνου.

Κλασική μουσική. Δυστυχώς οι γυναίκες που βρίσκονται σε κατάσταση εγκυμοσύνης  και ακούνε κλασική μουσική για να διεγείρουν την ευφυΐα των αγέννητων μωρών τους, δεν θα τα καταφέρουν ποτέ. Η θεωρία αυτή «γεννήθηκε» το 1993, όταν δημοσιοποιήθηκαν τα προκαταρκτικά ευρήματα μελέτης του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Έργουϊν, στην οποία συμμετείχαν 36 φοιτητές. Όπως είχε τότε φανεί, όσοι άκουγαν Μότσαρτ παρουσίασαν βελτιωμένες επιδόσεις σε τεστ νοημοσύνης και σε ικανότητες όπως αυτή της αντίληψης του χώρου. Ωστόσο, τα τελικά αποτελέσματα της μελέτης δεν επιβεβαίωσαν τα αρχικά, ενώ το 2010 αρνητικά ήταν και τα αποτελέσματα της συνδυασμένης ανάλυσης των ευρημάτων 40 μελετών με το ίδιο αντικείμενο, που πραγματοποιήθηκαν στα χρόνια που μεσολάβησαν.

Ηλικία. Αν και είναι γεγονός πως όταν μπούμε στα 70 μας χρόνια μειώνεται η ταχύτητα επικοινωνίας των εγκεφαλικών κυττάρων μεταξύ τους και συχνά επιβραδύνεται η σκέψη, αυτό δεν συνεπάγεται αυτομάτως έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Αντιθέτως, μπορεί να σηματοδοτεί την έναρξη μιας περιόδου εκπληκτικής νοητικής δεξιότητας, κατά τον δρα Πωλ Μάθιους, καθηγητή και επικεφαλής του Τμήματος Επιστημών Εγκεφάλου στο Imperial College του Λονδίνου. Μελέτες έχουν δείξει ότι στις μεγάλες ηλικίες βελτιώνεται δραματικά η κριτική ικανότητά μας, καθώς η πείρα της ζωής σημαίνει πως δεν επηρεαζόμαστε πλέον τόσο πολύ από το συναίσθημα ή από τις πρώτες εντυπώσεις. «Είναι ένας από τους λόγους, που οι δικαστές στα ανώτατα δικαστήρια είναι μεγάλης ηλικίας», λέει ο δρ Μάθιους στην εφημερίδα «Daily Mail».

Αναγέννηση. Επί περισσότερο από 100 χρόνια ήταν αξίωμα της Ιατρικής: τα εγκεφαλικά κύτταρα που πεθαίνουν (λ.χ. εξαιτίας τραυματισμού, εγκεφαλικού κ.λπ.) δεν αναγεννώνται. Το 1999, όμως, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον ανακάλυψαν πως στους εγκεφάλους πιθήκων δημιουργούνται συνεχώς νέα κύτταρα και έκτοτε τεκμηριώθηκε και σε ανθρώπους πως τα εγκεφαλικά κύτταρα στην πραγματικότητα αναγεννώνται. Επιπλέον, ο εγκέφαλος έχει τέτοια πλαστικότητα και προσαρμοστική ικανότητα, ώστε συχνά «επιστρατεύει» άλλα τμήματά του για να αντισταθμίσει εκείνα που χάνει για οιονδήποτε λόγο, κατά τον δρα Ρατζ Καπούρ, νευρολόγο στο Εθνικό Νοσοκομείο Νευρολογίας & Νευροχειρουργικής, στο Λονδίνο.