Δημόσια έργα: Αναζητούνται πόροι για αναθεωρήσεις κόστους
Υπάρχουν νομικά περιθώρια για αναθεώρηση κόστους στα δημόσια έργα, υπό προϋποθέσεις, αρκεί να βρεθούν οι αναγκαίες πιστώσεις. Αυτή είναι η απάντηση της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ) στη βροχή ερωτημάτων από εργολήπτες και κρατικές υπηρεσίες, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η χιονοστιβάδα ανατιμήσεων στα υλικά κατασκευών που απειλεί να τινάξει στον αέρα τα δημόσια έργα.
Από τις διευκρινίσεις της ΕΑΑΔΗΣΥ προκύπτει πως το θέμα δεν είναι μόνο οι όποιες νομοθετικές παρεμβάσεις αλλά η δυσκολία εξεύρεσης των πρόσθετων πόρων που θα χρειαστούν δήμοι, περιφέρειες και άλλοι κρατικοί φορείς αν αυξηθεί το κόστος των έργων. Τα δυσάρεστα οικονομικά δεδομένων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και τα στενά δημοσιονομικά περιθώρια δεν επιτρέπουν αισιοδοξία μεταξύ των εργοληπτών. Αλλά και στην κυβέρνηση αναζητούν λύσεις, π.χ. μέσω της παράτασης συμβάσεων, που να περιορίζουν τη δημοσιονομική επιβάρυνση.
Η ΕΑΑΔΗΣΥ επισημαίνει πως το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο «εφόσον συντρέχουν απρόβλεπτες περιστάσεις που δεν οφείλονται σε υπαιτιότητα της αναθέτουσας αρχής, όπως, εν προκειμένω, αποτελεί η αύξηση των τιμών προϊόντων, (σ.σ. λόγω πανδημίας, ενεργειακής κρίσης και πολέμου στην Ουκρανία), παρέχεται η δυνατότητα, κατόπιν γνωμοδότησης του αρμοδίου συλλογικού οργάνου, τροποποίησης των συναφθεισών συμβάσεων και αναπροσαρμογής της συμβατικής τιμής σε ποσοστό έως 50% επί της αξίας της αρχικής σύμβασης, υπό την τήρηση και των λοιπών σωρευτικών προϋποθέσεων που προβλέπονται (…) και υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι η αναθέτουσα αρχή μπορεί να εξασφαλίσει τις αναγκαίες πιστώσεις».
Ποιες προϋποθέσεις προβλέπει η νομοθεσία και συγκεκριμένα ο νόμος 4412 / 2016 για τις δημόσιες συμβάσεις; «Όταν η ανάγκη τροποποίησης προέκυψε λόγω περιστάσεων που δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν από μία επιμελή αναθέτουσα αρχή», όταν «η τροποποίηση δεν μεταβάλλει τη συνολική φύση της σύμβασης» και όταν «οποιαδήποτε αύξηση της τιμής δεν υπερβαίνει το 50% της αξίας της αρχικής σύμβασης ή της συμφωνίας – πλαίσιο».
Σύμφωνα με την ΕΑΑΔΗΣΥ μπορεί να γίνει αναθεώρηση της σύμβασης ακόμα και στην περίπτωση που «περιλαμβάνεται ρητός όρος περί μη αναθεώρησης της συμβατικής τιμής κατά τη διάρκεια της σύμβασης, δεδομένου ότι ένας τέτοιος όρος καταλαμβάνει περιπτώσεις συνήθους και ομαλής εκτέλεσης των συμβάσεων, κατά τις οποίες δεν έχουν ενσκήψει απρόοπτες μεταβολές των περιστάσεων όπως οι ανωτέρω, οι οποίες ενδεχομένως καθιστούν υπέρμετρα δυσανάλογη και επαχθή την παροχή των αναδόχων και δικαιολογούν την αναπροσαρμογή της συμβατικής τιμής…».
Επιπλέον, με βάση τον κοινοτικό κανόνα των «ήσσονος αξίας» ή «de minimis» τροποποιήσεων της αρχικής σύμβασης επιτρέπονται αλλαγές συμβάσεων. Αρκεί η αξία τους να μην υπερβαίνει σε ποσοστό έως 10% της αξίας της αρχικής σύμβασης για τις δημόσιες συμβάσεις προμηθειών και υπηρεσιών και έως 15% για συμβάσεις έργων.
Η ΕΑΑΔΗΣΥ επισημαίνει πως στον πρόσφατο νόμο για τις πρότυπες συμβάσεις στα έργα (4903 / 2022) εντάχθηκε ρύθμιση με την οποία εξουσιοδοτείται το υπουργείο Υποδομών για την έκδοση απόφασης, με την οποία ρυθμίζονται ζητήματα αναθεώρησης τιμών των υλικών που χρησιμοποιούνται σε έργα. Έως σήμερα δεν έχει εκδοθεί η σχετική απόφαση.
Η ρύθμιση προβλέπει πως «για έργα που προκηρύσσονται μετά την έναρξη ισχύος της παρούσας, εφόσον διαπιστωθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Γενικής Γραμματείας Υποδομών ότι υφίσταται μεγάλη απόκλιση από τις τιμές του τριμήνου δημοπράτησης, η οποία αφορά αποκλειστικά σε τιμές υλικών, το αρμόδιο όργανο του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών μπορεί, μέχρι (…) την ενεργοποίηση του Ενιαίου Συστήματος Τεχνικών Προδιαγραφών και Τιμολόγησης Τεχνικών Έργων και Μελετών, να καθορίζει, με απόφασή του, μεμονωμένα συντελεστές αναθεώρησης τιμών υλικών που χρησιμοποιούνται σε έργα…».
Ως έσχατη λύση η ανεξάρτητη αρχή προτείνει την προσφυγή των τεχνικών εταιρειών στα δικαστήρια με βάση τις διατάξεις (άρθρο 388) του Αστικού Κώδικα περί απρόβλεπτης μεταβολής των συνθηκών. Προβλέπεται πως «εφόσον η παροχή του οικονομικού φορέα, ενόψει και της αντιπαροχής, έγινε υπέρμετρα επαχθής, το δικαστήριο μπορεί, κατά την κρίση του, να την αναγάγει στο μέτρο που αρμόζει και να αποφασίσει τη λύση της σύμβασης εξολοκλήρου ή κατά το μέρος που δεν εκτελέστηκε ακόμη».
Η ΕΑΑΔΗΣΥ αναφέρει, επίσης, πως υπάρχουν προβλέψεις στο θεσμικό πλαίσιο και για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων που παρατηρούνται στην παράδοση υλικών. Τα προβλήματα στην ομαλή λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού ξεκίνησαν λόγω του COVID-19 αλλά και επιδεινώθηκαν εκ νέου λόγω της κρίσης στην Ουκρανία. Στο νόμο 4412 / 2016 προβλέπεται πως «με αιτιολογημένη απόφαση του αρμόδιου αποφαινόμενου οργάνου, η οποία εκδίδεται ύστερα από γνωμοδότηση του οργάνου (…), ο συμβατικός χρόνος φόρτωσης – παράδοσης των υλικών μπορεί να μετατίθεται. Μετάθεση επιτρέπεται μόνο όταν συντρέχουν λόγοι ανωτέρας βίας ή άλλοι ιδιαιτέρως σοβαροί λόγοι, που καθιστούν αντικειμενικώς αδύνατη την εμπρόθεσμη παράδοση των συμβατικών ειδών. Στις περιπτώσεις μετάθεσης του συμβατικού χρόνου φόρτωσης – παράδοσης δεν επιβάλλονται κυρώσεις».
Από τις διευκρινίσεις της ΕΑΑΔΗΣΥ προκύπτει πως το θέμα δεν είναι μόνο οι όποιες νομοθετικές παρεμβάσεις αλλά η δυσκολία εξεύρεσης των πρόσθετων πόρων που θα χρειαστούν δήμοι, περιφέρειες και άλλοι κρατικοί φορείς αν αυξηθεί το κόστος των έργων. Τα δυσάρεστα οικονομικά δεδομένων των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και τα στενά δημοσιονομικά περιθώρια δεν επιτρέπουν αισιοδοξία μεταξύ των εργοληπτών. Αλλά και στην κυβέρνηση αναζητούν λύσεις, π.χ. μέσω της παράτασης συμβάσεων, που να περιορίζουν τη δημοσιονομική επιβάρυνση.
Η ΕΑΑΔΗΣΥ επισημαίνει πως το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο «εφόσον συντρέχουν απρόβλεπτες περιστάσεις που δεν οφείλονται σε υπαιτιότητα της αναθέτουσας αρχής, όπως, εν προκειμένω, αποτελεί η αύξηση των τιμών προϊόντων, (σ.σ. λόγω πανδημίας, ενεργειακής κρίσης και πολέμου στην Ουκρανία), παρέχεται η δυνατότητα, κατόπιν γνωμοδότησης του αρμοδίου συλλογικού οργάνου, τροποποίησης των συναφθεισών συμβάσεων και αναπροσαρμογής της συμβατικής τιμής σε ποσοστό έως 50% επί της αξίας της αρχικής σύμβασης, υπό την τήρηση και των λοιπών σωρευτικών προϋποθέσεων που προβλέπονται (…) και υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι η αναθέτουσα αρχή μπορεί να εξασφαλίσει τις αναγκαίες πιστώσεις».
Ποιες προϋποθέσεις προβλέπει η νομοθεσία και συγκεκριμένα ο νόμος 4412 / 2016 για τις δημόσιες συμβάσεις; «Όταν η ανάγκη τροποποίησης προέκυψε λόγω περιστάσεων που δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν από μία επιμελή αναθέτουσα αρχή», όταν «η τροποποίηση δεν μεταβάλλει τη συνολική φύση της σύμβασης» και όταν «οποιαδήποτε αύξηση της τιμής δεν υπερβαίνει το 50% της αξίας της αρχικής σύμβασης ή της συμφωνίας – πλαίσιο».
Σύμφωνα με την ΕΑΑΔΗΣΥ μπορεί να γίνει αναθεώρηση της σύμβασης ακόμα και στην περίπτωση που «περιλαμβάνεται ρητός όρος περί μη αναθεώρησης της συμβατικής τιμής κατά τη διάρκεια της σύμβασης, δεδομένου ότι ένας τέτοιος όρος καταλαμβάνει περιπτώσεις συνήθους και ομαλής εκτέλεσης των συμβάσεων, κατά τις οποίες δεν έχουν ενσκήψει απρόοπτες μεταβολές των περιστάσεων όπως οι ανωτέρω, οι οποίες ενδεχομένως καθιστούν υπέρμετρα δυσανάλογη και επαχθή την παροχή των αναδόχων και δικαιολογούν την αναπροσαρμογή της συμβατικής τιμής…».
Επιπλέον, με βάση τον κοινοτικό κανόνα των «ήσσονος αξίας» ή «de minimis» τροποποιήσεων της αρχικής σύμβασης επιτρέπονται αλλαγές συμβάσεων. Αρκεί η αξία τους να μην υπερβαίνει σε ποσοστό έως 10% της αξίας της αρχικής σύμβασης για τις δημόσιες συμβάσεις προμηθειών και υπηρεσιών και έως 15% για συμβάσεις έργων.
Η ΕΑΑΔΗΣΥ επισημαίνει πως στον πρόσφατο νόμο για τις πρότυπες συμβάσεις στα έργα (4903 / 2022) εντάχθηκε ρύθμιση με την οποία εξουσιοδοτείται το υπουργείο Υποδομών για την έκδοση απόφασης, με την οποία ρυθμίζονται ζητήματα αναθεώρησης τιμών των υλικών που χρησιμοποιούνται σε έργα. Έως σήμερα δεν έχει εκδοθεί η σχετική απόφαση.
Η ρύθμιση προβλέπει πως «για έργα που προκηρύσσονται μετά την έναρξη ισχύος της παρούσας, εφόσον διαπιστωθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες της Γενικής Γραμματείας Υποδομών ότι υφίσταται μεγάλη απόκλιση από τις τιμές του τριμήνου δημοπράτησης, η οποία αφορά αποκλειστικά σε τιμές υλικών, το αρμόδιο όργανο του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών μπορεί, μέχρι (…) την ενεργοποίηση του Ενιαίου Συστήματος Τεχνικών Προδιαγραφών και Τιμολόγησης Τεχνικών Έργων και Μελετών, να καθορίζει, με απόφασή του, μεμονωμένα συντελεστές αναθεώρησης τιμών υλικών που χρησιμοποιούνται σε έργα…».
Ως έσχατη λύση η ανεξάρτητη αρχή προτείνει την προσφυγή των τεχνικών εταιρειών στα δικαστήρια με βάση τις διατάξεις (άρθρο 388) του Αστικού Κώδικα περί απρόβλεπτης μεταβολής των συνθηκών. Προβλέπεται πως «εφόσον η παροχή του οικονομικού φορέα, ενόψει και της αντιπαροχής, έγινε υπέρμετρα επαχθής, το δικαστήριο μπορεί, κατά την κρίση του, να την αναγάγει στο μέτρο που αρμόζει και να αποφασίσει τη λύση της σύμβασης εξολοκλήρου ή κατά το μέρος που δεν εκτελέστηκε ακόμη».
Η ΕΑΑΔΗΣΥ αναφέρει, επίσης, πως υπάρχουν προβλέψεις στο θεσμικό πλαίσιο και για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων που παρατηρούνται στην παράδοση υλικών. Τα προβλήματα στην ομαλή λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού ξεκίνησαν λόγω του COVID-19 αλλά και επιδεινώθηκαν εκ νέου λόγω της κρίσης στην Ουκρανία. Στο νόμο 4412 / 2016 προβλέπεται πως «με αιτιολογημένη απόφαση του αρμόδιου αποφαινόμενου οργάνου, η οποία εκδίδεται ύστερα από γνωμοδότηση του οργάνου (…), ο συμβατικός χρόνος φόρτωσης – παράδοσης των υλικών μπορεί να μετατίθεται. Μετάθεση επιτρέπεται μόνο όταν συντρέχουν λόγοι ανωτέρας βίας ή άλλοι ιδιαιτέρως σοβαροί λόγοι, που καθιστούν αντικειμενικώς αδύνατη την εμπρόθεσμη παράδοση των συμβατικών ειδών. Στις περιπτώσεις μετάθεσης του συμβατικού χρόνου φόρτωσης – παράδοσης δεν επιβάλλονται κυρώσεις».
