Πιερρακάκης: Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της χώρας θα φέρει διαφάνεια στο κράτος
Για τις ευκαιρίες και τους κινδύνους της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης στον τομέα της διαφάνειας μίλησε το μεσημέρι της Δευτέρας ο Υπουργός Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κυριάκος Πιερρακάκης στην ημερίδα της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
Στην τοποθέτησή του ο Υπουργός στάθηκε στη σημασία της διαλειτουργικότητας ως αναγκαία συνθήκη για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στη διαφάνεια. Εξήγησε ότι η εφαρμογή της στα μητρώα του Δημοσίου θα συμβάλει στη δημιουργία μεγάλων βάσεων δεδομένων και ανέπτυξε τις προϋποθέσεις για να εξάγονται από αυτά ασφαλή και άρτια συμπεράσματα σχετικά με την καταπολέμηση της διαφθοράς. Επιπλέον, αναγνώρισε ως βασικό κίνδυνο την ύπαρξη αδιαφάνειας στους ίδιους τους αλγορίθμους και επισήμανε την ανάγκη να τίθενται οι αλγόριθμοι σε δημόσια συζήτηση ώστε να μην αναπαράγουν τις προκαταλήψεις του κράτους ή του σχεδιαστή τους.
Κλείνοντας, τόνισε ότι η εφαρμογή του κυβερνητικού προγράμματος για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας θα είναι καταλυτική όχι μόνο στην αλληλεπίδραση του πολίτη με το Δημόσιο, αλλά και στην επικράτηση της διαφάνειας στο κράτος.
Αναλυτικά η ομιλία του Υπουργού Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης:
«Σας ευχαριστώ πολύ, επιτρέψτε μου να ξεκινήσω καλωσορίζοντάς σας κι εγώ με τη σειρά μου στη σημερινή ημερίδα εκ μέρους του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, να συγχαρώ την Εθνική Αρχή Διαφάνειας γι’ αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα και να μπω κατευθείαν στο θέμα.
Επειδή μιλάμε για τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, ας κάνουμε πρώτα μία πράξη διαφοροποίησης: η τρίτη βιομηχανική επανάσταση ήταν η αμιγώς ψηφιακή μεταρρύθμιση, λίγο-πολύ αυτό που προσπαθούμε κάπως ετεροχρονισμένα να κάνουμε εμείς.
Η τέταρτη αφορά τη σύγκλιση της ψηφιακής με τη φυσική και τη βιολογική σφαίρα. Και υπό αυτήν την έννοια σχετίζεται με μία σειρά από νέες τεχνολογίες, τις οποίες αποκαλούμε επανάσταση γιατί αθροιζόμενες έχουν τη δυνατότητα να μετατοπίσουν τελείως τον πυρήνα του οικονομικού μοντέλου των χωρών. Και αυτές οι τεχνολογίες, λίγο-πολύ, είναι πράγματα που έχουμε ακούσει: τεχνητή νοημοσύνη, επαυξημένη πραγματικότητα, δίκτυα πέμπτης γενιάς (5G), blockchain. Είναι μία σειρά από λέξεις τις οποίες οι ειδικοί προφανώς γνωρίζουν, ενδεχομένως σε περισσότερο ή λιγότερο βάθος το τι συνεπάγονται, αλλά κάθε μία από αυτές τις τεχνολογίες έχει κάποια χαρακτηριστικά που θα ακουμπήσουν και το οικονομικό μοντέλο και τη δημόσια σφαίρα ευρύτερα.
Τώρα σε ό,τι αφορά τη διαφάνεια και τα civic technologies που αναφέρατε, νομίζω πως έχει ενδιαφέρον να σταθούμε λίγο στην έννοια της τεχνητής νοημοσύνης και στο blockchain. Όταν λέμε τεχνητή νοημοσύνη ουσιαστικά μιλάμε για big data, μιλάμε για εξαγωγή γνώσης από μεγάλες βάσεις δεδομένων και από αλγορίθμους οι οποίοι είναι σε θέση να κάνουν αυτή την εξαγωγή της γνώσης.
Οι αλγόριθμοι αυτοί σήμερα απαντούν σε ερωτήματα που θέτουμε εμείς και στο μέλλον θα απαντούν σε ερωτήματα που θέτουν οι ίδιοι, καθώς θα «γυμνάζονται». Η αναγκαία όμως συνθήκη για να μπορέσει κανείς να μιλήσει για αυτά τα θέματα είναι να μπορέσεις να πετύχεις αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε εμείς σαν Κυβέρνηση: να κατοχυρώσουμε δηλαδή τη λεγόμενη διαλειτουργικότητα. Για να μπορώ να έχω μεγάλες βάσεις δεδομένων, για να κάνω εξαγωγή γνώσης, πρέπει τα διάφορα μητρώα του ελληνικού δημοσίου, να «μιλήσουν» μεταξύ τους, δηλαδή να αλληλεπιδράσουν. Θα μπορούμε έτσι να έχουμε τον όγκο, τον πλούτο των δεδομένων από τον οποίο η γνώση θα εξαχθεί.
Αυτό είναι κάτι το οποίο γινόταν τα προηγούμενα χρόνια με πολύ αργούς ρυθμούς στη χώρα μας. Γι’ αυτό δημιουργήθηκε αυτό το Υπουργείο με τις νέες αρμοδιότητες και με τον Νόμο 4623 του περασμένου καλοκαιριού πήρε και την αρμοδιότητα της διαλειτουργικότητας κεντρικά, ώστε να μπορέσει να κάνει αυτήν τη συγκέντρωση, να μπορέσει να κατοχυρώσει τη δυνατότητα να διαλειτουργήσει τα μητρώα.
Φυσικά, το επόμενο βήμα είναι να μπορέσεις να εξάγεις γνώση από αυτά τα μητρώα - προφανώς με απόλυτο σεβασμό στην έννοια της ιδιωτικότητας. Άρα, εκεί διαχωρίζονται τα δεδομένα, σπάνε στα δύο. Μιλάμε από τη μία για ανοιχτά δεδομένα, δηλαδή για τα ανωνυμοποιημένα δεδομένα τα οποία μπορεί κανείς να έχει από αυτά τα μητρώα και άρα, εάν τα αξιοποιήσεις σωστά, μπορείς να εξάγεις γνώση ως Δημόσιο, ως πολιτεία, ως κράτος σε σχέση με το σχεδιασμό πολιτικής, σε σχέση με το τι λειτουργεί και τι όχι, τι λειτούργησε καλά, τι λιγότερο καλά. Και από την άλλη, μιλάμε για τα δεδομένα τα οποία το κράτος έχει το ίδιο για τους πολίτες του, έτσι ώστε να μπορέσει να κατοχυρώσει ανάμεσα σε άλλα και τη συνθήκη διαφάνειας.
Τι μπορεί κάποιος να κατοχυρώσει μέσα από αυτή τη διαδικασία; Πώς επιδρά ευεργετικά στο θέμα της σημερινής μας ημερίδας, τη διαφάνεια:
Πρώτον, η διαλειτουργικότητα μειώνει πολύ τις αλληλεπιδράσεις του πολίτη με το Δημόσιο. Εάν εκεί που χρειαζόταν να πας σε πέντε, σε έξι ή σε επτά ουρές, πας σε μία. Μειώνονται οι δυνητικές αλληλεπιδράσεις. Άρα, μειώνεται κατά κάποιο τρόπο η πιθανή εκδήλωση φαινομένων διαφθοράς σε διάφορα σημεία.
Δεύτερον, η διαδικασία εξαγωγής γνώσης από τα δεδομένα σε πολλές περιπτώσεις δρα αυτονόητα ευεργετικά γιατί είσαι το ίδιο πρόσωπο στα πολλαπλά μητρώα. Άρα, θα πάρεις ένα επίδομα πραγματικά όταν πρέπει και όταν πραγματικά το δικαιούσαι. Θα το πάρει ο πραγματικά μη προνομιούχος στη συγκεκριμένη περίπτωση, όχι κάποιος ο οποίος έχει ψευδώς δηλώσει στοιχεία σε ένα άλλο μητρώο. Έτσι, ευρύτερα κατοχυρώνεται μια πραγματική συνθήκη διαφάνειας.
Και τρίτον, εδώ μιλάμε πλέον αυξανόμενα: αυτό δεν είναι η τωρινή μας συνθήκη, αλλά σίγουρα θα πρέπει να αρχίσουμε κι εμείς να σχεδιάζουμε αυτά που συζητούν άλλες χώρες που είναι πιο προηγμένες τεχνολογικά, όπως η Εσθονία: και εκεί μιλάνε για εισαγωγή τεχνητής νοημοσύνης στις δικαστικές υποθέσεις. Δηλαδή οι αλγόριθμοι και τα συστήματα να κάνουν έναν πρώτο έλεγχο στα δικόγραφα, ως προς το ποια πρέπει να είναι η έκβαση της υπόθεσης. Αυτό είναι δυνητικά ευεργετικό, γιατί ένα από τα βασικά προβλήματα στο σύστημα δικαιοσύνης είναι οι χρόνοι. Σύμφωνα με στοιχεία και του ΟΟΣΑ αλλά και δεδομένα άλλων χωρών, οι χρόνοι δεν είναι αυτοί που πρέπει σε σχέση με τη διεκπεραίωση των υποθέσεων.
Προκύπτει, βεβαίως, η ανάγκη ελέγχου και των αλγορίθμων. Και επειδή το θέμα της εκδήλωσης αφορά πέρα από τα ευεργετικά χαρακτηριστικά και τα ρίσκα αυτής της μετάβασης, το ρίσκο εδώ είναι να υπάρχει αδιαφάνεια στους ίδιους τους αλγορίθμους. Δηλαδή όσο θα πηγαίνουμε προς αυτή την κατεύθυνση, πρέπει τόσο η στρατηγική και τα τεχνολογικά σχήματα όσο και οι αλγόριθμοι που θα χρησιμοποιούνται να είναι διαφανείς. Να τίθενται στον έλεγχο της δημόσιας σφαίρας και στη δημόσια συζήτηση - έστω από τους ειδικούς που μπορούν να τους διαβάσουν - αλλά να μην είναι κάτι το οποίο δρα σε σιλό. Γιατί εδώ υπάρχει ο κίνδυνος, οι ίδιοι οι αλγόριθμοι να αναπαράγουν τις προκαταλήψεις τις δικές μας ή του σχεδιαστή τους και εν τέλει να προκύπτουν αποτελέσματα τα οποία δεν δρουν ευεργετικά για τη Δημοκρατία.
Σε κάθε περίπτωση, αλλά και σε σχέση με όλη αυτή την ατζέντα που ανοίγει, θα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τη τεχνολογία ως μέσο και όχι ως αυτοσκοπό. Θα πρέπει, κατά κάποιον τρόπο, η τεχνολογία να είναι αντιληπτή ως ένας μηχανισμός που κάνει τη ζωή των πολιτών απλούστερη και καλύτερη. Αυτό ορίσαμε ως στόχο αυτού του Υπουργείου όταν ανακοινώσαμε τη νέα του μορφή, αυτός πρέπει να είναι και ο στόχος όλης αυτής της συζήτησης για τη χώρα μας. Και πρέπει να μην χάσουμε και αυτό το τρένο. Σε τελική ανάλυση, το μέλλον ή το σχεδιάζεις ή το υφίστασαι. Αυτή τη φορά θα πρέπει βήμα-βήμα να μπορέσουμε να το σχεδιάσουμε αποτελεσματικά και παραγωγικά.
Κλείνω με τη διαβεβαίωση ότι η εφαρμογή του κυβερνητικού προγράμματος για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας θα είναι σίγουρα καταλυτική ανάμεσα σε άλλα, όχι μόνο στην αλληλεπίδραση στη σχέση του πολίτη με το Δημόσιο, αλλά εν τέλει και στην επικράτηση της διαφάνειας στο ίδιο το κράτος.
Στην τοποθέτησή του ο Υπουργός στάθηκε στη σημασία της διαλειτουργικότητας ως αναγκαία συνθήκη για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στη διαφάνεια. Εξήγησε ότι η εφαρμογή της στα μητρώα του Δημοσίου θα συμβάλει στη δημιουργία μεγάλων βάσεων δεδομένων και ανέπτυξε τις προϋποθέσεις για να εξάγονται από αυτά ασφαλή και άρτια συμπεράσματα σχετικά με την καταπολέμηση της διαφθοράς. Επιπλέον, αναγνώρισε ως βασικό κίνδυνο την ύπαρξη αδιαφάνειας στους ίδιους τους αλγορίθμους και επισήμανε την ανάγκη να τίθενται οι αλγόριθμοι σε δημόσια συζήτηση ώστε να μην αναπαράγουν τις προκαταλήψεις του κράτους ή του σχεδιαστή τους.
Κλείνοντας, τόνισε ότι η εφαρμογή του κυβερνητικού προγράμματος για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας θα είναι καταλυτική όχι μόνο στην αλληλεπίδραση του πολίτη με το Δημόσιο, αλλά και στην επικράτηση της διαφάνειας στο κράτος.
Αναλυτικά η ομιλία του Υπουργού Επικρατείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης:
«Σας ευχαριστώ πολύ, επιτρέψτε μου να ξεκινήσω καλωσορίζοντάς σας κι εγώ με τη σειρά μου στη σημερινή ημερίδα εκ μέρους του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, να συγχαρώ την Εθνική Αρχή Διαφάνειας γι’ αυτήν την πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα και να μπω κατευθείαν στο θέμα.
Επειδή μιλάμε για τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, ας κάνουμε πρώτα μία πράξη διαφοροποίησης: η τρίτη βιομηχανική επανάσταση ήταν η αμιγώς ψηφιακή μεταρρύθμιση, λίγο-πολύ αυτό που προσπαθούμε κάπως ετεροχρονισμένα να κάνουμε εμείς.
Η τέταρτη αφορά τη σύγκλιση της ψηφιακής με τη φυσική και τη βιολογική σφαίρα. Και υπό αυτήν την έννοια σχετίζεται με μία σειρά από νέες τεχνολογίες, τις οποίες αποκαλούμε επανάσταση γιατί αθροιζόμενες έχουν τη δυνατότητα να μετατοπίσουν τελείως τον πυρήνα του οικονομικού μοντέλου των χωρών. Και αυτές οι τεχνολογίες, λίγο-πολύ, είναι πράγματα που έχουμε ακούσει: τεχνητή νοημοσύνη, επαυξημένη πραγματικότητα, δίκτυα πέμπτης γενιάς (5G), blockchain. Είναι μία σειρά από λέξεις τις οποίες οι ειδικοί προφανώς γνωρίζουν, ενδεχομένως σε περισσότερο ή λιγότερο βάθος το τι συνεπάγονται, αλλά κάθε μία από αυτές τις τεχνολογίες έχει κάποια χαρακτηριστικά που θα ακουμπήσουν και το οικονομικό μοντέλο και τη δημόσια σφαίρα ευρύτερα.
Τώρα σε ό,τι αφορά τη διαφάνεια και τα civic technologies που αναφέρατε, νομίζω πως έχει ενδιαφέρον να σταθούμε λίγο στην έννοια της τεχνητής νοημοσύνης και στο blockchain. Όταν λέμε τεχνητή νοημοσύνη ουσιαστικά μιλάμε για big data, μιλάμε για εξαγωγή γνώσης από μεγάλες βάσεις δεδομένων και από αλγορίθμους οι οποίοι είναι σε θέση να κάνουν αυτή την εξαγωγή της γνώσης.
Οι αλγόριθμοι αυτοί σήμερα απαντούν σε ερωτήματα που θέτουμε εμείς και στο μέλλον θα απαντούν σε ερωτήματα που θέτουν οι ίδιοι, καθώς θα «γυμνάζονται». Η αναγκαία όμως συνθήκη για να μπορέσει κανείς να μιλήσει για αυτά τα θέματα είναι να μπορέσεις να πετύχεις αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε εμείς σαν Κυβέρνηση: να κατοχυρώσουμε δηλαδή τη λεγόμενη διαλειτουργικότητα. Για να μπορώ να έχω μεγάλες βάσεις δεδομένων, για να κάνω εξαγωγή γνώσης, πρέπει τα διάφορα μητρώα του ελληνικού δημοσίου, να «μιλήσουν» μεταξύ τους, δηλαδή να αλληλεπιδράσουν. Θα μπορούμε έτσι να έχουμε τον όγκο, τον πλούτο των δεδομένων από τον οποίο η γνώση θα εξαχθεί.
Αυτό είναι κάτι το οποίο γινόταν τα προηγούμενα χρόνια με πολύ αργούς ρυθμούς στη χώρα μας. Γι’ αυτό δημιουργήθηκε αυτό το Υπουργείο με τις νέες αρμοδιότητες και με τον Νόμο 4623 του περασμένου καλοκαιριού πήρε και την αρμοδιότητα της διαλειτουργικότητας κεντρικά, ώστε να μπορέσει να κάνει αυτήν τη συγκέντρωση, να μπορέσει να κατοχυρώσει τη δυνατότητα να διαλειτουργήσει τα μητρώα.
Φυσικά, το επόμενο βήμα είναι να μπορέσεις να εξάγεις γνώση από αυτά τα μητρώα - προφανώς με απόλυτο σεβασμό στην έννοια της ιδιωτικότητας. Άρα, εκεί διαχωρίζονται τα δεδομένα, σπάνε στα δύο. Μιλάμε από τη μία για ανοιχτά δεδομένα, δηλαδή για τα ανωνυμοποιημένα δεδομένα τα οποία μπορεί κανείς να έχει από αυτά τα μητρώα και άρα, εάν τα αξιοποιήσεις σωστά, μπορείς να εξάγεις γνώση ως Δημόσιο, ως πολιτεία, ως κράτος σε σχέση με το σχεδιασμό πολιτικής, σε σχέση με το τι λειτουργεί και τι όχι, τι λειτούργησε καλά, τι λιγότερο καλά. Και από την άλλη, μιλάμε για τα δεδομένα τα οποία το κράτος έχει το ίδιο για τους πολίτες του, έτσι ώστε να μπορέσει να κατοχυρώσει ανάμεσα σε άλλα και τη συνθήκη διαφάνειας.
Τι μπορεί κάποιος να κατοχυρώσει μέσα από αυτή τη διαδικασία; Πώς επιδρά ευεργετικά στο θέμα της σημερινής μας ημερίδας, τη διαφάνεια:
Πρώτον, η διαλειτουργικότητα μειώνει πολύ τις αλληλεπιδράσεις του πολίτη με το Δημόσιο. Εάν εκεί που χρειαζόταν να πας σε πέντε, σε έξι ή σε επτά ουρές, πας σε μία. Μειώνονται οι δυνητικές αλληλεπιδράσεις. Άρα, μειώνεται κατά κάποιο τρόπο η πιθανή εκδήλωση φαινομένων διαφθοράς σε διάφορα σημεία.
Δεύτερον, η διαδικασία εξαγωγής γνώσης από τα δεδομένα σε πολλές περιπτώσεις δρα αυτονόητα ευεργετικά γιατί είσαι το ίδιο πρόσωπο στα πολλαπλά μητρώα. Άρα, θα πάρεις ένα επίδομα πραγματικά όταν πρέπει και όταν πραγματικά το δικαιούσαι. Θα το πάρει ο πραγματικά μη προνομιούχος στη συγκεκριμένη περίπτωση, όχι κάποιος ο οποίος έχει ψευδώς δηλώσει στοιχεία σε ένα άλλο μητρώο. Έτσι, ευρύτερα κατοχυρώνεται μια πραγματική συνθήκη διαφάνειας.
Και τρίτον, εδώ μιλάμε πλέον αυξανόμενα: αυτό δεν είναι η τωρινή μας συνθήκη, αλλά σίγουρα θα πρέπει να αρχίσουμε κι εμείς να σχεδιάζουμε αυτά που συζητούν άλλες χώρες που είναι πιο προηγμένες τεχνολογικά, όπως η Εσθονία: και εκεί μιλάνε για εισαγωγή τεχνητής νοημοσύνης στις δικαστικές υποθέσεις. Δηλαδή οι αλγόριθμοι και τα συστήματα να κάνουν έναν πρώτο έλεγχο στα δικόγραφα, ως προς το ποια πρέπει να είναι η έκβαση της υπόθεσης. Αυτό είναι δυνητικά ευεργετικό, γιατί ένα από τα βασικά προβλήματα στο σύστημα δικαιοσύνης είναι οι χρόνοι. Σύμφωνα με στοιχεία και του ΟΟΣΑ αλλά και δεδομένα άλλων χωρών, οι χρόνοι δεν είναι αυτοί που πρέπει σε σχέση με τη διεκπεραίωση των υποθέσεων.
Προκύπτει, βεβαίως, η ανάγκη ελέγχου και των αλγορίθμων. Και επειδή το θέμα της εκδήλωσης αφορά πέρα από τα ευεργετικά χαρακτηριστικά και τα ρίσκα αυτής της μετάβασης, το ρίσκο εδώ είναι να υπάρχει αδιαφάνεια στους ίδιους τους αλγορίθμους. Δηλαδή όσο θα πηγαίνουμε προς αυτή την κατεύθυνση, πρέπει τόσο η στρατηγική και τα τεχνολογικά σχήματα όσο και οι αλγόριθμοι που θα χρησιμοποιούνται να είναι διαφανείς. Να τίθενται στον έλεγχο της δημόσιας σφαίρας και στη δημόσια συζήτηση - έστω από τους ειδικούς που μπορούν να τους διαβάσουν - αλλά να μην είναι κάτι το οποίο δρα σε σιλό. Γιατί εδώ υπάρχει ο κίνδυνος, οι ίδιοι οι αλγόριθμοι να αναπαράγουν τις προκαταλήψεις τις δικές μας ή του σχεδιαστή τους και εν τέλει να προκύπτουν αποτελέσματα τα οποία δεν δρουν ευεργετικά για τη Δημοκρατία.
Σε κάθε περίπτωση, αλλά και σε σχέση με όλη αυτή την ατζέντα που ανοίγει, θα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε τη τεχνολογία ως μέσο και όχι ως αυτοσκοπό. Θα πρέπει, κατά κάποιον τρόπο, η τεχνολογία να είναι αντιληπτή ως ένας μηχανισμός που κάνει τη ζωή των πολιτών απλούστερη και καλύτερη. Αυτό ορίσαμε ως στόχο αυτού του Υπουργείου όταν ανακοινώσαμε τη νέα του μορφή, αυτός πρέπει να είναι και ο στόχος όλης αυτής της συζήτησης για τη χώρα μας. Και πρέπει να μην χάσουμε και αυτό το τρένο. Σε τελική ανάλυση, το μέλλον ή το σχεδιάζεις ή το υφίστασαι. Αυτή τη φορά θα πρέπει βήμα-βήμα να μπορέσουμε να το σχεδιάσουμε αποτελεσματικά και παραγωγικά.
Κλείνω με τη διαβεβαίωση ότι η εφαρμογή του κυβερνητικού προγράμματος για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας θα είναι σίγουρα καταλυτική ανάμεσα σε άλλα, όχι μόνο στην αλληλεπίδραση στη σχέση του πολίτη με το Δημόσιο, αλλά εν τέλει και στην επικράτηση της διαφάνειας στο ίδιο το κράτος.
