Η Ελλάδα αδικαιολόγητα δεν έχει ασκήσει όλα αυτά τα χρόνια κανένα δικαίωμά της που απορρέει από το Διεθνές Δίκαιο σε ό,τι αφορά τις θαλάσσιες ζώνες, παρότι έχει το Διεθνές Δίκαιο «σημαία» της πολιτικής της. Η μερική επέκταση των χωρικών υδάτων, εφόσον περιλαμβάνει και τμήμα του Αιγαίου, δεν είναι λάθος, είναι λάθος όμως ο τρόπος με τον οποίο τέθηκε το θέμα. Η Τουρκία αντιδρά με υψηλούς τόνους στις εξελίξεις στην κυπριακή ΑΟΖ διότι αντιλαμβάνεται ότι είναι απομονωμένη και εκτός συμμαχιών στην περιοχή. Ελλάδα και Κύπρος πρέπει να προχωρήσουν μεθοδικά στην υλοποίηση του ενεργειακού σχεδιασμού τους, χωρίς να παρασύρονται από τις τουρκικές προκλήσεις.

Αυτά επισημαίνει, μεταξύ άλλων, σε συνέντευξή του στο «Strategies and politics» ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αγγελος Συρίγος, για τα γεγονότα σε Αιγαίο και Κύπρο.

Ο τέως υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Κοτζιάς, αναφέρθηκε σε κλιμακωτή επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ., αφήνοντας εκτός -τουλάχιστον σε πρώτη φάση- το Αιγαίο. Εμμέσως, ενισχύεται έτσι η επιχειρηματολογία της Τουρκίας ότι το Αιγαίο είναι «ειδική περίπτωση»;

Είπε ότι σε πρώτη φάση θα προχωρήσει η επέκταση στο Ιόνιο πέλαγος, τους Οθωνούς μέχρι τα Αντικύθηρα, σε δεύτερη φάση γύρω από την Κρήτη και σε τρίτη φάση σε κάποιες περιοχές στο Αιγαίο. Αυτό δημιουργεί κάποιο πρόβλημα. Αν είναι να κάνεις τμηματική επέκταση, που στη δική μου αντίληψη είναι αποδεκτή, πρέπει να περιλάβεις και μέρος του Αιγαίου, διότι, αλλιώς, επιβεβαιώνεις την άποψη των Τούρκων ότι στο Αιγαίο ισχύουν ειδικές περιστάσεις, οι οποίες δεν επιτρέπουν αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Είναι γεγονός ότι στην ανατολική πλευρά των Κυθήρων και των Αντικυθήρων θα υπάρξει μία ελάχιστη αύξηση και στον χώρο του Αιγαίου. Είναι τόσο μικρή, που κινείται στα όρια του στατιστικού λάθους.

Αρα, θα έπρεπε να συμπεριλάβει ταυτόχρονα κάποιες περιοχές του Αιγαίου, για τις οποίες η Τουρκία δεν μπορεί ακόμα και με οποιαδήποτε διασταλτική ερμηνεία να διατυπώσει κάποιο επιχείρημα; Ας πούμε Πελοπόννησο και Κρήτη;

Ναι, κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να συμπεριλάβει την Πελοπόννησο και την Κρήτη. Είναι περιοχές στις οποίες η Τουρκία δεν έχει θέσει ποτέ θέμα, οπότε, παρότι αρνείται ουσιαστικά την οποιαδήποτε επέκταση των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο, είναι εντελώς ακραίο να επιχειρήσει οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια έξω από την Πελοπόννησο.

Η εμμονή και η επιθετικότητα της Αγκυρας προδίδουν τη μεγάλη ανησυχία της για το ενδεχόμενο επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης.

Ο λόγος για τον οποίο τα κάνει όλα αυτά η Τουρκία είναι ότι γνωρίζει πολύ καλά πως η αύξηση της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο είναι η Λυδία λίθος για τη λύση των περισσοτέρων προβλημάτων που δημιουργεί στο Αιγαίο. Αυτομάτως κλείνει το θέμα με τη διαφορά ελληνικού εναερίου χώρου 10 μιλίων και χωρικών υδάτων 6 μιλίων. Κλείνει ουσιαστικά και το θέμα της οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ οψέποτε τη θεσπίσουμε, διότι, με επέκταση στα 12 μίλια, το 72% της επιφανείας του Αιγαίου θα περάσει στην Ελλάδα από 43% που είναι σήμερα, και της Τουρκίας θα αυξηθεί από το 7,5% που είναι τώρα στο 8,7%. Αντιλαμβάνεστε ότι για την Τουρκία είναι πολύ μικρή η διαφορά. Η Αγκυρα γνωρίζει ότι μία τέτοια κίνηση τελειώνει την επιχειρηματολογία της. Τυπικά, απομένει προς οριοθέτηση το 20% της επιφανείας του Αιγαίου, αλλά ουσιαστικά μόνο το 5%-7%, διότι οι περισσότερες εναπομείνασες περιοχές είναι στον Θερμαϊκό, ανάμεσα στις Κυκλάδες, στην Πελοπόννησο κ.λπ. Γι’ αυτό αντιδρά με τόσο έντονο τρόπο.

Αν υποθέσουμε ότι υπάρξει επέκταση των χωρικών υδάτων στις περιοχές που αναφέρατε, σε Ιόνιο, Κρήτη, Πελοπόννησο κ.λπ., υπάρχουν άλλες περιοχές στις οποίες η Ελλάδα επίσης θα μπορούσε να προχωρήσει σε επέκταση στα 12 μίλια, με την Τουρκία να μην έχει έστω προσχηματικά βάση αμφισβήτησης; Ας πούμε Κυκλάδες;

Υπάρχουν διάφορες περιοχές. Θεωρώ όμως ότι είναι κάτι στο οποίο πρέπει να προχωρήσεις με εξαιρετικά μεγάλη προσοχή. Η απειλή της Τουρκίας είναι παράνομη, αλλά δεν παύει να είναι απειλή. Δεν μπορείς να πεις ότι «την αγνοώ», επομένως πρέπει να κάνεις προπαρασκευή, μεταξύ άλλων και να δημιουργήσεις διεθνείς συμμαχίες.

Οπότε η μερική επέκταση, υπό προϋποθέσεις, είναι ενδεδειγμένη κίνηση, από το να βρισκόμαστε σε πλήρη αδράνεια…

Δεν είναι κακό πράγμα η μερική επέκταση σε ορισμένες θάλασσες. Απλώς, να ξέρουμε ότι πρέπει να περιλαμβάνει και το Αιγαίο. Για να είμαι ειλικρινής, εγώ χάρηκα που ετέθη το θέμα, διότι είναι εντελώς ταμπού. Ετέθη όμως με ακατάλληλο τρόπο, δηλαδή κατά την αποχώρηση ενός υπουργού… Αυτό που με ενοχλεί περισσότερο σε όλη αυτή την ιστορία είναι ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται να ασκείται η ελληνική εξωτερική πολιτική.

Δηλαδή;

Στο παρελθόν συνηθιζόταν να υπάρχει μια ενημέρωση της αντιπολίτευσης για μείζονα θέματα, από όλα τα κόμματα. Αυτή η συνήθεια έχει χαθεί. Στο θέμα των Σκοπίων, στο θέμα της Αλβανίας, δυστυχώς τώρα και στο θέμα των χωρικών υδάτων. Είναι μείζονα εθνικά ζητήματα. Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Ο Ευάγγελος Βενιζέλος, όταν ήταν υπουργός Εξωτερικών, το 2015, δέκα μέρες πριν από τις εκλογές, προχώρησε σε μια δήλωση προς τη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών, με την οποία η Ελλάδα ήρε την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης σε ό,τι αφορά τα «σύνορα ή την κυριαρχία της Ελληνικής Δημοκρατίας, περιλαμβανομένης κάθε διαφοράς επί του εύρους και των ορίων των χωρικών υδάτων και του εναέριου χώρου αυτής». Αλλαξε συνολικά η στάση μας έναντι της Τουρκίας και έναντι της Αλβανίας και γενικώς στο θέμα της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Ηταν πολύ σημαντικό γεγονός. Εγινε 10 μέρες πριν από τις εκλογές και δεν μίλησε κανένας από την αντιπολίτευση. Γιατί; Γιατί ήταν ενημερωμένοι.

Εχετε δίκιο, ήταν πολύ σημαντική κίνηση.

Αλλαξε εντελώς την κατάσταση στο θέμα της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Η μη χρήση του δικαιώματος για την επέκταση των χωρικών υδάτων μπορεί να το οδηγήσει σε αχρησία ή ισχύει ανεξαρτήτως του χρόνου εφαρμογής;

Κανονικά, δεν υπάρχει περίπτωση απώλειας του δικαιώματος λόγω μη χρήσης, όμως, έπειτα από τόσα χρόνια, έχεις μείνει η μοναδική χώρα του κόσμου η οποία δεν έχει προχωρήσει σε επέκταση των χωρικών υδάτων. Από τις 149 χώρες στον κόσμο που έχουν τη δυνατότητα να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα, οι 148 το έχουν κάνει. Εμείς είμαστε οι μόνοι που δεν έχουμε ασκήσει το δικαίωμα. Είμαστε μια χώρα η οποία, υποτίθεται, έχει ως σημαία της το Δίκαιο της Θάλασσας, αλλά δεν έχουμε κάνει τίποτα απολύτως επ’ αυτού. Τίποτα. Ούτε επέκταση χωρικών υδάτων, ούτε ΑΟΖ, ούτε αλιευτική ζώνη, τίποτα απολύτως. Ο χρόνος έχει κολλήσει για εμάς στο ’74. Δεν περιποιεί τιμή στην ελληνική διπλωματία το ότι απέχουμε από οτιδήποτε αφορά σε θαλάσσιες ζώνες.

Νομικά μπορεί να μην ισχύει η αχρησία, αλλά πολιτικά και διπλωματικά μπορεί να δημιουργήσει ισχυρισμούς περί «κεκτημένου» για την άλλη πλευρά ή εντυπώσεις στο διεθνές ακροατήριο;

Θεωρητικώς όχι, αλλά καλό είναι να μην μπαίνεις σε αυτήν τη διαδικασία για να μάθεις ποια είναι τα όρια.

Αναφερθήκατε στην τουρκική απειλή -ο Τσαβούσογλου επανέφερε το casus belli-, ότι πρέπει να συνυπολογίζεται στις δικές μας κινήσεις. Πέραν των χωρικών υδάτων, η Τουρκία εγείρει διεκδικήσεις και επίσης διατυπώνει απειλή σε ό,τι αφορά το θέμα των υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο, αμφισβητώντας το δικαίωμα Ελλάδας και Κύπρου στην ΑΟΖ. Προφανώς, θεωρεί ότι δεν μπορεί να μείνει εκτός ενεργειακού νυμφώνος, διότι αυτό ισοδυναμεί με στρατηγικό πλήγμα, το οποίο δεν μπορεί να αντέξει.

Η Τουρκία αυτή τη στιγμή αισθάνεται ότι είναι κομμένη από όλες τις συμμαχίες της περιοχής, ότι είναι απομονωμένη από όλα αυτά τα οποία γίνονται. Τις συνεργασίες Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ, Αιγύπτου, τις έρευνες από τις πετρελαϊκές εταιρείες στην κυπριακή ΑΟΖ και στα όμορα κράτη και αντιδρά με τον τρόπο που γνωρίζει, δηλαδή σηκώνει πολύ ψηλά τους τόνους. Δεν αλλάζει η στάση της σε αυτά τα θέματα. Τα ίδια έλεγε πριν από δέκα χρόνια, τα ίδια λέει και τώρα. Εκείνο το οποίο αλλάζει είναι ότι είναι απομονωμένη. Αυτή τη στιγμή δεν έχει συμμάχους. Στην περιοχή υπάρχουν γύρω στα 20-25 σκάφη ξένων δυνάμεων. Κανένα από αυτά δεν είναι με τη μεριά της Τουρκίας και η Τουρκία το ξέρει. Το 1998, όταν πήγαν να τοποθετηθούν οι S-300 στην περιοχή, υπήρχαν πάλι εκεί ξένες δυνάμεις, αλλά ήταν όλες εναντίον της ελληνοκυπριακής πλευράς. Τώρα είναι διαφορετικά.

Πάντως, το ενεργειακό στοίχημα -αναφέρομαι κυρίως στην κυπριακή ΑΟΖ, διότι εκεί επικεντρώνει τις απειλές και γιατί υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις περί σημαντικών κοιτασμάτωνείναι πολύ μεγάλο για να αποδεχθεί η Τουρκία ότι θα μείνει εκτός. Στρατηγικά θα περιθωριοποιηθεί, θα υποβιβαστεί ενδεχομένως. Αρα εννοεί τη χρήση στρατιωτικής βίας;

Να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ποιος είναι ο στόχος της ελληνικής πλευράς; Η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων. Γιατί είναι στόχος της ελληνικής πλευράς η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων; Διότι, αν τους εκμεταλλευτεί, μπορεί να αλλάξουν οι ισορροπίες γύρω από τη λύση του Κυπριακού, επομένως πρέπει να κινηθούμε με αυτόν τον στόχο. Πρέπει να πετύχουμε πάση θυσία να ολοκληρωθεί το ενεργειακό πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας και ει δυνατόν να βάλει και η ελληνική πλευρά μπροστά τις αντίστοιχες διαδικασίες για την περιοχή νοτίως της Κρήτης. Η Τουρκία θα δημιουργήσει θέμα, θέλοντας να περάσει την εικόνα ότι οτιδήποτε συμβαίνει στη Μεσόγειο πρέπει να έχει τη σύμφωνη γνώμη της.

Εμείς πρέπει, έχοντας αυτά κατά νουν, να κινηθούμε σε όλη την περιοχή. Η Τουρκία θα φωνάζει. Υπάρχει μια φράση του Τσόρτσιλ: «Δεν χρειάζεται να πετροβολείς κάθε σκυλί που σου γαυγίζει, αν θες να φτάσεις στον προορισμό σου». Εμείς θέλουμε να φτάσουμε στον προορισμό μας. Δεν χρειάζεται να πετροβολούμε καθέναν ο οποίος θα μας γαυγίζει και δεν χρειάζεται να απαντάμε σε όλες τις προκλήσεις της Τουρκίας. Επιτρέψτε μου να πω και το εξής: σε τι διαφοροποιείται η κατάσταση της Κύπρου από την κατάσταση στο Αιγαίο; Στην Κύπρο υπάρχουν διεθνείς οριοθετήσεις με Αίγυπτο, με Ισραήλ, με Λίβανο. Αντιθέτως στο Αιγαίο, επειδή η οριοθέτηση πρέπει να γίνει με το όμορο κράτος, την Τουρκία, η οποία δεν συμφωνεί, δεν έχουμε κάποια διεθνή οριοθέτηση. Το γεγονός ότι υπάρχουν διεθνείς συμφωνίες βαραίνει εξαιρετικά στη γνώμη των μεγάλων δυνάμεων και των μεγάλων εταιρειών. Δεν θέλουν να μπουν σε μια κατάσταση όπου ο καθένας θα αμφισβητεί τα πάντα από το Α έως το Ω, το Διεθνές Δίκαιο, τις διεθνείς συμφωνίες… Αμα δεν δέχεσαι τις διεθνείς συμφωνίες, καταλήγεις να αμφισβητείς τα πάντα και αυτό δεν γίνεται εύκολα αποδεκτό.

Δημοσιεύθηκε στα Παραπολιτικά 3/11/2018