Στην Ελλάδα συναντάμε συνολικά επτά δηλητηριώδη φίδια, από τα οποία τα πέντε ανήκουν στην οικογένεια των εχιδνιδών με σχετικά ισχυρό δηλητήριο που μπορεί να προκαλέσει σοβαρά συμπτώματα στον άνθρωπο. Τα υπόλοιπα δύο είδη ανήκουν στις οικογένειες των κολουβρίδων και των ψαμμοφιίδων, διαθέτοντας ασθενές δηλητήριο που θεωρείται ουσιαστικά ακίνδυνο για τον άνθρωπο. Η γνώση αυτών των ειδών και η σωστή αντιμετώπιση ενός πιθανού δαγκώματος είναι ζωτικής σημασίας για όσους κινούνται στην ελληνική ύπαιθρο.

Τα δηλητηριώδη φίδια στην Ελλάδα 

Τα δηλητηριώδη φίδια της οικογένειας των εχιδνιδών (Viperidae) δεν απαντώνται ποτέ όλα μαζί στην ίδια περιοχή, αλλά έχουν διαφορετική γεωγραφική κατανομή ανά την ελληνική επικράτεια. Κάθε είδος έχει προσαρμοστεί σε συγκεκριμένα ενδιαιτήματα και κλιματικές συνθήκες:

• Οχιά (Vipera ammodytes): Το πιο κοινό δηλητηριώδες φίδι της χώρας μας
• Οθωμανική Οχιά (Montivipera xanthina): Απαντάται κυρίως στη Θράκη και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου
• Οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri): Ενδημικό είδος που ζει αποκλειστικά στη Μήλο και γειτονικά νησιά
• Αστρίτης (Vipera berus): Σπάνιο είδος που συναντάται σε ορεινές περιοχές της βόρειας Ελλάδας
• Οχιά της Πίνδου ή Νανόχεντρα (Vipera graeca): Ενδημικό είδος των ορεινών περιοχών της Πίνδου

Πόσο επικίνδυνα είναι τα φίδια της Ελλάδας;

Εκτός από τις οχιές, στην Ελλάδα υπάρχουν και δύο ακόμη είδη φιδιών με δηλητήριο, το οποίο όμως είναι εξαιρετικά ασθενές για τον άνθρωπο:

Ο Σαπίτης (Malpolon insignitus) είναι το μεγαλύτερο φίδι της Ελλάδας και παρά το μέγεθός του, το δηλητήριό του δεν αποτελεί απειλή για τον άνθρωπο. Το Αγιόφιδο (Telescopus fallax) είναι ένα μικρό νυκτόβιο φίδι με οπισθόγλυφα δόντια που καθιστούν σχεδόν αδύνατη την έγχυση δηλητηρίου σε μεγάλα θηλαστικά όπως ο άνθρωπος.

Οι πρώτες βοήθειες μετά το δάγκωμα φιδιού

Αντίθετα με τους διαδεδομένους μύθους, ένα δάγκωμα οχιάς στην Ελλάδα δεν μπορεί να σκοτώσει έναν άνθρωπο μέσα σε λίγα λεπτά. Η επικινδυνότητα ενός δαγκώματος φιδιού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: την ισχύ και τοξικότητα του δηλητηρίου, την ποσότητα που εγχύθηκε, το βάρος και την ηλικία του θύματος, καθώς και την κατάσταση της υγείας του.

Το δηλητήριο των ελληνικών οχιών είναι κυρίως κυτταρολυτικό, που σημαίνει ότι περιέχει πρωτεΐνες που στοχεύουν στις μεμβράνες των κυττάρων προκαλώντας τη λύση τους. Αυτό καταστρέφει τοπικά τους ιστούς όπου εισέρχεται το δηλητήριο, αλλά δεν επηρεάζει άμεσα το νευρικό σύστημα όπως τα νευροτοξικά δηλητήρια εξωτικών φιδιών.

Το γεγονός ότι το δηλητήριο των ελληνικών οχιών δεν είναι νευροτοξικό μας δίνει πολύτιμο χρόνο για μετάβαση σε νοσοκομείο. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, ένας υγιής άνθρωπος διαθέτει αρκετά εικοσιτετράωρα και όχι μερικά λεπτά ή ώρες πριν το δάγκωμα γίνει απειλητικό για τη ζωή του. 

Συμπτώματα δαγκώματος δηλητηριώδους φιδιού


Τα πρώτα συμπτώματα μετά από δηλητηριώδες δάγκωμα εμφανίζονται εντός λίγων λεπτών και περιλαμβάνουν έντονο πόνο και οίδημα στο σημείο της έγχυσης. Καθώς περνάει ο χρόνος χωρίς παροχή πρώτων βοηθειών, το οίδημα αυξάνεται και εξαπλώνεται σε ολόκληρο το δαγκωμένο μέλος. Μέσα σε λίγες ώρες μπορεί να εμφανιστούν επιπλέον συμπτώματα όπως ναυτία, ζάλη και γενικευμένη αδυναμία.

Πρώτες Βοήθειες για Δάγκωμα Δηλητηριώδους Φιδιού

Η σωστή αντιμετώπιση ενός δαγκώματος οχιάς μπορεί να κάνει τη διαφορά στην έκβαση του περιστατικού. Οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν αμέσως μετά το δάγκωμα είναι συγκεκριμένες και πρέπει να ακολουθούνται με ακρίβεια:

Πρώτα και κύρια, διατηρήστε την ψυχραιμία σας. Ο πανικός αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και επιταχύνει την κυκλοφορία του δηλητηρίου. Με τα σημερινά μέσα έχετε άφθονο χρόνο να φτάσετε σε νοσοκομείο με ασφάλεια.

Αφαιρέστε αμέσως κάθε αντικείμενο που μπορεί να σφίξει το μέλος καθώς πρήζεται: δαχτυλίδια, ρολόγια, βραχιόλια, στενά ρούχα. Κρατήστε το θύμα και ιδιαίτερα το δαγκωμένο μέλος όσο το δυνατόν πιο ακίνητο για να καθυστερήσετε την εξάπλωση του δηλητηρίου.

Τι δεν Πρέπει να Κάνετε σε Περίπτωση Δαγκώματος

Υπάρχουν πολλές λανθασμένες πρακτικές που μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση:

Μην κόβετε ή σκίζετε το δέρμα για να ρουφήξετε το δηλητήριο. Αυτή η πρακτική όχι μόνο δεν βοηθά, αλλά το τραύμα και το σοκ που προκαλείται επιδεινώνουν τα συμπτώματα. Επίσης, μην προσπαθείτε να ρουφήξετε το δηλητήριο με το στόμα, καθώς υπάρχει κίνδυνος να εισέλθει στον οργανισμό σας μέσω μικροτραυματισμών.

Μη δένετε σφιχτά το δαγκωμένο μέλος. Η διακοπή της κυκλοφορίας του αίματος μπορεί να προκαλέσει θρόμβωση και νέκρωση του άκρου. Το δηλητήριο εξαπλώνεται κυρίως μέσω του λεμφικού συστήματος, οπότε η σφιχτή περίδεση είναι ανώφελη και επικίνδυνη.

Αποφύγετε την τοποθέτηση πάγου στο τραύμα, τη χορήγηση αλκοόλ στον ασθενή και τη χρήση συσκευών άντλησης δηλητηρίου που έχει αποδειχθεί ότι δεν βοηθούν.

Μεταφορά στο Νοσοκομείο και Ιατρική Αντιμετώπιση

Καλέστε άμεσα το 166 ή το 112 αν το θύμα βρίσκεται σε δύσβατη περιοχή ή μακριά από οδικό δίκτυο. Μεταφέρετε τον ασθενή στο πλησιέστερο νοσοκομείο με ψυχραιμία και ασφάλεια, αφού πρώτα ειδοποιήσετε το νοσοκομείο για την άφιξή σας.

Η χρήση αντιοφικού ορού γίνεται αποκλειστικά σε νοσοκομειακό περιβάλλον και μόνο σε κρίσιμες περιπτώσεις, καθώς υπάρχει κίνδυνος σοβαρής αλλεργικής αντίδρασης. Για τον λόγο αυτό, ο ορός δεν διατίθεται σε φαρμακεία ή Κέντρα Υγείας. Οι ειδικοί γιατροί αξιολογούν κάθε περίπτωση και συνήθως ακολουθούν συμπτωματική θεραπεία που είναι αποτελεσματική στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων.

Με την κατάλληλη ιατρική αγωγή, τα συμπτώματα υποχωρούν σταδιακά και η πλήρης ανάρρωση επέρχεται χωρίς μόνιμες επιπτώσεις. Η έγκαιρη και σωστή αντιμετώπιση είναι το κλειδί για την αποφυγή επιπλοκών από δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού στην Ελλάδα.