Ο "Γολγοθάς" των πεζών στο κέντρο της Αθήνας: Σε ποιον ανήκει πραγματικά η ευθύνη για τα σπασμένα πεζοδρόμια - Τι λένε στο parapolitika.gr ο Ανδρέας Γραμματικογιάννης και ο Στράτος Παραδιάς (Εικόνες)

Αν αναλογιστεί κανείς ότι η πρωτεύουσα διαθέτει περίπου 2.000 χιλιόμετρα οδών και εκατέρωθεν αυτών αντίστοιχα μήκη πεζοδρομίων γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι σε επισκευασμένα πεζοδρόμια δεν θα περπατήσουν ούτε τα εγγόνια μας.

Μια μικρή βόλτα με τα πόδια στο κέντρο της Αθήνας είναι αρκετή για να καταλάβεις ότι πρόκειται ξεκάθαρα για μια μη φιλική πόλη προς τους πεζούς. Το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι να περπατάς με σκυμμένο το κεφάλι προκειμένου να σωθείς από πιθανή πτώση. Ότι παπούτσια και αν φορέσεις έχεις πάρα πολλές ελπίδες να γαντζωθείς σε κάποια σπασμένη ή φουσκωμένη πλάκα και να «εκσφενδονιστείς» με φόρα στην καλύτερη περίπτωση στο επόμενο πλακάκι και στη χειρότερη περίπτωση στον δρόμο που περνάνε αυτοκίνητα. Αυτή είναι η εικόνα της πόλης μας το 2025. Αυτή ήταν η εικόνα της πόλης μας όμως και τα προηγούμενα χρόνια. Και το ερώτημα που τίθεται είναι εάν τελικά υπάρχει κάποια λύση.

«Δεν υπάρχει ιδανική λύση ούτε μαγικά εργαλεία για ένα τόσο σύνθετο πρόβλημα». Θα μας πει ο Αντιδήμαρχος υποδομών κ. Ανδρέας Γραμματικογιάννης. «Τα πεζοδρόμια είναι ένα ζήτημα που εξαρτάται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες και όχι μόνο από τις δυνατότητες και τη διαχείριση του Δήμου. Η επαρκής και σταθερή χρηματοδότηση είναι κρίσιμη, όπως εξάλλου είναι και η ενίσχυση του Δήμου με το απαραίτητο προσωπικό που θα μπορεί να ανταποκριθεί στο πραγματικό εύρος των αναγκών. Σε περιπτώσεις όπου τα πεζοδρόμια είναι στενά ή δεν επαρκούν για την κίνηση των πεζών, η λύση των πολυτροπικών δρόμων (shared streets) μπορεί να αποτελέσει μια καλή επιλογή για την Αθήνα. Σε αυτούς τους δρόμους, πεζοί, ποδηλάτες και οχήματα μοιράζονται τον ίδιο χώρο, χωρίς σαφείς διαχωριστικές λωρίδες, με στόχο την επιβράδυνση της κυκλοφορίας και την ενίσχυση της ασφάλειας. Τα πλεονεκτήματα αυτής της προσέγγισης είναι σημαντικά: μειώνεται η χωρική πίεση σε στενούς δρόμους, ενισχύεται η προσβασιμότητα για όλους, βελτιώνεται η αισθητική του αστικού περιβάλλοντος και ενθαρρύνεται η κοινωνική αλληλεπίδραση, αλλά προϋποθέτει καλή σήμανση, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για να λειτουργήσει σωστά. Με σωστό σχεδιασμό και συνεχή παρακολούθηση, οι πολυτροπικοί δρόμοι θα μπορούσαν να προσφέρουν μια ευέλικτη, ασφαλή και φιλική προς τον πολίτη λύση για την Αθήνα, όπου οι δημόσιοι χώροι συχνά αντιμετωπίζουν χωρικούς περιορισμούς». Καταλήγει ο αντιδήμαρχος υποδομών.

Σε ποιον ανήκει η ευθύνη για τα πεζοδρόμια στην Ελλάδα

Η ευθύνη για τα πεζοδρόμια στην Ελλάδα ανήκει νομικά κυρίως στους ιδιοκτήτες των ακινήτων που βρίσκονται μπροστά τους, αλλά οι δήμοι έχουν υποχρέωση να ελέγχουν και να παρεμβαίνουν όταν υπάρχει κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια.

Ο πρόεδρος της Π.ΟΜ.ΙΔ.Α.κ. Στράτος Παραδιάς σχολιάζει την εικόνα της πόλης με τα σπασμένα πεζοδρόμια «Η εικόνα της Αθήνας επηρεάζει άμεσα τον τουρισμό και απαιτείται συνδυασμός πόρων από δημοτικά, κρατικά και ευρωπαϊκά προγράμματα για να βελτιωθεί η κατάσταση. Η Αθήνα δέχεται εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο. Τα πεζοδρόμια αποτελούν βασική υποδομή για την καθημερινή μετακίνηση και την εικόνα της πόλης. Η κακή κατάστασή τους δημιουργεί όχι μόνο κινδύνους για τους κατοίκους αλλά και αρνητική εντύπωση στους επισκέπτες, επηρεάζοντας την τουριστική εμπειρία τους, όταν αναγκάζονται να περπατούν είτε σε ανύπαρκτα, είτε σε συνεχώς διαλυμένα και επικίνδυνα πεζοδρόμια».

Σύμφωνα με το υπάρχον νομικό πλαίσιο, οι αρμοδιότητες και οι ευθύνες για τα πεζοδρόμια κατανέμονται ως εξής:

• Ιδιοκτήτες ακινήτων: Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα και τον Κτιριοδομικό Κανονισμό, οι ιδιοκτήτες έχουν την υποχρέωση να κατασκευάζουν και να συντηρούν το πεζοδρόμιο μπροστά από το ακίνητό τους.
• Δήμοι: Ο Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων ορίζει ότι οι δήμοι έχουν την αρμοδιότητα για τους κοινόχρηστους χώρους και οφείλουν να μεριμνούν για την ασφάλεια των πολιτών. Πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου (532/2024) επιβεβαίωσε ότι οι δήμοι φέρουν ευθύνη όταν η κακή κατάσταση πεζοδρομίων προκαλεί ατυχήματα.
• Δικαστικές υποθέσεις: Υπάρχουν περιπτώσεις όπου δήμαρχοι και αντιδήμαρχοι έχουν οδηγηθεί στα αστικά και ποινικά δικαστήρια για τραυματισμούς πολιτών λόγω κακοτεχνιών ή παραμέλησης».

Ο αντιδήμαρχος υποδομών θα συμπληρώσει ότι οι δήμοι γνωρίζουν τα προβλήματα ωστόσο δεν έχουν τους απαραίτητους πόρους ενώ το τμήμα πεζοδρομίων των τεχνικών συνεργείων απαρτίζεται από μόλις 2 συνεργεία των 3 ατόμων έκαστο για το σύνολο της Αθήνας. «Και την ίδια στιγμή οι εργολάβοι των εταιρειών ΟΚΩ να επεμβαίνουν σε δεκάδες σημεία της πόλης καθημερινά προκαλώντας συστηματικά φθορές, τις περισσότερες φορές χωρίς τις απαιτούμενες αδειοδοτήσεις, χωρίς μέτρα ασφαλείας και χωρίς έντεχνες αποκαταστάσεις. Παρά την κατάσταση αυτή, ο Δήμος Αθηναίων ανταποκρίνεται συστηματικά στα προβλήματα που αναφέρονται από τους πολίτες: τα αιτήματα που φτάνουν στις Υπηρεσίες αντιμετωπίζονται στον μέγιστο δυνατό βαθμό, είτε από τους εργολάβους είτε από τα Τεχνικά Συνεργεία. Ωστόσο, πρέπει να λάβουμε υπόψη άλλη μια σημαντική παράμετρο: η Αθήνα είναι μια πόλη με υποδομές δεκαετιών και με πολύ μεγάλη φθορά. Με ρυμοτομία ξεπερασμένη όπου στα μικρά πεζοδρόμια προσπαθούν να συνυπάρξουν οι βασικές υποδομές της πόλης, πράσινο, οδεύσεις, αστικός εξοπλισμός κτλ. Αυτό σημαίνει ότι, παρότι ο Δήμος παρεμβαίνει συνεχώς, οι πόροι — τόσο οικονομικοί όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό — δεν επαρκούν για να αντιμετωπιστεί άμεσα κάθε σημείο που χρειάζεται επισκευή».


Επομένως το «γαϊτανάκι» ευθυνών δεν έχει τελειωμό, γι’ αυτό και όλα αυτά τα χρόνια τίποτα δεν αλλάζει επί της ουσίας. Τα πεζοδρόμια παραμένουν στην ίδια κατάσταση με τα χιλιόμετρα που έχουν σοβαρές φθορές να αυξάνονται διαρκώς.

Και τελικά ποιο θα ήταν το κόστος αποκατάστασης των κατεστραμμένων πεζοδρομίων αν κάποτε αποφασίζαμε να τα φτιάξουμε ; «Το κόστος για να αποκατασταθούν πλήρως τα πεζοδρόμια της Αθήνας είναι τεράστιο. Ενδεικτικά, θα μπορούσε κανείς να πει ότι αν ο Δήμος είχε «αύριο το πρωί» περίπου 400 εκατομμύρια ευρώ, θα μπορούσε θεωρητικά να αποκαταστήσει τα πεζοδρόμια που βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Άρα, ένα πλήρες πρόγραμμα αναβάθμισης με σύγχρονες προδιαγραφές θα απαιτούσε πολλά χρόνια και δέσμευση ενός μεγάλου όγκου τεχνικού δυναμικού για την ολοκλήρωσή του. Και ταυτόχρονα θα έπρεπε να συνοδεύεται και από παράλληλα έργα όπως για παράδειγμα την υπογειοποίηση του δικτύου διανομής ηλεκτρικής ενέργειας που καταλαμβάνει πολύ σημαντικό τμήμα του δημόσιου χώρου, συχνά εμποδίζοντας την αναβάθμιση της προσβασιμότητας στα πεζοδρόμια. Όμως το ζήτημα δεν είναι μόνο οικονομικό ή χρονικό. Ακόμη κι αν διαθέταμε τους πόρους, η πραγματικότητα είναι ότι οι φθορές στα πεζοδρόμια είναι συνεχείς: από τις παρεμβάσεις των δικτύων κοινής ωφέλειας, από οχήματα τροφοδοσίας που ανεβαίνουν στα πεζοδρόμια, αλλά και από πολλούς άλλους παράγοντες. Έτσι, πολλές φορές βρισκόμαστε να επισκευάζουμε ξανά και ξανά σημεία που έχουν ήδη αποκατασταθεί.

Με άλλα λόγια, το ζητούμενο δεν είναι μόνο να βρούμε τα χρήματα για να φτιάξουμε «μια και καλή» όλα τα πεζοδρόμια, αλλά να δημιουργήσουμε ένα βιώσιμο σύστημα διαχείρισης και προστασίας τους, να εξασφαλίσουμε την σωστή αποκατάστασή τους από τους αναδόχους των δικτύων κοινής ωφέλειας αλλά και το σεβασμό από τους ίδιους τους πολίτες και χρήστες του Δημόσιου Χώρου. Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, ο Δήμος δεν μπορεί να μείνει αμέτοχος. Ως εγγυητής της ασφάλειας και της λειτουργικότητας της πόλης, παρεμβαίνει συστηματικά: δημοπρατεί μεγάλα έργα, ύψους εκατομμυρίων, για την αναβάθμιση και ανακατασκευή πεζοδρομίων σε ολόκληρη την πόλη. Παράλληλα, μέσω των Τεχνικών Συνεργείων και των συνεργαζόμενων εργολάβων πραγματοποιούνται επεμβάσεις για την άρση της επικινδυνότητας στα πεζοδρόμια και το οδόστρωμα και την εξασφάλιση της ασφάλειας των πεζών. Ήδη συμβασιοποιήθηκαν εργολαβίες 15 εκατομμύριων για την κατασκευή νέων πεζοδρομίων, ενώ δημοπρατούνται άλλα 4 εκατομμύρια για επεμβάσεις άρσης επικινδυνότητας και άλλα 4 εκατομμύρια για μονάδες ταχείας επέμβασης 24h λειτουργίας που θα εποπτεύουν τα πεζοδρόμια και το οδικό δίκτυο της πόλης. Παράλληλα δημοπρατούνται το επόμενο διάστημα έργα 12 εκατομμυρίων για την ανάπλαση οδών στην 1η και 4η κοινότητα ενώ εκπονούνται μελέτες για την πεζοδρόμηση άνω των 40 δρόμων στο σύνολο της πόλης που θα συμβάλουν περαιτέρω στην βελτίωση της προσβασιμότητας » εξηγεί ο αντιδήμαρχος υποδομών κ. Γραμματικάκης

Και πάμε τώρα στο πρακτικό κομμάτι. Ο κ. Παραδιάς ξεκαθαρίζει λίγο τα πράγματα εξηγώντας από πού θα μπορούσαμε να αντλήσουμε χρήματα και ποιες πιθανές λύσεις υπάρχουν έτσι ώστε να βελτιωθεί η εικόνα των πεζοδρομίων.

Πηγές χρηματοδότησης για δημοτικά έργα πεζοδρομίων

• Δημοτικοί πόροι: Μέσω του προϋπολογισμού των δήμων και των ανταποδοτικών τελών που εισπράττουν .
• Κρατικά προγράμματα: Χρηματοδότηση από το Υπουργείο Εσωτερικών ή το Υπουργείο Υποδομών.
• Ευρωπαϊκά κονδύλια: ΕΣΠΑ και άλλα προγράμματα βιώσιμης αστικής ανάπτυξης μπορούν να συμπεριλάβουν και έργα ανακατασκευής πεζοδρομίων.
• Συμπράξεις με ιδιώτες: Σε τουριστικές περιοχές, μπορεί να υπάρξει συνεργασία με επιχειρήσεις που επωφελούνται από την αναβάθμιση του δημόσιου χώρου μπροστά ή κοντά στις εγκαταστάσεις τους.

Μέχρι όμως να αξιοποιηθούν όλα τα παραπάνω θα πρέπει να αρκεστούμε στα παρακάτω.

Τι χρειάζεται πρακτικά για να βελτιωθεί η κατάσταση στα πεζοδρόμια της Αθήνας

• Συστηματικός έλεγχος από τον δήμο για να διαπιστώνεται η κατάστασή τους και αν οι ιδιοκτήτες τηρούν τις υποχρεώσεις τους.
• Καταγραφή επικίνδυνων σημείων και προτεραιοποίηση έργων σε περιοχές με υψηλή τουριστική κίνηση.
• Ενιαίες προδιαγραφές για πλάτος, ράμπες ΑμεΑ και υλικά ώστε να υπάρχει ομοιομορφία και ασφάλεια, στο βαθμό βεβαίως του πρακτικά δυνατού.
• Συνδυασμός ευθυνών: Δήμος και πολίτες πρέπει να συνεργάζονται, με τον δήμο να έχει τον τελικό λόγο για την ασφάλεια των πολιτών.

Και το κρίσιμο ερώτημα είναι, τελικά η σημερινή δημοτική αρχή προχώρησε έστω και λίγο τα έργα; «Κατά τη διάρκεια της θητείας μας, από την 1η Ιανουαρίου 2024 μέχρι σήμερα έχουμε αντιμετωπίσει περισσότερα από 3000 σημεία επικινδυνότητας σε πεζοδρόμια και οδοστρώματα, σε όλες τις Δημοτικές Κοινότητες. Παράλληλα, έχουμε ολοκληρώσει την ανακατασκευή και αναβάθμιση πάνω από 22.500 τ.μ. πεζοδρομίων, κατασκευάζοντας πάνω από 200 νέες ράμπες ΑμεΑ και σχεδόν 3.500 μέτρα οδεύσεων τυφλών.

Προχωράμε σε αναπλάσεις κοινοχρήστων χώρων συνολικού εμβαδού 7.300,00μ2, σε κομβικά σημεία της πόλης, όπως η πλατεία Αγ. Ειρήνης, η πλατεία Καρύτση η Δέγλερη και Κάλβου στους Αμπελόκηπους, η πλατεία Ηούς κ.ά.

Και ένα από τα πιο σημαντικά που έχει πετύχει η νέα διοίκηση είναι ότι έχουμε εξασφαλίσει χρηματοδότηση και προχωράμε στη δημοπράτηση δυο μεγάλων έργων, αναμόρφωσης του δημόσιου χώρου, την μετατροπή της οδού Τοσίτσα στα Εξάρχεια και των οδών Τιμαίου και Μοναστηρίου στον Κολωνό, σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας με διαπλάτυνση των πεζοδρομίων τους και βελτίωση της προσβασιμότητας.

Με λίγα λόγια, μέσα σε λίγους μήνες έχουμε προχωρήσει σε παρεμβάσεις που έχουν πραγματικό αποτύπωμα στην καθημερινότητα των πολιτών και συνεχίζουμε με ακόμη μεγαλύτερα έργα που αλλάζουν την εικόνα της πόλης».