Το τοπίο του ESG στην Ευρώπη πέρασε, τον τελευταίο χρόνο, από την πιο σοβαρή δοκιμασία της σύντομης ιστορίας του. Το 2024 και οι αρχές του 2025 θα καταγραφούν ως η περίοδος που η βιώσιμη ανάπτυξη συγκρούστηκε με τη σκληρή γεωπολιτική πραγματικότητα, τον οικονομικό σκεπτικισμό και μια συντονισμένη «anti-ESG» ρητορική. Κι όμως, καθώς ο καπνός αρχίζει να κατακάθεται, η εικόνα που αναδύεται δεν είναι αυτή της κατάρρευσης, αλλά μιας αναγκαστικής και, ίσως, πιο υγιούς ωρίμανσης. Η Ευρώπη, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ όπου η πολιτική πόλωση έχει θέσει το ESG στο στόχαστρο, δεν κάνει πίσω. Απλώς, περνά από την εποχή του ιδεαλισμού στην εποχή της ενσωμάτωσης και, κυρίως, της συμμόρφωσης. Το ESG δεν είναι πλέον μια αφηρημένη έννοια μάρκετινγκ· είναι ένας σκληρός πυρήνας διαχείρισης κινδύνου και, πλέον, μια νομική υποχρέωση.
Η καρδιά της ευρωπαϊκής στρατηγικής ESG χτυπά πλέον στον ρυθμό της Οδηγίας για την Υποβολή Εκθέσεων Εταιρικής Βιωσιμότητας (CSRD). Αυτή είναι, αδιαμφισβήτητα, η σημαντικότερη εξέλιξη που καθορίζει την πορεία των επιχειρήσεων.
Από το οικονομικό έτος 2024 (με τις πρώτες αναφορές να δημοσιεύονται εντός του 2025), χιλιάδες μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες υποχρεούνται να δημοσιεύουν λεπτομερή, τυποποιημένα και ελεγχόμενα δεδομένα βιωσιμότητας, ακολουθώντας τα νέα Ευρωπαϊκά Πρότυπα Αναφοράς Βιωσιμότητας (ESRS).
Αυτό που κάνει την CSRD επαναστατική είναι η αρχή της «διπλής ουσιαστικότητας» (double materiality). Οι εταιρείες δεν καλούνται απλώς να αναφέρουν πώς οι δικές τους λειτουργίες επηρεάζουν το περιβάλλον και την κοινωνία (impact materiality), αλλά και πώς η κλιματική αλλαγή, οι κοινωνικές ανισότητες και άλλοι παράγοντες βιωσιμότητας επηρεάζουν την ίδια την οικονομική τους επίδοση (financial materiality). Αυτή η αλλαγή μετατοπίζει το ESG από το γραφείο Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στο γραφείο του Οικονομικού Διευθυντή (CFO) και στην ατζέντα του Διοικητικού Συμβουλίου. Δεν είναι πλέον θέμα «καλής θέλησης», αλλά θέμα διαχείρισης κινδύνου, στρατηγικής και, τελικά, πρόσβασης σε χρηματοδότηση. Παράλληλα, η επερχόμενη Οδηγία για την Εταιρική Δέουσα Επιμέλεια (CSDDD) θα επεκτείνει αυτή την ευθύνη σε ολόκληρη την εφοδιαστική αλυσίδα, με έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον.
Με την CSRD να δίνει τον τόνο, η εστίαση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων δεν είναι πλέον μονοδιάστατη, αλλά απλώνεται σε ένα τρίπτυχο, με διαφορετική ένταση σε κάθε πυλώνα.

  1. "E" (Environment - Περιβάλλον): Η Αδιαπραγμάτευτη Προτεραιότητα Ο περιβαλλοντικός πυλώνας, και ειδικά η κλιματική αλλαγή, παραμένει ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης. Η πίεση για απανθρακοποίηση, η ενεργειακή μετάβαση και η διαχείριση φυσικών πόρων βρίσκονται στο επίκεντρο. Η αγορά των «πράσινων ομολόγων» στην Ευρώπη, παρά τις διακυμάνσεις, παραμένει η πιο ανεπτυγμένη παγκοσμίως, με τρισεκατομμύρια ευρώ να έχουν δεσμευτεί για έργα πράσινης μετάβασης. Οι εταιρείες εστιάζουν σε μετρήσιμους στόχους μείωσης εκπομπών (Science-Based Targets) όχι πλέον για λόγους δημοσίων σχέσεων, αλλά επειδή η CSRD το απαιτεί.
  2. "G" (Governance - Διακυβέρνηση): Ο Αφανής Ενεργοποιητής Ο πυλώνας "G" είναι αυτός που επιτρέπει την εφαρμογή των "E" και "S". Το 2024-2025, η Διακυβέρνηση αναδείχθηκε στον κρισιμότερο, αν και λιγότερο «λαμπερό» παράγοντα. Η εφαρμογή της CSRD είναι μια άσκηση διακυβέρνησης. Αφορά τη δημιουργία δομών, την ποιότητα των δεδομένων, την εποπτεία από το Δ.Σ. και τη διαφάνεια. Οι επενδυτές, κουρασμένοι από το "greenwashing", απαιτούν πλέον ισχυρούς μηχανισμούς διακυβέρνησης που να αποδεικνύουν ότι οι δεσμεύσεις βιωσιμότητας είναι πραγματικές και ενσωματωμένες στη στρατηγική.
  3. "S" (Social - Κοινωνία): Η Ανερχόμενη Δύναμη Ο κοινωνικός πυλώνας, που για καιρό θεωρείτο ο «φτωχός συγγενής» του ESG, κερδίζει διαρκώς έδαφος. Η πανδημία ανέδειξε τη σημασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων, ενώ η ενεργειακή κρίση και ο πόλεμος στην Ουκρανία έφεραν στο προσκήνιο την έννοια της «Δίκαιης Μετάβασης» (Just Transition). Οι επιχειρήσεις αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να προχωρήσουν σε μια πράσινη μετάβαση αφήνοντας πίσω τους εργαζομένους και τις τοπικές κοινωνίες. Θέματα όπως η ανάπτυξη δεξιοτήτων (skilling) για την πράσινη και ψηφιακή οικονομία, η διαφορετικότητα και η συμπερίληψη (D&I) και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην εφοδιαστική αλυσίδα (λόγω CSDDD) είναι πλέον κεντρικά.

Επενδύσεις
Το 2024 ήταν μια χρονιά-σοκ για τις επενδύσεις ESG. Για πρώτη φορά, η Ευρώπη είδε σημαντικές και διαρκείς εκροές από τα βιώσιμα αμοιβαία κεφάλαια. Ειδικά το τελευταίο τρίμηνο του 2024 και το πρώτο του 2025, δισεκατομμύρια ευρώ εγκατέλειψαν τα ευρωπαϊκά ESG funds, ιδιαίτερα τα πιο «αυστηρά» (γνωστά ως Article 9 βάσει του κανονισμού SFDR).
Ωστόσο, τα δεδομένα για το δεύτερο τρίμηνο του 2025 δείχνουν μια απότομη αναστροφή. Τα ESG funds στην Ευρώπη κατέγραψαν ξανά καθαρές εισροές δισεκατομμυρίων (π.χ., 8.6 δισ. δολάρια σύμφωνα με τη Morningstar), οδηγώντας την παγκόσμια ανάκαμψη.
Εκατοντάδες funds στην Ευρώπη αφαίρεσαν τον όρο "ESG" από το όνομά τους το 2025. Αυτό δεν σημαίνει ότι εγκατέλειψαν τη στρατηγική· σημαίνει ότι προτιμούν να εστιάσουν στην ουσία (π.χ., "Climate Transition Fund") παρά σε μια πολιτικά φορτισμένη ετικέτα.
Ενώ στις ΗΠΑ η υποστήριξη των μετόχων σε ESG προτάσεις στις γενικές συνελεύσεις καταρρέει, στην Ευρώπη παραμένει ισχυρή. Ευρωπαίοι διαχειριστές κεφαλαίων, βλέποντας την αμερικανική αμφιταλάντευση, δηλώνουν ότι αυτή είναι μια «εμπορική ευκαιρία» για την Ευρώπη να ηγηθεί.