Ο άμεσος τερματισμός του πολέμου θεωρείται απίθανος. Όμως, εάν ενταθεί η διάθεση για συνομιλίες, η Αφρική και η Κίνα έχουν πλεονεκτήματα που θα μπορούσαν να τις καταστήσουν καίριους μεσολαβητές στην κρίση.

Όταν οι Αφρικανοί ηγέτες μπήκαν σε ένα τεράστιο συνεδριακό χώρο της Αγίας Πετρούπολης στις 27 Ιουλίου για να δώσουν τα χέρια με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, πολλοί βρήκαν ευκαιρία να αναφερθούν στους ιστορικούς δεσμούς μεταξύ της Μαύρης Ηπείρου και της Μόσχας. Μακριά από τις τυμπανοκρουσίες ωστόσο, η δεύτερη σύνοδος κορυφής Ρωσίας-Αφρικής επισκιάζεται από την ένταση του πολέμου στην Ουκρανία, που διανύει τον 18ο μήνα του.

Τον Ιούνιο, οι πρόεδροι της Νότιας Αφρικής, της Σενεγάλης, των Κομορών και της Ζάμπια επισκέφθηκαν την Αγία Πετρούπολη για να συναντήσουν τον Πούτιν με ένα ειρηνευτικό σχέδιο 10 σημείων με στόχο να πείσουν την Ουκρανία και τη Ρωσία να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις. Ο ηγέτης της Σενεγάλης Μάκι Σαλ είπε αργότερα ότι ζήτησαν από τον Ρώσο πρόεδρο να «δείξει την επιθυμία του να προχωρήσει [με ειρήνη]» πριν από τη σύνοδο κορυφής της Αγίας Πετρούπολης.

Ένα μήνα αργότερα, ο Πούτιν φαίνεται να έκανε το αντίθετο, αποχώρησε από τη συμφωνία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας που επέτρεπε τη θαλάσσια εξαγωγή ουκρανικού σιταριού και καλαμποκιού, από τα οποία εξαρτώνται πολλά αφρικανικά έθνη.

Εν τω μεταξύ, περίπου 6.000 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Αγίας Πετρούπολης, η Κίνα έχει επίσης συζητήσει ένα ειρηνευτικό σχέδιο 12 σημείων που λέει ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στον τερματισμό του πολέμου.

Αλλά όπως και με τους Αφρικανούς ηγέτες, οι κινήσεις της Κίνας μέχρι στιγμής δεν έχουν απομακρύνει τον Πούτιν από τις βίαιες επιθέσεις στην Ουκρανία ούτε έχουν πείσει το Κίεβο ότι είναι καιρός να συμβιβαστεί για την ειρήνη.

Όταν αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά, τα ειρηνευτικά σχέδια της Αφρικής και της Κίνας προκάλεσαν την παγκόσμια προσοχή σε μια εποχή που οι διεθνείς εκκλήσεις για ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης έχει αυξηθεί εν μέσω υψηλών τιμών ενέργειας, ελλείψεων τροφίμων και πληθωρισμού.

Με τη Δύση να υποστηρίζει σταθερά την Ουκρανία, δημιουργήθηκε η ευκαιρία για χώρες και συμμαχίες από τον Παγκόσμιο Νότο να αναδυθούν ως πιθανοί μεσολαβητές ειρήνης, δυνητικά ανατρέποντας το σενάριο για μια διεθνή τάξη πραγμάτων υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μπορούν πραγματικά όμως η Αφρική ή η Κίνα να βοηθήσουν στον τερματισμό του πολέμου; Πόσο θέλουν να τελειώσει η σύγκρουση; Και ενδιαφέρονται σοβαρά η Ρωσία και η Ουκρανία να συνεργαστούν μαζί τους για να εργαστούν προς μια ειρηνευτική λύση;

Η σύντομη απάντηση: Πιθανότατα δεν θα υπάρξουν ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις σύντομα. Ούτε η Ουκρανία ούτε η Ρωσία είναι διατεθειμένες να παραχωρήσουν εδάφη, και φαίνεται να υπάρχει ελάχιστος, έως καθόλου, κοινός τόπος για την έναρξη του διαλόγου. Ως αποτέλεσμα, οι κινεζικές και αφρικανικές πρωτοβουλίες προς το παρόν φαίνονται αναποτελεσματικές. Ωστόσο, τελικά, θα χρειαστεί να γίνουν πραγματικές συζητήσεις, λένε οι αναλυτές. Και όταν οι πλευρές είναι έτοιμες να διαπραγματευτούν, η επιρροή της Κίνας στη Ρωσία και η σχετική ουδετερότητα της Αφρικής θα μπορούσε να τις καταστήσει σε καλή θέση για να μεσολαβήσουν μεταξύ Κιέβου και Μόσχας.

Το δύσκολο στην υλοποίηση αφρικανικό σχέδιο

Με επικεφαλής τους προέδρους Νότιας Αφρικής, Σενεγάλης, Κομόρων και Ζάμπιας, η αφρικανική ομάδα βρέθηκε στο Κίεβο τον Ιούνιο για να μιλήσει στον Ουκρανό Πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι για το σχέδιό τους να φέρουν ειρήνη στη χώρα του τερματίζοντας τη ρωσική επιθετικότητα. Οι πύραυλοι που έπληξαν την ουκρανική πρωτεύουσα κατά την επίσκεψή τους χρησίμευσαν ως φόντο για αυτές τις συνομιλίες. Πέρα από ορισμένες γενικές προτάσεις –όπως η ανάγκη και οι δύο πλευρές να ακούν η μία την άλλη με σεβασμό– το ειρηνευτικό σχέδιο 10 σημείων καθόριζε επίσης ορισμένα συγκεκριμένα σημεία. Αυτά περιλαμβάνουν ότι και οι δύο χώρες αναγνωρίζουν την κυριαρχία των κρατών όπως κατοχυρώνεται στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και ότι πρέπει να ληφθούν μέτρα και από τις δύο πλευρές για την απελευθέρωση αιχμαλώτων πολέμου.

Ο Ουκρανός ηγέτης απέρριψε έμμεσα την ειρηνευτική τους πρόταση, επιμένοντας οτι το Κίεβο θα συμμετάσχει σε οποιαδήποτε ειρήνη μόνο μετά την πλήρη αποχώρηση της Ρωσίας από το ουκρανικό έδαφος. Από το Κίεβο, οι Αφρικανοί ηγέτες πέταξαν στην Αγία Πετρούπολη για να συναντήσουν τον Πούτιν.

Ο Ρώσος πρόεδρος με τη σειρά του επαίνεσε τους Αφρικανούς προέδρους για την «ισορροπημένη προσέγγισή τους», αλλά τους διέκοψε όταν μιλούσαν για να υποδείξει ότι οι προτάσεις τους ήταν άστοχες. Φάνηκε να αντιτίθεται, ειδικότερα, στην αντίληψη ότι η Ρωσία ήταν υπεύθυνη για την αύξηση των παγκόσμιων τιμών των τροφίμων το 2022, λέγοντας στην αντιπροσωπεία ότι οι εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας από τη Μαύρη Θάλασσα είχαν καταλήξει σε μεγάλο βαθμό σε πλούσιες χώρες.

Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ μετά τη συνάντηση στη Μόσχα ότι είπε ότι το αφρικανικό σχέδιο θα ήταν «δύσκολο να πραγματοποιηθεί».

Πρόβλημα αντίληψης της Αφρικής

Από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, πολλά αφρικανικά έθνη απείχαν επανειλημμένα από την καταδίκη της Μόσχας στα ψηφίσματα του ΟΗΕ κατά του πολέμου.

Τα αφρικανικά έθνη θα πρέπει να απαλλαγούν από την αντίληψη που έχουν πολλοί στην Ουκρανία ότι είναι ουσιαστικά «φιλο-ρωσικά», για να εξετάσει σοβαρά το Κίεβο το ειρηνευτικό τους σχέδιο, λένε αναλυτές. Οι παραδοσιακοί δεσμοί της Νότιας Αφρικής με τη Ρωσία έχουν τις ρίζες τους στην υποστήριξη της Μόσχας στον ιστορικό αγώνα της ενάντια στο απαρτχάιντ.

Ο Νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόζα χειρίστηκε έξυπνα τη συμμετοχή του Πούτιν στη σύνοδο κορυφής Βραζιλίας-Ρωσίας-Ινδίας-Κίνας-Νότιας Αφρικής που φιλοξενεί το Γιοχάνεσμπουργκ τον Αύγουστο.

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) εξέδωσε ένταλμα σύλληψης για τον Πούτιν σε σχέση με τον πόλεμο της Ουκρανίας και η Νότια Αφρική, με βάση το Καταστατικό της Ρώμης του ΔΠΔ, θα ήταν υποχρεωμένη να συλλάβει τον Ρώσο ηγέτη εάν έδινε το παρών. Στο παρελθόν, η Νότια Αφρική αγνόησε αυτή την ευθύνη – όπως όταν φιλοξένησε τον τότε ηγέτη του Σουδάν Ομάρ αλ Μπασίρ το 2015, παρά το ένταλμα του ΔΠΔ εναντίον του.

Αυτή τη φορά, ωστόσο, ο Ραμαφόσα επέμεινε και κατάφερε να πείσει τον Πούτιν να μείνει μακριά: ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ θα εκπροσωπήσει τη Μόσχα στη σύνοδο κορυφής. Οι ιδεολογικές θέσεις άλλωστε δίνουν τη θέση τους στον πραγματισμό, καθώς οι σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις μιας παρατεταμένης σύγκρουσης βαθαίνουν τις κρίσεις που αντιμετωπίζουν πολλά αφρικανικά έθνη.

Ο πόλεμος έχει προκαλέσει απότομη άνοδο στις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων, η οποία έχει επηρεάσει δυσανάλογα την αφρικανική ήπειρο. Πριν από τον πόλεμο, τα αφρικανικά έθνη εισήγαγαν περισσότερο από το ήμισυ του συνόλου του σιταριού τους από τη Ρωσία ή την Ουκρανία. Τον πρώτο χρόνο του πολέμου, η Αφρική υπέστη έλλειψη 30 εκατομμυρίων τόνων σιταριού. Με την κατάρρευση της συμφωνίας για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα, αυτή η επισιτιστική κρίση θα μπορούσε να γίνει ακόμη πιο σοβαρή.

Και η Κίνα ως ειρηνοποιός;

Εάν η απόσταση από τη σύγκρουση είναι το ατού που θα μπορούσαν να φέρουν τα αφρικανικά έθνη στις διαπραγματεύσεις, η Κίνα προσφέρει μια διαφορετική υπόσχεση σε όσους επιδιώκουν να πείσουν τη Ρωσία να τερματίσει τον πόλεμο.

Είναι ο μεγαλύτερος ευεργέτης του βόρειου γείτονά της, συγκρατώντας την οικονομία της μέσω της απότομης αύξησης των αγορών πετρελαίου και άλλων εμπορικών συναλλαγών και παρέχοντας πολιτική κάλυψη στη Μόσχα σε διεθνείς πλατφόρμες όπως το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Μετά από μήνες πίεσης από ευρωπαϊκά έθνη, η Κίνα παρουσίασε ένα ειρηνευτικό σχέδιο τον Μάρτιο, υπογραμμίζοντας την αυξανόμενη όρεξη του Πεκίνου για ηγετικό ρόλο στην επίλυση παγκόσμιων συγκρούσεων.

Το ειρηνευτικό της σχέδιο για τον πόλεμο της Ουκρανίας ωστόσο είναι ευρύ, ασαφές και ανοιχτό σε ερμηνείες, καλώντας τη Ρωσία και την Ουκρανία να εγκαταλείψουν τη «ψυχροπολεμική νοοτροπία» τους, να σταματήσουν τις εχθροπραξίες και να επαναλάβουν τις ειρηνευτικές συνομιλίες. Λογικά επιχειρήματα ίσως, αλλά ελάχιστα πειστικά για να καταφερουν τις δύο χώρες που εγκλωβίστηκαν στη μέση ενός καταστροφικού πολέμου να καταθέσουν τα όπλα.

Η Κίνα κερδίζει άλλωστε όχι από την ειρήνη, αλλά από τον «παρατεταμένο πόλεμο» που εξαντλεί τους πόρους της Δύσης και βοηθά στην ενίσχυση του επικερδούς διμερούς εμπορίου με μια ευάλωτη και απομονωμένη Ρωσία.

Ένας μακροχρόνιος πόλεμος που θα μονοπωλούσε το διεθνές ενδιαφέρον, λένε αναλυτές βοηθά την Κίνα σε πολλούς τομείς, επιτρέποντας πιθανότατα τυχόν στρατιωτικές περιπέτειες που η Κίνα θα ήθελε να ξεκινήσει στο μέλλον, συμπεριλαμβανομένης μιας πιθανής κίνησης στην Ταϊβάν, την οποία το Πεκίνο θεωρεί κινεζικό έδαφος.

Ωστόσο, δεν είναι προς το συμφέρον της Κίνας να δει τη Ρωσία να αποδυναμώνεται πέρα από ένα ορισμένο σημείο. Και αν αρχίσουν να συσσωρεύονται στρατιωτικές, οικονομικές και γεωπολιτικές οπισθοδρομήσεις για τη Ρωσία που θα την ωθήσουν στο χείλος της κατάρρευσης, ο υπόλοιπος κόσμος γνωρίζει ότι μόνο μία χώρα μπορεί να πείσει τον Πούτιν να συμβιβαστεί πριν να είναι πολύ αργά: η Κίνα.

Τι πιστεύει η Ουκρανία;

Όπως και με την Αφρική, η Ουκρανία δεν βλέπει την Κίνα ως ουδέτερη στη σύγκρουση.

Διατήρησε τους διαύλους επικοινωνίας τόσο με την Κίνα όσο και με τους Αφρικανούς ηγέτες από τότε που οι αντιπροσωπείες τους επισκέφθηκαν το Κίεβο, αλλά ουσιαστικά έχει απορρίψει τους οδικούς χάρτες της ειρήνης προς το παρόν.

Η Ουκρανία επαναλαμβάνει πως δεν αποδέχεται καμία πρόταση που θα συνεπαγόταν την απώλεια των εδαφών της ή το πάγωμα της σύγκρουσης.

Το Κίεβο έχει επίσης απορρίψει άλλες προτάσεις από τον Παγκόσμιο Νότο, συμπεριλαμβανομένης της πρότασης του Προέδρου της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα για μια «λέσχη ειρήνης» που θα περιλαμβάνει την Ινδία, την Ινδονησία, την Κίνα και άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής ως πιθανά μέλη.

Η Ουκρανία έχει επίσης το δικό της ειρηνευτικό σχέδιο, το οποίο έχει προωθήσει σε διεθνείς συναντήσεις υψηλού επιπέδου, συμπεριλαμβανομένου του αφρικανικού και του κινεζικού μέρους, και το οποίο επιμένει στην πλήρη ανακατάληψη των εδαφών που κατέχονται από τη Ρωσία αυτή τη στιγμή.

Οι απαιτήσεις της Ουκρανίας για ειρηνευτικές διευθετήσεις δεν επικεντρώνονται μόνο στο έδαφος, αλλά και στην προσαγωγή του Πούτιν και άλλων στη ρωσική ηγεσία στη δικαιοσύνη για την παράνομη εισβολή και τα φερόμενα εγκλήματα πολέμου. Αυτό είναι κάτι στο οποίο τα αφρικανικά έθνη και η Κίνα δεν είναι πιθανό να συμφωνήσουν.

Πηγή: Αl Jazeera