Το Κονκλάβιο, η μυστική διαδικασία εκλογής νέου Πάπα στο Βατικανό, έχει μια συναρπαστική και ενίοτε ταραχώδη ιστορία που εκτείνεται σε αιώνες. Καθώς πλησιάζει η 7η Μαΐου, όταν 133 καρδινάλιοι θα απομονωθούν για να εκλέξουν τον διάδοχο του Πάπα Φραγκίσκου, αξίζει να θυμηθούμε τα πιο αξιοσημείωτα περιστατικά που έχουν σημαδέψει αυτόν τον αρχαίο θεσμό του Βατικανού.

Η προέλευση του Κονκλάβιου και η ιστορική του σημασία

Ο όρος Κονκλάβιο προέρχεται από τη λατινική φράση «cum clave» που σημαίνει «με κλειδί», υπενθυμίζοντας το ακραίο περιστατικό του 1268. Τότε, το εξοργισμένο πλήθος κλείδωσε τους καρδινάλιους και έχτισε τις πόρτες, αφήνοντάς τους μόνο με ψωμί και νερό για 1.006 ημέρες, καθώς δεν μπορούσαν να καταλήξουν στην εκλογή νέου Πάπα. Αυτή η πρώτη υποχρεωτικά «μυστική» ψηφοφορία οδήγησε τελικά στην εκλογή του Πάπα Γρηγόριου Ι', σηματοδοτώντας το πρώτο παράδειγμα παπικής εκλογής με «συμβιβασμό» μεταξύ των αντιμαχόμενων παρατάξεων του Βατικανού.

Οι αυστηροί κανόνες του Κονκλάβιου στο Βατικανό

Μετά την εμπειρία του μακροχρόνιου Κονκλάβιου, ο Πάπας Γρηγόριος Ι' θέσπισε το 1274 αυστηρούς κανόνες για τη διαδικασία. Όρισε ότι οι καρδινάλιοι θα λάμβαναν μόνο «ένα γεύμα την ημέρα» εάν το Κονκλάβιο διαρκούσε περισσότερο από τρεις ημέρες και μόνο «ψωμί, νερό και κρασί» εάν ξεπερνούσε τις οκτώ ημέρες. Αν και αυτοί οι περιορισμοί έχουν πλέον καταργηθεί, η μυστικότητα και η απομόνωση παραμένουν θεμελιώδη χαρακτηριστικά του Κονκλάβιου στο Βατικανό.

Ρεκόρ και αξιοσημείωτα Κονκλάβια στην ιστορία του Βατικανού

Το συντομότερο Κονκλάβιο που τηρούσε τον κανόνα της 10ήμερης αναμονής ήταν η εκλογή του Πάπα Ιούλιου Β' το 1503, ο οποίος εξελέγη σε λίγες μόνο ώρες. Στη σύγχρονη εποχή, ο Πάπας Φραγκίσκος εξελέγη το 2013 στην πέμπτη ψηφοφορία, ο Βενέδικτος ΙΣΤ' κέρδισε το 2005 στην τέταρτη και ο Πάπας Πίος ΙΒ' κέρδισε στην τρίτη το 1939. Το πρώτο Κονκλάβιο που πραγματοποιήθηκε στην Καπέλα Σιξτίνα του Βατικανού, κάτω από τις περίφημες τοιχογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου, έγινε το 1492, ενώ από το 1878 το παγκοσμίου φήμης παρεκκλήσι έχει καθιερωθεί ως ο επίσημος χώρος διεξαγωγής όλων των Κονκλάβιων.

Τοποθεσίες Κονκλάβιων εκτός Βατικανού

Αν και τα περισσότερα Κονκλάβια έχουν πραγματοποιηθεί στη Ρώμη, 15 από αυτά έλαβαν χώρα εκτός των τειχών του Βατικανού, συμπεριλαμβανομένων:

  • Βιτέρμπο, Περούτζια, Αρέτσο και Βενετία στην Ιταλία
  • Κονστάντζα στη Γερμανία
  • Λιόν στη Γαλλία

Επιπλέον, τέσσερα Κονκλάβια πραγματοποιήθηκαν στο Παρεκκλήσι του Παύλου της παπικής κατοικίας στο Κυρινάλιο Παλάτι, ενώ περίπου 30 έλαβαν χώρα στη Βασιλική του Αγίου Ιωάννη του Λατερανού, στη Santa Maria Sopra Minerva ή σε άλλα μέρη της Ρώμης, μακριά από το σημερινό Βατικανό.

Το Δυτικό Σχίσμα και οι αντιπάπες

Μεταξύ 1378-1417, περίοδος γνωστή ως το Δυτικό Σχίσμα, το Κονκλάβιο βρέθηκε στο επίκεντρο μιας βαθιάς κρίσης του Βατικανού, με αντίπαλους διεκδικητές του παπικού θρόνου. Αυτό το σχίσμα παρήγαγε πολλαπλούς παπικούς διεκδικητές, τους λεγόμενους αντιπάπες, διχάζοντας την Καθολική Εκκλησία για σχεδόν 40 χρόνια. Οι πιο εξέχοντες αντιπάπες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν ο Κλήμης Ζ', ο Βενέδικτος ΙΓ', ο Αλέξανδρος Ε' και ο Ιωάννης ΚΓ'. Το σχίσμα τελικά επιλύθηκε το 1417 με την εκλογή του Μαρτίνου Ε', ενός παγκοσμίως αποδεκτού ποντίφικα από το Κονκλάβιο.

Προκλήσεις υγιεινής στο Κονκλάβιο

Η κλειστή φύση του Κονκλάβιου στο Βατικανό αποτελούσε ιστορικά μεγάλη πρόκληση για την υγεία των καρδιναλίων. Πριν από την κατασκευή του ξενώνα Domus Santa Marta το 1996, οι καρδινάλιοι εκλέκτορες κοιμόντουσαν σε πρόχειρα κρεβάτια σε δωμάτια που συνδέονταν με την Καπέλα Σιξτίνα. Τα Κονκλάβια του 16ου και 17ου αιώνα περιγράφονταν ως «αηδιαστικά» και «δύσοσμα», με συνεχή ανησυχία για επιδημίες, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Αρκετοί καρδινάλιοι έφευγαν από το Κονκλάβιο άρρωστοι, ενώ κάποιοι απεβίωσαν λόγω των δύσκολων συνθηκών και της ζέστης.

Ο όρκος μυστικότητας του Κονκλαβίου

Αρχικά, οι παπικές εκλογές στο Βατικανό δεν ήταν τόσο μυστικές, αλλά οι ανησυχίες για πολιτικές παρεμβάσεις αυξήθηκαν σημαντικά μετά το μακροχρόνιο Κονκλάβιο του Βιτέρμπο. Ο Γρηγόριος Ι' θέσπισε ότι οι καρδινάλιοι εκλέκτορες θα έπρεπε να είναι κλειδωμένοι σε απομόνωση, «cum clave», μέχρι την εκλογή νέου Πάπα. Σκοπός ήταν η δημιουργία ενός απολύτως απομονωμένου περιβάλλοντος όπου οι καρδινάλιοι θα μπορούσαν να επικεντρωθούν στο έργο τους, καθοδηγούμενοι από το θέλημα του Θεού, χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις ή περισπασμούς. Διαχρονικά, διάφοροι Πάπες έχουν τροποποιήσει και ενισχύσει τους κανόνες του Κονκλάβιου, διατηρώντας πάντα τη μυστικότητα ως θεμελιώδη αρχή.

Ηλικιακά ρεκόρ Παπών από το Κονκλάβιο

Ο Πάπας Ιωάννης ΙΒ' ήταν μόλις 18 ετών όταν εξελέγη από το Κονκλάβιο το 955, αποτελώντας τον νεότερο Πάπα στην ιστορία του Βατικανού. Στον αντίποδα, οι γηραιότεροι Πάπες ήταν ο Κελεστίνος Γ' (εξελέγη το 1191) και ο Κελεστίνος Ε' (εξελέγη το 1294), οι οποίοι ήταν και οι δύο σχεδόν 85 ετών. Στη σύγχρονη εποχή, ο Βενέδικτος ΙΣΤ' ήταν 78 ετών όταν εξελέγη από το Κονκλάβιο το 2005.

Μη καρδινάλιοι και μη Ιταλοί Πάπες

Αν και δεν αποτελεί τυπική προϋπόθεση ένας Πάπας να είναι καρδινάλιος, αυτό ισχύει στην πράξη εδώ και αιώνες στο Βατικανό. Η τελευταία φορά που το Κονκλάβιο εξέλεξε Πάπα που δεν ήταν καρδινάλιος ήταν ο Ουρβανός ΣΤ' το 1378, ο οποίος ήταν μοναχός και αρχιεπίσκοπος του Μπάρι. Οι Ιταλοί κυριαρχούσαν παραδοσιακά στον παπικό θρόνο, αλλά τα τελευταία χρόνια το Κονκλάβιο έχει εκλέξει αρκετούς μη Ιταλούς Πάπες: τον Πολωνό Ιωάννη Παύλο Β' το 1978, τον Γερμανό Βενέδικτο ΙΣΤ' το 2005 και τον Αργεντινό Φραγκίσκο το 2013, διευρύνοντας την παγκόσμια εκπροσώπηση στην ηγεσία του Βατικανού.