To πυρηνικό ημερολόγιο του Ιράν: Ο εμπλουτισμός του ουρανίου και η ακραία όξυνση με τις ΗΠΑ
Από το 2002 μέχρι σήμερα
Μετά τον βομβαρδισμό των ΗΠΑ σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν δημιουργείται μία νέα εικόνα στη Μέση Ανατολή ενώ ακόμη δεν είναι γνωστό κατά πόσο έχουν εξαλειφθεί τα πυρηνικά της Τεχεράνης
Ελισαβετ Σταμοπουλου
Ευρύ πεδίο αντικρουόμενων αντιπαραθέσεων έχει ανοίξει στη Μέση Ανατολή με τους συντελεστές που έχουν προστεθεί στη διπλωματική σκακιέρα να είναι πολλοί, τη στιγμή που αποκαλύπτονται παραδοσιακές «βεντέτες». Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πόσο θα ενταθούν διαχρονικές αντιπαλότητες και ποιες συμμαχίες θα σχηματιστούν κάτω από τα συντρίμμια των πυραυλικών επιθέσεων. Πόσο θα αντέξει το Ιράν και τι θα συμβεί με τα πυρηνικά του; Ένα από τα ερωτήματα που τίθενται επίμονα από τους διεθνείς αναλυτές. Μέσα στον πυρετό των εξελίξεων, με τον Λευκό Οίκο να αφήνει όλα τα σενάρια ανοιχτά, το ενδεχόμενο μίας σφοδρής, νέας κλιμάκωσης κάθε άλλο παρά μπορεί να αποκλειστεί, ενώ το φάντασμα της κούρσας των πυρηνικών πλανάται πάνω από τη διεθνή διπλωματική σκηνή.
Το θρίλερ για τα πυρηνικά παραμένει, αφότου τα αμερικανικά βομβαρδιστικά χτύπησαν τις τρεις βασικές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, με τον Νόναλντ Τραμπ να διαμηνύει, την ίδια ώρα, ότι έχει καταστρέψει όλες τις πυρηνικές δυνάμεις της Τεχεράνης. Προτού πραγματοποιήσει το χτύπημα, επέμενε πως η ιρανική πλευρά ετοιμαζόταν για την απόκτηση πυρηνικού όπλου ενώ παράλληλα ο Αμερικανός πρόεδρος είχε γνωστοποιήσει πως έδωσε προθεσμία 60 ημερών στην Τεχεράνη ώστε να προχωρήσει σε νέα συμφωνία.
Έναν χρόνο αργότερα, το Ιράν είχε επικοινωνήσει με το επιτελείο του Τζορτζ Μπους του νεότερου. Ειδικότερα, τον Μάιο του 2003, ανώτατοι αξιωματούχοι του Ιράν επικοινώνησαν με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ μέσω της πρεσβείας της Ελβετίας στο Ιράν. Μεταξύ άλλων, έθεσαν και το ζήτημα των πυρηνικών όπλων. Η κυβέρνηση Μπους δεν φάνηκε, ωστόσο, ανοιχτή σε συνομιλίες συμφιλίωσης.
Με την εκλογή του Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ, δύο χρόνια αργότερα, στην προεδρία του Ιράν, οι πιθανότητες ΗΠΑ και Ιράν να καθίσουν στο τραπέζι των συνομιλιών μειώθηκαν δραματικά. Την ίδια, δε, χρονιά καταγράφηκαν και κυβερνοεπιθέσεις από ΗΠΑ και Ισραήλ με στόχο τον πυρηνικό σταθμό Νατάνζ. Τον Φεβρουάαριο του 2006, η Τεχεράνη ανέβασε επικίνδυνα τους τόνους, ανακοινώνοντας ότι θα ξεκινήσει τον εμπλουτισμό ουρανίου.
Η υπογραφή της συμφωνίας για τα πυρηνικά, που θεώρηθηκε τομή στη διπλωματία, επιτεύχθηκε στις 14 Ιουλίου του 2015 ανάμεσα σε Ιράν, ΗΠΑ, Κίνα, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία και Ηνωμένο Βασίλειο. Διατάχθηκε, τότε, ο περιορισμός εμπλουτισμού του ουρανίου και η τοποθέτηση διεθνών παρατηρητών που θα επέβλεπαν το Ιράν.
Ωστόσο, το 2018 επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ, οι διεθνείς παρατηρητές διαπίστωσαν παραβίαση των όρων της συμφωνίας από το Ιράν, με αποτέλεσμα ο ρεπουμπλικανός πρέοδρος να ανακοινώνει την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία. Έναν μόλις χρόνο αργότερα, και το Ιράν ανακοίνωσε την αποχώρησή του από τη συμφωνία.
Οι σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν γνώρισαν απότομη όξυνση τον Ιανουαρίου του 2020, με ένα αμερικανικό χτύπημα με μη επανδρωμένο αεροσκάφος στη Βαγδάτη να σκοτώνει τον στρατηγό Κασέμ Σουλεϊμανί, τον αρχιτέκτονα των πολέμων της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή. Λίγες ημέρες αργότερα σε αντίποινα για τη δολοφονία του Σουλεϊμανί, το Ιράν εκτόξευσε καταιγισμό πυραύλων σε στρατιωτικές βάσεις στο Ιράκ, όπου βρίσκονται χιλιάδες Αμερικανοί και Ιρακινοί στρατιώτες. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, μυστηριώδης έκρηξη διέλυσε το εργοστάσιο πυρηνικού εμπλουτισμού του Ιράν στη Νατάνζ. Το Ιράν επέρριψε την ευθύνη για την επίθεση στο Ισραήλ.
Οι τόνοι ανέβηκαν δραματικά όταν, το 2022, ο σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη Χαμενεϊ υπογράμμισε ότι το Ιράν είναι ικανό να κατασκευάσει πυρηνική βόμβα. Με δεδομένο αυτό, τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ισραήλ βρίσκονταν σε ύψιστη επιφυλακή.
Όταν ανέλαβε την προεδρία των ΗΠΑ για δεύτερη φορά ο Ντόναλντ Τραμπ, προσπάθησε να χτίσει εκ νέου τους διαύλους επικοινωνίας, που είχαν κοπεί ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ιράν, εδραιώνοντας ένα νέο καθεστώς συνομιλιών.
Ο πρώτος γύρος συνομιλιών μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ ήταν γεγονός, πραγματοποιήθηκε στο Ομάν, στις 12 Απριλίου, και ο δεύτερος έξι μέρες αργότερα, στη Ρώμη. Στις 26 Απριλίου ολοκληρώθηκε ο τρίτος γύρος συνομιλιών για τα πυρηνικά του Ιράν ανάμεσα σε Τεχεράνη και Ουάσινγκτον, σε επίπεδο υψηλόβαθμων αξιωματούχων, ενώ στις 11 Μαϊου ολοκληρώθηκε και ο τέταρτος γύρος διαπραγματεύσεων.
Πραγματοποιήθηκε και πέμπτος κύκλος συνομιλιών στη Ρώμη, στις 23 Μαϊου, οι προσπάθειες όμως να πραγματοποιηθεί και έκτος γύρος «σκόνταψαν» στην επιμονή του Ιράν να μην αποδεχτεί τον μηδενισμό εμπλουτισμού ουρανίου του.
Στις 13 Ιουνίου, το Ισραήλ χτύπησε την πυρηνική εγκατάσταση στη Νατάνζ και μία μέρα αργότερα ακυρώθηκε ο έκτος γύρος συνομιλιών ΗΠΑ-Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, που είχε προγραμματιστεί για την Κυριακή 15 Ιουνίου στο Ομάν.
Για πρώτη φορά, στις 16 Ιουνίου, η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας επιβεβαίωσε χτύπημα στο υπόγειο τμήμα του Φορντό και έκτοτε η όξυνση συνέθεσε τη νέα πραγματικότητα στη Μέση Ανατολή με τις ΗΠΑ στη συνέχεια να εμπλέκονται στη σύγκρουση βομβαρδίζοντας τις τρεις βασικές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, χωρίς όμως ακόμη να έχει γνωστό το μέγεθος του χτυπήματος στις συγκεκριμένες δομές.
Δημοσιεύτηκε στα «Παραπολιτικά»
Το θρίλερ για τα πυρηνικά παραμένει, αφότου τα αμερικανικά βομβαρδιστικά χτύπησαν τις τρεις βασικές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, με τον Νόναλντ Τραμπ να διαμηνύει, την ίδια ώρα, ότι έχει καταστρέψει όλες τις πυρηνικές δυνάμεις της Τεχεράνης. Προτού πραγματοποιήσει το χτύπημα, επέμενε πως η ιρανική πλευρά ετοιμαζόταν για την απόκτηση πυρηνικού όπλου ενώ παράλληλα ο Αμερικανός πρόεδρος είχε γνωστοποιήσει πως έδωσε προθεσμία 60 ημερών στην Τεχεράνη ώστε να προχωρήσει σε νέα συμφωνία.
Το πυρηνικό ημερολόγιο του Ιράν
Προτού γίνουν γνωστές περισσότερες λεπτομέρειες για τα ακριβή πλήγματα που έχουν προκληθεί στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, αποδεικνύεται ότι το τεταμένο κλίμα ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ιράν μετρά δεκαετίες, με την όξυνση να παρατηρείται ήδη από το 2002. Τον Αύγουστο εκείνου του έτους, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν πυροδότησε παγκόσμιο συναγερμό και τότε καταγράφηκε η πρώτη παραβίαση της Συμφωνίας για τα Πυρηνικά την οποία είχε υπογράψει και η Τεχεράνη.Έναν χρόνο αργότερα, το Ιράν είχε επικοινωνήσει με το επιτελείο του Τζορτζ Μπους του νεότερου. Ειδικότερα, τον Μάιο του 2003, ανώτατοι αξιωματούχοι του Ιράν επικοινώνησαν με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ μέσω της πρεσβείας της Ελβετίας στο Ιράν. Μεταξύ άλλων, έθεσαν και το ζήτημα των πυρηνικών όπλων. Η κυβέρνηση Μπους δεν φάνηκε, ωστόσο, ανοιχτή σε συνομιλίες συμφιλίωσης.
Με την εκλογή του Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ, δύο χρόνια αργότερα, στην προεδρία του Ιράν, οι πιθανότητες ΗΠΑ και Ιράν να καθίσουν στο τραπέζι των συνομιλιών μειώθηκαν δραματικά. Την ίδια, δε, χρονιά καταγράφηκαν και κυβερνοεπιθέσεις από ΗΠΑ και Ισραήλ με στόχο τον πυρηνικό σταθμό Νατάνζ. Τον Φεβρουάαριο του 2006, η Τεχεράνη ανέβασε επικίνδυνα τους τόνους, ανακοινώνοντας ότι θα ξεκινήσει τον εμπλουτισμό ουρανίου.
Η υπογραφή της συμφωνίας για τα πυρηνικά και η αποχώρηση των ΗΠΑ
Υπό την προεδρία του Μπαράκ Ομπάμα, το 2009, οι ΗΠΑ και το Ιράν άνοιξαν ένα μυστικό κανάλι ανταλλαγής μηνυμάτων στο Ομάν. Τρία χρόνια μετά, Αμερικανοί και Ιρανοί αξιωματούχοι πραγματοποίησαν μυστικές συνομιλίες στο Ομάν. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση Ομπαμα προσπάθησε να επανεκκινήσει τις συνομιλίες ΗΠΑ-Ιράν για τα πυρηνικά.Η υπογραφή της συμφωνίας για τα πυρηνικά, που θεώρηθηκε τομή στη διπλωματία, επιτεύχθηκε στις 14 Ιουλίου του 2015 ανάμεσα σε Ιράν, ΗΠΑ, Κίνα, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία και Ηνωμένο Βασίλειο. Διατάχθηκε, τότε, ο περιορισμός εμπλουτισμού του ουρανίου και η τοποθέτηση διεθνών παρατηρητών που θα επέβλεπαν το Ιράν.
Ωστόσο, το 2018 επί προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ, οι διεθνείς παρατηρητές διαπίστωσαν παραβίαση των όρων της συμφωνίας από το Ιράν, με αποτέλεσμα ο ρεπουμπλικανός πρέοδρος να ανακοινώνει την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία. Έναν μόλις χρόνο αργότερα, και το Ιράν ανακοίνωσε την αποχώρησή του από τη συμφωνία.
Οι σχέσεις ΗΠΑ-Ιράν γνώρισαν απότομη όξυνση τον Ιανουαρίου του 2020, με ένα αμερικανικό χτύπημα με μη επανδρωμένο αεροσκάφος στη Βαγδάτη να σκοτώνει τον στρατηγό Κασέμ Σουλεϊμανί, τον αρχιτέκτονα των πολέμων της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή. Λίγες ημέρες αργότερα σε αντίποινα για τη δολοφονία του Σουλεϊμανί, το Ιράν εκτόξευσε καταιγισμό πυραύλων σε στρατιωτικές βάσεις στο Ιράκ, όπου βρίσκονται χιλιάδες Αμερικανοί και Ιρακινοί στρατιώτες. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, μυστηριώδης έκρηξη διέλυσε το εργοστάσιο πυρηνικού εμπλουτισμού του Ιράν στη Νατάνζ. Το Ιράν επέρριψε την ευθύνη για την επίθεση στο Ισραήλ.
Ο εμπλουτισμός ουρανίου από το Ιράν
Επί προεδρίας του Τζο Μπάιντεν, τον Απρίλιο του 2021, το Ιράν και οι ΗΠΑ άρχισαν έμμεσες διαπραγματεύσεις στη Βιέννη για τον τρόπο αποκατάστασης της πυρηνικής συμφωνίας. Λίγες ημέρες αργότερα, όμως, το Ιράν άρχισε να εμπλουτίζει το ουράνιο μέχρι 60%.Οι τόνοι ανέβηκαν δραματικά όταν, το 2022, ο σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη Χαμενεϊ υπογράμμισε ότι το Ιράν είναι ικανό να κατασκευάσει πυρηνική βόμβα. Με δεδομένο αυτό, τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ισραήλ βρίσκονταν σε ύψιστη επιφυλακή.
Όταν ανέλαβε την προεδρία των ΗΠΑ για δεύτερη φορά ο Ντόναλντ Τραμπ, προσπάθησε να χτίσει εκ νέου τους διαύλους επικοινωνίας, που είχαν κοπεί ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ιράν, εδραιώνοντας ένα νέο καθεστώς συνομιλιών.
Το "ξεπάγωμα" και η επιστολή Τραμπ
Ειδικότερα στις 7 Μαρτίου του 2025, ο Τραμπ διεμήνυσε ότι έστειλε επιστολή στον Χαμενεΐ επιδιώκοντας μια νέα πυρηνική συμφωνία με την Τεχεράνη, ενώ μόλις έναν μήνα αργότερα ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ και το Ιράν θα πραγματοποιήσουν απευθείας συνομιλίες στο Ομάν.Ο πρώτος γύρος συνομιλιών μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ ήταν γεγονός, πραγματοποιήθηκε στο Ομάν, στις 12 Απριλίου, και ο δεύτερος έξι μέρες αργότερα, στη Ρώμη. Στις 26 Απριλίου ολοκληρώθηκε ο τρίτος γύρος συνομιλιών για τα πυρηνικά του Ιράν ανάμεσα σε Τεχεράνη και Ουάσινγκτον, σε επίπεδο υψηλόβαθμων αξιωματούχων, ενώ στις 11 Μαϊου ολοκληρώθηκε και ο τέταρτος γύρος διαπραγματεύσεων.
Πραγματοποιήθηκε και πέμπτος κύκλος συνομιλιών στη Ρώμη, στις 23 Μαϊου, οι προσπάθειες όμως να πραγματοποιηθεί και έκτος γύρος «σκόνταψαν» στην επιμονή του Ιράν να μην αποδεχτεί τον μηδενισμό εμπλουτισμού ουρανίου του.
Στις 13 Ιουνίου, το Ισραήλ χτύπησε την πυρηνική εγκατάσταση στη Νατάνζ και μία μέρα αργότερα ακυρώθηκε ο έκτος γύρος συνομιλιών ΗΠΑ-Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, που είχε προγραμματιστεί για την Κυριακή 15 Ιουνίου στο Ομάν.
Για πρώτη φορά, στις 16 Ιουνίου, η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας επιβεβαίωσε χτύπημα στο υπόγειο τμήμα του Φορντό και έκτοτε η όξυνση συνέθεσε τη νέα πραγματικότητα στη Μέση Ανατολή με τις ΗΠΑ στη συνέχεια να εμπλέκονται στη σύγκρουση βομβαρδίζοντας τις τρεις βασικές πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, χωρίς όμως ακόμη να έχει γνωστό το μέγεθος του χτυπήματος στις συγκεκριμένες δομές.
Δημοσιεύτηκε στα «Παραπολιτικά»
