Ο νέος προϋπολογισμός ΕΕ για την περίοδο 2028-2034 αποτελεί το επίκεντρο των πολιτικών εξελίξεων στις Βρυξέλλες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει την πρώτη της πρόταση για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ), ενώ τα νούμερα του προϋπολογισμού καλύπτονται από εξαιρετικό επίπεδο μυστικότητας.

Διαβάστε: Ξεκινά η αντίστροφη μέτρηση για τα ξένα μη κρατικά πανεπιστήμια στην Ελλάδα

Κάθε σημαντική πολιτική της ΕΕ συνδέεται άμεσα με τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό. Είτε πρόκειται για τη χρηματοδότηση της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας είτε για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ηπείρου, είτε για τη διατήρηση των γεωργικών επιδοτήσεων, όλα εξαρτώνται από τις δημοσιονομικές αποφάσεις.


Στρατηγικές προτεραιότητες του νέου προϋπολογισμού ΕΕ

Η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, έχει υποσχεθεί συνολική αναθεώρηση του προϋπολογισμού της ΕΕ. Ο στόχος είναι να καταστεί απλούστερος, αποτελεσματικότερος και καλύτερα ευθυγραμμισμένος με τις στρατηγικές προτεραιότητες της Ένωσης.

Η μετατροπή αυτής της φιλοδοξίας σε πραγματικούς αριθμούς θα αποτελέσει την αρχή δύσκολων διαπραγματεύσεων. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για τη χρηματοδότηση τομέων όπως η άμυνα, την οποία οι συνθήκες απαγορεύουν επί του παρόντος, οι προκλήσεις πολλαπλασιάζονται.

Παραδοσιακά προγράμματα που δεν θεωρούνται πλέον κορυφαίες προτεραιότητες θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν βαθιές περικοπές, προκαλώντας σφοδρή αντίσταση από τους ηγέτες της ΕΕ και τους ευρωβουλευτές.


Υπό άκρα μυστικότητα η προετοιμασία

Η προετοιμασία για την παρούσα πρόταση του ΠΔΠ χαρακτηρίστηκε από πρωτοφανές επίπεδο εμπιστευτικότητας. Λίγες λεπτομέρειες διέρρευσαν, οι περισσότερες σκόπιμα και μόνο σε τελικό στάδιο της διαδικασίας.

Αυτός ο μανδύας εμπιστευτικότητας αποτελεί ένα από τα πιο επιτυχημένα παραδείγματα εδραίωσης της εξουσίας της Φον ντερ Λάιεν. Αποδεικνύει τον έλεγχο που ασκεί ο ισχυρός προσωπάρχης της, Μπγιορν Ζάιμπερτ, στη διαχείριση ευαίσθητων πληροφοριών.

Εσωτερικοί της Επιτροπής περιγράφουν σύστημα «διαμερισματοποίησης» που μοιάζει με μεθόδους επιχειρήσεων πληροφοριών. Τα άτομα έχουν πρόσβαση μόνο στις πληροφορίες που είναι απολύτως απαραίτητες για τα καθήκοντά τους.


Δομή και χρηματοδότηση του προϋπολογισμού ΕΕ

Το τρέχον ΠΔΠ για την περίοδο 2021-2027 ανέρχεται σε 1,2 τρισεκατομμύριο ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με περίπου 1% του ΑΕΠ της ΕΕ. Λίγοι αναμένουν δραματική αλλαγή στο συνολικό ποσό του νέου προϋπολογισμού.

Η έμφαση θα δοθεί στην εξυπνότερη διαχείριση των δαπανών και την καλύτερη ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Η Επιτροπή εξέτασε τη διάρθρωση του επόμενου ΠΔΠ γύρω από τρεις κύριους πυλώνες:

• Εθνικά κονδύλια που καλύπτουν γεωργία και ταμεία συνοχής
• Ανταγωνιστικότητα, καινοτομία και στρατηγικές επενδύσεις
• Ενοποίηση όλων των εξωτερικών εργαλείων

Εντός της Επιτροπής, οι συζητήσεις για τον προϋπολογισμό γίνονταν σε απομονωμένες ομάδες. Ενώ το προσωπικό εργάζεται σε θέματα δομής και διακυβέρνησης των ταμείων, οι λεπτομέρειες για τα πραγματικά επίπεδα χρηματοδότησης παραμένουν αυστηρά φυλαγμένες. Η διαδικασία αυτή σηματοδοτεί την αρχή της μητέρας όλων των μαχών στις Βρυξέλλες για τη διανομή των ευρωπαϊκών πόρων.

Σημειώνεται πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει μία από τις πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις στον προϋπολογισμό της ΕΕ των τελευταίων ετών, με στόχο τη ριζική απλούστευση των χρηματοδοτικών προγραμμάτων και την ενίσχυση της ευελιξίας στην κατανομή κονδυλίων. Αν και οι γνώστες υποδηλώνουν ότι από τότε έχουν γίνει κάποιες προσαρμογές, η προσπάθεια για ριζική απλούστευση παραμένει άθικτη. «Παρ' όλα αυτά, αναμένουμε εκπλήξεις», δήλωσε μια πηγή της Επιτροπής.

Μείωση προγραμμάτων χρηματοδότησης στον τρέχοντα προϋπολογισμό

Ο τρέχων επταετής προϋπολογισμός της ΕΕ έχει ήδη μειώσει τον αριθμό των προγραμμάτων χρηματοδότησης από 58 σε 37 στο όνομα του εξορθολογισμού. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξακολουθεί να βλέπει περιθώρια για περαιτέρω ενοποίηση και ένα σημαντικό ερώτημα είναι πόσο δραστική θα είναι αυτή η απλούστευση.

Το άλλο κρίσιμο ζήτημα είναι πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η Επιτροπή στην αύξηση της ευελιξίας της για την ανακατανομή των κονδυλίων. Σήμερα, η συντριπτική πλειονότητα του προϋπολογισμού της ΕΕ είναι εκ των προτέρων κατανεμημένη σε συγκεκριμένα προγράμματα, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για ταχεία αντίδραση ή διακριτικές δαπάνες.

Περιορισμένη ευελιξία στην κατανομή κονδυλίων

Η ΕΕ διαθέτει μηχανισμούς για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και απρόβλεπτων γεγονότων, αλλά το μέγεθός τους είναι περιορισμένο: περίπου 21 δισ. ευρώ, ένα μικρό μόνο κλάσμα του συνολικού ΠΔΠ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να μεταφέρει μονομερώς μεγάλα ποσά από τον ένα τομέα πολιτικής στον άλλο χωρίς επίσημες αναθεωρήσεις, οι οποίες απαιτούν την έγκριση τόσο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όσο και του Συμβουλίου.

Αυτή η ακαμψία είναι κάτι που η νέα πρόταση προϋπολογισμού θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει, καθώς η ενίσχυση της ικανότητας της ΕΕ να διορθώνει την πορεία της σε πραγματικό χρόνο έχει καταστεί ύψιστη προτεραιότητα, όπως έδειξε η ενδιάμεση αναθεώρηση του τρέχοντος ΠΔΠ.

Βασικά ζητήματα χρηματοδότησης στον νέο προϋπολογισμό

Μεταξύ των πιο πολυσυζητημένων ζητημάτων που θα αντιμετωπίσει ο νέος προϋπολογισμός της ΕΕ θα είναι:

• Ο τρόπος χρηματοδότησης της Ουκρανίας
• Ο τρόπος αντιμετώπισης των αμυντικών δαπανών παρά τους νομικούς περιορισμούς
• Το αν θα εισαχθούν νέα κοινά μέσα χρέους, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ΕΕ πρέπει ακόμη να αποπληρώσει τον πανδημικό δανεισμό της

Οι σκανδιναβικές χώρες, για παράδειγμα, έχουν επισημάνει ότι αν η Φον ντερ Λάιεν αποφύγει τις λύσεις που βασίζονται στο χρέος, ορισμένα κράτη-μέλη μπορεί να πιέσουν να τις εισαγάγουν ούτως ή άλλως.

Νέα ταμεία και ενοποίηση προγραμμάτων

Αλλά αυτό που θα τραβήξει πραγματικά την προσοχή αυτή την εβδομάδα είναι τα ίδια τα προτεινόμενα ταμεία του νέου προϋπολογισμού. Οι διαρροές υποδηλώνουν ότι ένα νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας θα ενοποιήσει σε ένα ενιαίο μέσο έως και 12 υφιστάμενα προγράμματα, μεταξύ των οποίων το πρόσφατα δημιουργηθέν πρόγραμμα EU4Health και το πρόγραμμα LIFE για την περιβαλλοντική και κλιματική δράση.

Μια άλλη καινοτομία φαίνεται να είναι κάτι που ονομάζεται "Εθνικές και περιφερειακές συμπράξεις", ένας τίτλος εργασίας που έχει εμφανιστεί σε πολλαπλά σχέδια, και που θα υποστηρίζεται από ένα ενιαίο "Ευρωπαϊκό Ταμείο Οικονομικής, Εδαφικής, Κοινωνικής, Αγροτικής και Θαλάσσιας Βιώσιμης Ευημερίας και Ασφάλειας".

Συγχώνευση γεωργικών επιδοτήσεων και πολιτικής συνοχής

Αυτό το νέο ταμείο θα συγκεντρώσει τα κονδύλια υπό κοινή διαχείριση, δηλαδή τις γεωργικές επιδοτήσεις και την πολιτική για την αντιμετώπιση του κοινωνικοοικονομικού χάσματος μεταξύ των φτωχότερων και πλουσιότερων περιφερειών της ΕΕ, γνωστή ως συνοχή.

Δεδομένου ότι τα δύο αυτά ταμεία αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού της ΕΕ, η αναμενόμενη συγχώνευση των δομών τους θα μπορούσε να έχει βαθιές επιπτώσεις όχι μόνο στη διακυβέρνηση και την εποπτεία, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο τα χρήματα κατανέμονται στα κράτη μέλη.

Ένα κουβάρι κοινών προγραμμάτων θα αντικατασταθεί από 27 εθνικά σχέδια ειδικά για τη γεωργία και τη συνοχή, καθένα από τα οποία θα αντικατοπτρίζει τις προτεραιότητες σε επίπεδο ΕΕ, ενώ η εφαρμογή θα προσαρμόζεται σε τοπικό επίπεδο. Αυτό όμως εγείρει ακανθώδη ερωτήματα σχετικά με το ποιος ελέγχει τα κονδύλια και πώς καθορίζονται οι προτεραιότητες.

Διαπραγματευτική διαδικασία και επόμενα βήματα

Ένα πράγμα που είναι πιθανό να παραμείνει άθικτο είναι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, το οποίο στηρίζει τις προσπάθειες καταπολέμησης της φτώχειας και τις ευάλωτες ομάδες. Οι Σοσιαλιστές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ισχυρίστηκαν ότι αυτό ήταν μια σημαντική νίκη με αντάλλαγμα την υποστήριξη της υποψηφιότητας της φον ντερ Λάιεν για μια δεύτερη θητεία, αν και στην πραγματικότητα, το ταμείο είναι κατοχυρωμένο στις συνθήκες της ΕΕ και δεν κινδύνευσε ποτέ πραγματικά να καταργηθεί.

Η πρόταση αυτής της εβδομάδας είναι μόνο η αρχή μιας μακράς, πολύπλοκης και πολιτικά φορτισμένης διαδικασίας διαπραγμάτευσης. Τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο φαίνεται να έχει παραγκωνιστεί στην παράδοση του προϋπολογισμού της ΕΕ από κάποια σχέδια που διέρρευσαν, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα φέρουν στο τραπέζι διαφορετικές προτεραιότητες και κόκκινες γραμμές.

Η δανική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ στοχεύει να παρουσιάσει το "διαπραγματευτικό πλαίσιο", τον πρώτο συμβιβασμό επί της πρότασης της Επιτροπής, πριν από τη σύνοδο κορυφής της ΕΕ τον Δεκέμβριο.

Με πληροφορίες από Euronews