Την ενεργοποίηση του άρθρου 4 του ΝΑΤΟ ζήτησε ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, μετά την εισβολή ρωσικών drones στην επικράτεια της Βαρσοβίας. Το εν λόγω άρθρο αποτελεί θεμελιώδη μηχανισμό που επιτρέπει στα κράτη μέλη της Συμμαχίας να ζητούν επίσημες διαβουλεύσεις όταν αντιμετωπίζουν απειλές για την ασφάλειά τους. Η διαδικασία αυτή βασίζεται στην αρχή της συναίνεσης, καθώς κάθε απόφαση του ΝΑΤΟ προκύπτει από εκτενή διάλογο και συντονισμό μεταξύ των συμμάχων.

Πώς λειτουργεί η διαδικασία διαβουλεύσεων στο ΝΑΤΟ

Η διαβούλευση αποτελεί τον πυρήνα της λειτουργίας του ΝΑΤΟ, επιτρέποντας στους συμμάχους να ανταλλάσσουν πληροφορίες και να συζητούν κρίσιμα ζητήματα πριν καταλήξουν σε κοινές δράσεις. Το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο (NAC) λειτουργεί ως το κεντρικό όργανο πολιτικών αποφάσεων, με τον Γενικό Γραμματέα να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην προεδρία των συνεδριάσεων.

Παράλληλα με το NAC, οι διαβουλεύσεις διεξάγονται σε διάφορα επιπλέον φόρουμ, συμπεριλαμβανομένων ειδικών επιτροπών και ομάδων εργασίας που αντλούν την εξουσία τους από το κεντρικό Συμβούλιο. Τονίζεται πως σε αντίθεση με το άρθρο 5 - ρήτρα συλλογικής ασφάλειας - δεν προβλέπει κοινή στρατιωτική δράση.

Το περιεχόμενο και η εφαρμογή του Άρθρου 4

Σύμφωνα με το κείμενο της ιδρυτικής συνθήκης, το Άρθρο 4 ορίζει ότι "Τα Μέρη θα διαβουλεύονται από κοινού όποτε, κατά τη γνώμη οποιουδήποτε από αυτά, απειλείται η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία ή η ασφάλεια οποιουδήποτε από τα μέρη".

Όταν ένα κράτος μέλος επικαλείται επίσημα το Άρθρο 4 του ΝΑΤΟ, το θέμα τίθεται άμεσα προς συζήτηση στο Συμβούλιο. Η διαδικασία αυτή μπορεί να οδηγήσει σε συλλογικές αποφάσεις ή συντονισμένες δράσεις από την Συμμαχία, ανάλογα με τη φύση της απειλής.

Πόσες φορές έχει ενεργοποιηθεί το Άρθρο 4 της ιδρυτικής συνθήκης του ΝΑΤΟ

Από την ίδρυση της Συμμαχίας το 1949, το Άρθρο 4 έχει ενεργοποιηθεί επτά φορές:

• Φεβρουάριος 2022: Οκτώ χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Βουλγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία) ζήτησαν διαβουλεύσεις μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία
• Ιούλιος 2015: Η Τουρκία το επικαλέστηκε λόγω τρομοκρατικών επιθέσεων
• Μάρτιος 2014: Η Πολωνία το ενεργοποίησε εξαιτίας των εντάσεων στην Ουκρανία
• 2012: Η Τουρκία το χρησιμοποίησε δύο φορές λόγω συριακών επιθέσεων
• Φεβρουάριος 2003: Η Τουρκία ζήτησε αμυντική βοήθεια ενόψει του πολέμου στο Ιράκ

Εξέλιξη του συστήματος διαβουλεύσεων

Η διαβούλευση και η συναίνεση καθιερώθηκαν ως βασικές αρχές του ΝΑΤΟ από την ίδρυσή του, αλλά το σύστημα εξελίχθηκε σταδιακά σε τρεις κύριες φάσεις.

Κατά την περίοδο 1949 έως 1952, η διαδικασία διαβούλευσης εισήχθη ως θεμελιώδης αρχή. Η Διάσκεψη της Λισαβόνας το 1952 μονιμοποίησε το NAC και δημιούργησε τη θέση του Γενικού Γραμματέα με υποστηρικτικό διεθνές επιτελείο.

Από το 1952 έως το 1956, καταβλήθηκαν προσπάθειες επέκτασης των πολιτικών διαβουλεύσεων πέρα από τους γεωγραφικούς περιορισμούς της ιδρυτικής συνθήκης. Μετά το 1956, οι συστάσεις της Επιτροπής των Τριών εφαρμόστηκαν περαιτέρω, καλύπτοντας τομείς όπως η εξωτερική πολιτική, η οικονομική συνεργασία και η επιστημονική ανάπτυξη.