Σε μια καθοριστική σύνοδο κορυφής στη Χάγη, οι ηγέτες του ΝΑΤΟ συμφώνησαν σε ιστορική αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ έως το 2035 και επανέλαβαν με έμφαση τη δέσμευσή τους στο Άρθρο 5, που αποτελεί τον πυρήνα της Συμμαχίας και ορίζει ότι μια ένοπλη επίθεση σε ένα μέλος θεωρείται επίθεση σε όλα.

Η παρουσία του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ συγκέντρωσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς αναμενόταν να επαναβεβαιώσει τη δέσμευση των ΗΠΑ στο Άρθρο 5. Η αρχή της συλλογικής άμυνας, κατοχυρωμένη στην ιδρυτική συνθήκη του ΝΑΤΟ, παραμένει κεντρικό στοιχείο της αποστολής της Συμμαχίας.

Διαβάστε: Τι προβλέπει το Άρθρο 4 του ΝΑΤΟ, που ζητά να ενεργοποιηθεί η Πολωνία

Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ: Ο πυρήνας της συλλογικής άμυνας

Σύμφωνα με το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, μια ένοπλη επίθεση κατά ενός κράτους-μέλους θεωρείται επίθεση κατά όλων των μελών. Ωστόσο, η εφαρμογή της ρήτρας αυτής δεν είναι ούτε απλή ούτε αυτοματοποιημένη. Το Άρθρο 5 αποτελεί τη θεμελιώδη αρχή της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, που σήμερα αριθμεί 32 μέλη, και προβλέπει ότι μια ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσότερων μελών θεωρείται επίθεση εναντίον όλων.

Στην πράξη, κάθε κράτος-μέλος οφείλει να αναλάβει «όποια δράση κρίνει αναγκαία, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ένοπλης βίας», προκειμένου να αποκαταστήσει και να διατηρήσει την ασφάλεια στη Βορειοατλαντική περιοχή.

Η εφαρμογή του Άρθρου 5 περιορίζεται στην εδαφική επικράτεια των κρατών-μελών στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, καθώς και στην Τουρκία. Δεν επεκτείνεται σε βάσεις ή περιοχές εκτός αυτών. Για παράδειγμα, δεν ενεργοποιήθηκε κατά τον Πόλεμο του Βιετνάμ, τον πόλεμο των Φώκλαντς, ούτε μετά την πρόσφατη ιρανική επίθεση σε αμερικανική βάση στο Κατάρ.

Πώς λειτουργεί το Άρθρο 5

Όταν ένα κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ επικαλείται το Άρθρο 5, τα υπόλοιπα μέλη μπορούν να προσφέρουν οποιαδήποτε μορφή βοήθειας θεωρούν αναγκαία για την αντιμετώπιση της απειλής. Αυτό δεν σημαίνει υποχρεωτικά στρατιωτική στήριξη, καθώς κάθε χώρα διατηρεί το δικαίωμα να αποφασίσει ποια ενέργεια κρίνει κατάλληλη. Η βοήθεια αυτή συντονίζεται κατόπιν με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Συμμαχίας.

Η συγκεκριμένη διάσταση είχε αποτελέσει πηγή έντασης μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης από την ίδρυση του ΝΑΤΟ, καθώς οι ΗΠΑ δεν ήθελαν να δεσμευτούν σε αυτόματη παροχή βοήθειας — μια θέση που επαναφέρει σήμερα ο Ντόναλντ Τραμπ. 

Η μοναδική φορά που εφαρμόστηκε το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ

Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ ενεργοποίησαν το Άρθρο 5 και στήριξαν τις Ηνωμένες Πολιτείες, οδηγώντας στη ΝΑΤΟϊκή στρατιωτική επέμβαση στο Αφγανιστάν. Οι Ταλιμπάν, που βρίσκονταν τότε στην εξουσία, κατηγορήθηκαν ότι παρείχαν καταφύγιο στην Αλ Κάιντα, και οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ συμμετείχαν δίπλα στις αμερικανικές σε μερικά από τα πιο σκληρά μέτωπα της εκστρατείας, μοιράζοντας το κόστος και σε ανθρώπινες ζωές.

Γι’ αυτό, τα σχόλια του Αμερικανού Αντιπροέδρου Τζέι Ντι Βανς, ο οποίος υποτίμησε «κάποια τυχαία χώρα που δεν έχει πολεμήσει εδώ και 30 ή 40 χρόνια», θεωρήθηκαν ιδιαίτερα προσβλητικά στην Ευρώπη. Οι σύμμαχοι έχουν επίσης λάβει μέτρα συλλογικής άμυνας και σε άλλες περιπτώσεις, χωρίς όμως να ενεργοποιηθεί επίσημα το Άρθρο 5, όπως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014 και εκ νέου κατά τη ρωσική εισβολή πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία το 2022..