Στις απομακρυσμένες επαρχίες του Αφγανιστάν, το κλείσιμο δεκάδων κλινικών έχει αφήσει ολόκληρες κοινότητες χωρίς καμία πρόσβαση σε βασική ιατρική φροντίδα. Οι περικοπές της αμερικανικής βοήθειας και οι πολιτικές των Ταλιμπάν έχουν οδηγήσει σε μια πρωτοφανή ανθρωπιστική κρίση, με τους δείκτες μητρικής και νεογνικής θνησιμότητας να εκτινάσσονται. Οι ιστορίες που έρχονται από τα χωριά του Μπανταχσάν αποτυπώνουν την ωμή πραγματικότητα: γυναίκες που γεννούν σε ταξί, μωρά που χάνονται στον δρόμο για το νοσοκομείο, οικογένειες που θρηνούν θύματα τα οποία θα μπορούσαν να είχαν σωθεί.

Διαβάστε: Σεισμός στο Αφγανιστάν: "Η οικογένειά μου είναι θαμμένη κάτω από τη λάσπη" - Επιζώντες σκάβουν μαζικούς τάφους με τα χέρια τους (Εικόνες & Βίντεο)

Μία από αυτές τις ιστορίες είναι της Σαχνάζ και του συζύγου της, Αμπντούλ. Όταν η Σαχνάζ μπήκε σε τοκετό, ο σύζυγός της, Αμπντούλ, κάλεσε ταξί για να τη μεταφέρει στη μοναδική ιατρική δομή που είχαν πρόσβαση. «Υπέφερε από έντονους πόνους», λέει ο ίδιος. Σε απόσταση 20 λεπτών με το αυτοκίνητο, η κλινική βρισκόταν στο χωριό Σες Πολ, στην επαρχία Μπανταχσάν, στο βορειοανατολικό Αφγανιστάν. Εκεί είχαν γεννηθεί τα δύο μεγαλύτερα παιδιά τους. Ο Αμπντούλ καθόταν δίπλα της, προσπαθώντας να την παρηγορήσει, καθώς το ταξί έτρεχε στους χωματόδρομους αναζητώντας βοήθεια.

Αφγανιστάν: Η κυβέρνηση Τραμπ έκοψε σχεδόν όλη την αμερικανική βοήθεια - Διάλυση της USAID

«Όταν όμως φτάσαμε στην κλινική, είδαμε ότι ήταν κλειστή. Δεν ήξερα ότι είχε σταματήσει να λειτουργεί», είπε με το πρόσωπό του να συσπάται από τον πόνο. Η κλινική του Σες Πολ είναι μία από τις πάνω από 400 ιατρικές δομές που έκλεισαν στο Αφγανιστάν, μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, αφότου η κυβέρνηση Τραμπ έκοψε σχεδόν όλη την αμερικανική βοήθεια νωρίτερα φέτος. Η απόφαση ήταν απότομη και δραστική, έπειτα από τη διάλυση της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID). Ένα μονώροφο κτίσμα με τέσσερα μικρά δωμάτια, με τους τοίχους του να ξεφλουδίζουν από την υγρασία, η κλινική του Σες Πολ είχε παντού αναρτημένες αφίσες της USAID με πληροφορίες και οδηγίες για εγκύους και νέες μητέρες. Μπορεί να μην έδειχνε πολλά, αλλά στο ορεινό και σκληρό τοπίο του Μπανταχσάν, όπου η έλλειψη πρόσβασης σε φροντίδα ήταν καθοριστικός παράγοντας για τα ιστορικά υψηλά ποσοστά μητρικής θνησιμότητας, η κλινική ήταν «σωσίβιο». Αποτελούσε μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος που εφαρμόστηκε επί κυβέρνησης υποστηριζόμενης από τις ΗΠΑ, με στόχο τη μείωση των θανάτων μητέρων και νεογνών.

Διέθετε εκπαιδευμένη μαία που βοηθούσε σε 25-30 τοκετούς κάθε μήνα, μαζί με φάρμακα, ενέσεις και παρείχε βασικές υπηρεσίες υγείας. Άλλες ιατρικές δομές βρίσκονταν πολύ μακριά από το χωριό του Αμπντούλ. Η διαδρομή σε ανώμαλους δρόμους ήταν επικίνδυνη για τη Σαχνάζ, ενώ ο ίδιος δεν είχε τα χρήματα για μεγαλύτερο ταξίδι — μόνο η ενοικίαση του ταξί στοίχισε 1.000 αφγάνι (14,65 δολάρια· 12,70 λίρες), περίπου το 1/4 του μηνιαίου εισοδήματός του ως εργάτη. Έτσι αποφάσισαν να επιστρέψουν σπίτι.

«Όμως το μωρό ερχόταν και αναγκαστήκαμε να σταματήσουμε στην άκρη του δρόμου», λέει ο Αμπντούλ. Η Σαχνάζ γέννησε την κόρη τους μέσα στο αυτοκίνητο. Λίγο αργότερα πέθανε από ακατάσχετη αιμορραγία. Μερικές ώρες μετά, πριν προλάβει να πάρει όνομα, πέθανε και το μωρό. «Έκλαιγα και ούρλιαζα. Η γυναίκα και το παιδί μου θα είχαν σωθεί αν η κλινική ήταν ανοιχτή», είπε ο Αμπντούλ. «Η ζωή μας ήταν δύσκολη, αλλά τη ζούσαμε μαζί. Ήμουν πάντα ευτυχισμένος δίπλα της». Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι η Σαχνάζ και το παιδί της θα επιζούσαν στην κλινική, όμως χωρίς αυτήν δεν είχαν καμία πιθανότητα. Το γεγονός αναδεικνύει την αδιαμφισβήτητη επίδραση των περικοπών της αμερικανικής βοήθειας στο Αφγανιστάν.

Οι περικοπές και οι κατηγορίες

Για δεκαετίες, οι ΗΠΑ ήταν ο μεγαλύτερος δωρητής βοήθειας στη χώρα. Το 2024, η αμερικανική χρηματοδότηση αντιπροσώπευε το 43% της συνολικής διεθνούς βοήθειας. Η κυβέρνηση Τραμπ αιτιολόγησε την απόσυρση, επικαλούμενη «αξιόπιστες και μακροχρόνιες ανησυχίες ότι η χρηματοδότηση ωφελούσε τρομοκρατικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των Ταλιμπάν». Σύμφωνα με αναφορές, τουλάχιστον 11 εκατομμύρια δολάρια «διοχετεύονταν ή εμπλούτιζαν τους Ταλιμπάν».

Η έκθεση που επικαλέστηκε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ προήλθε από τον Γενικό Επιθεωρητή για την Ανοικοδόμηση του Αφγανιστάν (SIGAR). Σε αυτήν αναφερόταν ότι 10,9 εκατ. δολάρια αμερικανικών φορολογικών χρημάτων κατέληξαν στην κυβέρνηση των Ταλιμπάν μέσω συνεργατών της USAID, υπό μορφή «φόρων, τελών, δασμών ή λογαριασμών κοινής ωφέλειας».

Ταλιμπάν: Αρνούνται ότι χρήματα βοήθειας φτάνουν στα χέρια τους

Η κυβέρνηση των Ταλιμπάν αρνείται ότι χρήματα βοήθειας φτάνουν στα χέρια τους. «Αυτός ο ισχυρισμός δεν είναι αληθής. Η βοήθεια δίνεται στον ΟΗΕ, και μέσω αυτού σε ΜΚΟ στις επαρχίες. Αυτοί εντοπίζουν ποιοι έχουν ανάγκη και τη διανέμουν. Η κυβέρνηση δεν εμπλέκεται», δήλωσε ο Σουχάιλ Σαχίν, επικεφαλής του πολιτικού γραφείου των Ταλιμπάν στην Ντόχα. Η πολιτική των Ταλιμπάν, ειδικά οι περιορισμοί στις γυναίκες — οι αυστηρότεροι στον κόσμο — έχουν ως αποτέλεσμα, 4 χρόνια μετά την άνοδο τους στην εξουσία, να μην τους έχει αναγνωρίσει η διεθνής κοινότητα. Αυτός είναι και βασικός λόγος που οι δωρητές εγκαταλείπουν σταδιακά τη χώρα. Οι ΗΠΑ επιμένουν ότι κανείς δεν έχει πεθάνει εξαιτίας των περικοπών. Ο θάνατος της Σαχνάζ και του μωρού της δεν έχει καταγραφεί πουθενά. Ούτε και αναρίθμητοι άλλοι.

Το BBC έχει καταγράψει τουλάχιστον μισή ντουζίνα συγκλονιστικές μαρτυρίες από περιοχές όπου έκλεισαν κλινικές που χρηματοδοτούνταν από την USAID. Δίπλα στον τάφο της Σαχνάζ, χωρικοί έδειξαν δύο ακόμη φρέσκους τάφους. Είπαν ότι ανήκαν σε γυναίκες που πέθαναν στη γέννα τους τελευταίους τέσσερις μήνες — η Νταουλάτ Μπέγκι και η Τζάβχαρ. Τα μωρά τους επέζησαν.

«Αν η κλινική ήταν ανοιχτή, ίσως να είχε σωθεί

Λίγο πιο πέρα, συναντήσαμε τον Χαν Μοχάμαντ, του οποίου η σύζυγος, η 36χρονη Γκουλ Τζαν, πέθανε στη γέννα πριν από πέντε μήνες. Ο γιος τους, Σαφιουλά, πέθανε τρεις μέρες αργότερα. «Όταν έμεινε έγκυος, πήγαινε στην κλινική για εξετάσεις. Όμως στα μισά της εγκυμοσύνης η κλινική έκλεισε. Στον τοκετό είχε πολλούς πόνους και αιμορραγία», λέει. «Τα παιδιά μου είναι συνέχεια λυπημένα. Κανείς δεν μπορεί να τους δώσει την αγάπη της μητέρας. Τη νοσταλγώ κάθε μέρα. Η ζωή μας ήταν γλυκιά και γεμάτη αγάπη». Πέντε ώρες με το αυτοκίνητο από το Σες Πολ, στο χωριό Τσαουγκάνι, όπου επίσης έκλεισε κλινική που υποστηριζόταν από την USAID, ο Αχμάντ Χαν έδειξε το δωμάτιο του σπιτιού τους, φτιαγμένο από πηλό και λάσπη, όπου πέθανε η κόρη του, Μάινταμο, γεννώντας την Καρίμα. «Αν η κλινική ήταν ανοιχτή, ίσως να είχε σωθεί. Ακόμη κι αν πέθαινε, δε θα είχαμε τύψεις, αφού οι γιατροί θα είχαν προσπαθήσει. Τώρα έχουμε μόνο πόνο. Η Αμερική μάς το έκανε αυτό», είπε με δάκρυα να κυλούν.

Η έλλειψη προσωπικού και οι απαγορεύσεις - Πέθανε τρεις μέρες μετά τη γέννησή του

Σε άλλο σπίτι, η Μπαχίσα διηγήθηκε πόσο τρομακτικό ήταν να γεννά στο σπίτι. Τα τρία προηγούμενα παιδιά της είχαν γεννηθεί στην κλινική του Τσαουγκάνι. «Φοβόμουν πολύ. Στην κλινική είχαμε μαία, φάρμακα και ενέσεις. Στο σπίτι δεν είχα τίποτα, ούτε παυσίπονο. Ο πόνος ήταν αβάσταχτος. Ένιωθα ότι η ζωή με εγκαταλείπει. Μούδιασα», λέει. Το κοριτσάκι της, η Φακίχα, πέθανε τρεις μέρες μετά τη γέννησή του. Το κλείσιμο των κλινικών στα χωριά έχει οδηγήσει σε εκτίναξη περιστατικών στο μαιευτικό τμήμα του κεντρικού νοσοκομείου στην πρωτεύουσα της επαρχίας, Φαϊζαμπάντ. Η πρόσβαση σε αυτό, μέσα από το επικίνδυνο τοπίο του Μπανταχσάν, είναι δύσκολη. Μας έδειξαν μια τρομακτική φωτογραφία νεογέννητου, που γεννήθηκε καθ’ οδόν προς το Φαϊζαμπάντ και έσπασε ο λαιμός του πριν φτάσει στο νοσοκομείο. Το 2022 το BBC είχε επισκεφθεί το νοσοκομείο και ήδη τότε ήταν υπερφορτωμένο. Όμως οι εικόνες που αντίκρισαν οι δημοσιογράφοι αυτήν τη φορά ήταν πρωτοφανείς. Σε κάθε κρεβάτι βρίσκονταν τρεις γυναίκες. Φανταστείτε να μπαίνετε σε τοκετό ή να έχετε μόλις αποβάλει και να μην έχετε καν ένα κρεβάτι δικό σας για να ξαπλώσετε. Αυτό βίωσε η Ζούχρα Σέουαν, που υπέστη αποβολή.

«Αιμορραγούσα πολύ και δεν είχα ούτε πού να καθίσω. Ήταν πολύ δύσκολο. Μέχρι να αδειάσει κρεβάτι, μια γυναίκα μπορεί να πεθάνει από αιμορραγία», είπε. Ο διευθυντής του νοσοκομείου, Δρ. Σαφίκ Χαμντάρντ, σημειώνει: «Έχουμε 120 κλίνες. Τώρα φιλοξενούμε 300 με 305 ασθενείς». Παρά την εκρηκτική αύξηση των περιστατικών, το νοσοκομείο έχει υποστεί κι αυτό μεγάλες περικοπές στη χρηματοδότηση. «Τρία χρόνια πριν, ο ετήσιος προϋπολογισμός μας ήταν 80.000 δολάρια. Τώρα έχουμε 25.000», λέει. Μέχρι τον Αύγουστο φέτος είχαν ήδη καταγραφεί όσοι μητρικοί θάνατοι όσοι σε όλη τη διάρκεια του προηγούμενου έτους. Με αυτόν τον ρυθμό, η μητρική θνησιμότητα θα αυξηθεί έως και 50% σε σχέση με πέρυσι. Οι θάνατοι νεογνών έχουν ήδη αυξηθεί περίπου κατά ένα τρίτο τους τελευταίους τέσσερις μήνες, σε σύγκριση με την αρχή του έτους. Η επικεφαλής μαία του νοσοκομείου, Ράζια Χάνιφι, δηλώνει εξουθενωμένη: «Εργάζομαι εδώ και 20 χρόνια. Φέτος είναι η πιο δύσκολη χρονιά, λόγω του συνωστισμού, της έλλειψης πόρων και εξειδικευμένου προσωπικού».

Ωστόσο, καμία ενίσχυση δεν προβλέπεται, λόγω των περιορισμών που έχουν επιβάλει οι Ταλιμπάν στις γυναίκες. Εδώ και τρία χρόνια έχει απαγορευθεί η ανώτατη εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένων των ιατρικών σπουδών. Πριν από λιγότερο από έναν χρόνο, τον Δεκέμβριο του 2024, απαγορεύθηκε και η εκπαίδευση μαιών και νοσηλευτριών. Με την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας να περιορίζεται συνεχώς, με απανωτά πλήγματα, για τις γυναίκες του Αφγανιστάν το δικαίωμα στην υγεία — και στην ίδια τη ζωή — βρίσκεται σε θανάσιμο κίνδυνο.