EnΡεύμα χωρίς εκπλήξεις: Πώς η ΕΕ φρενάρει την αστάθεια των τιμών
Οι νέοι κανόνες, ποιοι κερδίζουν και οι προκλήσεις
Στην καρδιά της ευρωπαϊκής προσπάθειας για ενεργειακή σταθερότητα, η μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που εγκρίθηκε το 2024 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο φιλοδοξεί να περιορίσει τις απρόσμενες ανατιμήσεις και τις διακυμάνσεις τιμών
Ελενη Γεννητσεφτση
Στην καρδιά της ευρωπαϊκής προσπάθειας για ενεργειακή σταθερότητα, η νέα μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που εγκρίθηκε το 2024 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο φιλοδοξεί να περιορίσει τις απρόσμενες ανατιμήσεις και τις διακυμάνσεις τιμών — και να προσφέρει μεγαλύτερη προβλεψιμότητα σε καταναλωτές και επενδυτές.
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η μεταρρύθμιση συνίσταται σε δύο κύριους νόμους — την Οδηγία (EU/2024/1711) και τον Κανονισμό (EU/2024/1747) — οι οποίοι τροποποιούν προηγούμενους κανόνες (όπως τους Κανονισμούς 2019/942 και 2019/943) και αναδιατάσσουν διάφορα στοιχεία της αγοράς ενέργειας. Οι νέες ρυθμίσεις τέθηκαν σε ισχύ στις 16 Ιουλίου 2024.
Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη έχουν ως καταληκτική προθεσμία τις 17 Ιανουαρίου 2025 για να ενσωματώσουν τις διατάξεις στην εθνική τους νομοθεσία.
Για έργα ανανεώσιμης ενέργειας ή άλλες τεχνολογίες χαμηλού άνθρακα που λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση, η χρήση διπλών συμβάσεων για τη διαφορά (two-way Contracts for Difference, CfDs) καθίσταται υποχρεωτική.
Με αυτές τις συμβάσεις, καθορίζεται μια “στοχευόμενη τιμή (strike price)” ως αναφορά.
Εάν η τιμή αγοράς ξεπεράσει αυτό το επίπεδο, ο παραγωγός επιστρέφει τη διαφορά στον φορέα. Αν η τιμή είναι χαμηλότερη από τη συμφωνημένη, λαμβάνει αποζημίωση για να καλύψει τη διαφορά. Με αυτό τον τρόπο, μειώνεται ο κίνδυνος για τους επενδυτές και προστατεύονται οι καταναλωτές από ακραίες τιμές.
2. Ενίσχυση των μακροχρόνιων συμβάσεων (PPAs)
Η μεταρρύθμιση δίνει μεγαλύτερο χώρο και υποστήριξη σε Power Purchase Agreements (PPAs), δηλαδή μακροχρόνιες συμφωνίες απευθείας μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή (π.χ. βιομηχανίας).
Αυτό δίνει στους καταναλωτές τη δυνατότητα να “κλειδώσουν” τιμή για εναλλακτική ενέργεια και στους παραγωγούς πιο σταθερό έσοδο.
3. Κριτήρια ευελιξίας και αποθήκευσης
Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να αξιολογούν περιοδικά τις ανάγκες για ευελιξία (όπως αποθήκευση ενέργειας, διαχείριση ζήτησης).
Η ενίσχυση των τεχνολογιών αποθήκευσης θεωρείται κρίσιμη για τη σταθεροποίηση της αγοράς.
4. Διαφάνεια, προστασία καταναλωτών, κρίσεις τιμών
Εισάγονται πρόνοιες ώστε οι καταναλωτές, ειδικά οι πιο ευάλωτοι, να μην υποστούν διακοπή ρεύματος εξαιτίας αδυναμίας πληρωμής.
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκτά δυνατότητα να κηρύσσει περιφερειακή ή πανευρωπαϊκή κρίση τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, παίρνοντας μέτρα στήριξης. Ενισχύεται ο ρόλος της διαφάνειας και της εποπτείας, συμπεριλαμβανομένων και ρυθμίσεων κατά της χειραγώγησης αγορών (μέσω του REMIT II).
5. Διατήρηση λειτουργίας της αγοράς spot
Παρότι πολλοί πίεζαν για πλήρη απόρριψη της αγοράς ημέρας (day-ahead), η μεταρρύθμιση κρατά το σύστημα «οριακής τιμής» (marginal pricing) για την αγορά spot, ώστε να διατηρείται ο μηχανισμός τιμής που στέλνει σωστά σήματα για παραγωγή και κατανάλωση.
Κράτη με ισχυρή ανανεώσιμη δυναμική και καλά δίκτυα έχουν το πλεονέκτημα να αποκομίσουν περισσότερο όφελος:
Ισπανία και Πορτογαλία: Όταν η τιμή ηλεκτρικής ενέργειας συνδέθηκε έντονα με το κόστος φυσικού αερίου, αυτές οι χώρες επωφελήθηκαν επειδή είχαν ήδη υψηλή διείσδυση ΑΠΕ και προηγμένες αγορές. Σύμφωνα με ανάλυση, η Πορτογαλία και ειδικά η Ισπανία κατάφεραν να αποσυνδέσουν μέρος της τιμής ενέργειας από το αέριο, μειώνοντας σημαντικά τους λογαριασμούς καταναλωτών.
Χώρες με καλές διασυνδέσεις και δίκτυα που μπορούν να υποστηρίξουν ροές ενέργειας ανάμεσα σε γειτονικές περιοχές θα επωφεληθούν περισσότερο — μπορούν να εξάγουν πλεονάσματα ή να εκμεταλλευτούν φθηνές εισαγωγές.
Χώρες με φθηνό ανανεώσιμο δυναμικό (ή πολύ ισχυρό στις ΑΠΕ) θα έχουν πλεονέκτημα, διότι μπορούν να παράγουν “καθαρή” ενέργεια σε χαμηλό κόστος και να τη διαθέσουν προς τα πέρα.
Χώρες που αντιμετωπίζουν προκλήσεις
Κράτη με μικρή διείσδυση ΑΠΕ ή πολύ εξαρτημένα από ορυκτά καύσιμα μπορεί να πιεστούν.
Χώρες με αδύναμες υποδομές δικτύων, υψηλά κόστη μεταφοράς ή λίγες διασυνδέσεις θα δυσκολευτούν να επωφεληθούν πλήρως.
Επίσης, χώρες που βασίζονται σε εισαγωγές ακριβής ενέργειας ή καυσίμων μπορεί να αντιμετωπίσουν υψηλότερο κόστος μετασχηματισμού.
Η σύνθεση του ενεργειακού μείγματος, η γεωγραφία, οι υποδομές δικτύου και η “ωριμότητα” των αγορών ενέργειας θα καθορίσουν ποιοι θα είναι τελικά οι ωφελημένοι και ποιοι οι «χαμένοι».
Πλεονεκτήματα
Μεγάλο δυναμικό ΑΠΕ
Η Ελλάδα διαθέτει ισχυρό αιολικό και ηλιακό δυναμικό. Καθώς οι νέοι μηχανισμοί (CfDs, PPAs) υποστηρίζουν τις επενδύσεις σε ΑΠΕ με καλύτερη προβλεψιμότητα εσόδων, η χώρα έχει την ευκαιρία να επιταχύνει τις επενδύσεις.
Ρόλος κόμβου ενέργειας
Η Ελλάδα έχει προοπτικές να λειτουργήσει ως κόμβος ενέργειας στην περιοχή της Μεσογείου, να διασυνδέσει τα νησιά και να προωθήσει ηλεκτρική ενέργεια σε γειτονικές χώρες.
Δυνατότητα εξαγωγής πλεονασμάτων
Εάν η παραγωγή από ΑΠΕ ξεπεράσει την εγχώρια ζήτηση, το πλεόνασμα μπορεί να εξαχθεί σε χώρες που έχουν έλλειψη ή υψηλότερο κόστος παραγωγής.
Μείωση διακυμάνσεων στην εγχώρια αγορά
Η χρήση αποθήκευσης και μηχανισμών ευελιξίας μπορεί να περιορίσει τις μεγάλες τιμικές αιχμές που παρατηρούνται στο ελληνικό χονδρικό ρεύμα.
Προκλήσεις
Έλλειψη επαρκούς αποθήκευσης
Η έλλειψη δυνατών συστημάτων αποθήκευσης (μπαταριών, αντλησιοταμιευτικών) περιορίζει την ικανότητα αντιμετώπισης των διακυμάνσεων και των αιχμών.
Αποκοπές / απορρίψεις (curtailment)
Όταν η παραγωγή ΑΠΕ ξεπερνά τη ζήτηση ή η μεταφορά είναι περιορισμένη, κάποιες μονάδες ΑΠΕ αναγκάζονται να “απορρίψουν” παραγωγή, μειώνοντας αποδοτικότητα.
Κόστος αναβαθμίσεων δικτύου & διασυνδέσεων
Η ενίσχυση των υποδομών (μεταφοράς, διασύνδεσης νησιών) απαιτεί σημαντικά κεφάλαια και ταχύτητα υλοποίησης για να μη δημιουργηθεί “μπούκωμα” στην αγορά.
Διαδικασίες αδειοδότησης
Η γραφειοκρατία και οι καθυστερήσεις στα έργα ΑΠΕ παραμένουν σοβαρό εμπόδιο στην Ελλάδα — αν δεν αντιμετωπιστούν, οι νέοι μηχανισμοί δεν θα “τρέξουν” με ταχύτητα.
Αστάθμητα έσοδα για παραγωγούς χωρίς CfDs / χωρίς συμμετοχή σε PPAs
Όσοι παραγωγοί δεν ενταχθούν σε νέους μηχανισμούς προστασίας (CfDs ή PPAs) μπορεί να παραμείνουν εκτεθειμένοι σε αστάθειες τιμών.
Ηλεκτρικό Ρεύμα: Νέοι κανόνες, λιγότερες εκπλήξεις
Τον Απρίλιο του 2024, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε το νομοθετικό πακέτο για τη μεταρρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, με στόχο να καταστήσει την αγορά πιο «προστατευτική» για τον καταναλωτή, πιο σταθερή και πιο φιλική προς τις επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες.Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η μεταρρύθμιση συνίσταται σε δύο κύριους νόμους — την Οδηγία (EU/2024/1711) και τον Κανονισμό (EU/2024/1747) — οι οποίοι τροποποιούν προηγούμενους κανόνες (όπως τους Κανονισμούς 2019/942 και 2019/943) και αναδιατάσσουν διάφορα στοιχεία της αγοράς ενέργειας. Οι νέες ρυθμίσεις τέθηκαν σε ισχύ στις 16 Ιουλίου 2024.
Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη έχουν ως καταληκτική προθεσμία τις 17 Ιανουαρίου 2025 για να ενσωματώσουν τις διατάξεις στην εθνική τους νομοθεσία.
Τι αλλαγές φέρνει η μεταρρύθμιση
1. Υποχρεωτικά CfDs για δημόσια ενισχυόμενα έργαΓια έργα ανανεώσιμης ενέργειας ή άλλες τεχνολογίες χαμηλού άνθρακα που λαμβάνουν δημόσια χρηματοδότηση, η χρήση διπλών συμβάσεων για τη διαφορά (two-way Contracts for Difference, CfDs) καθίσταται υποχρεωτική.
Με αυτές τις συμβάσεις, καθορίζεται μια “στοχευόμενη τιμή (strike price)” ως αναφορά.
Εάν η τιμή αγοράς ξεπεράσει αυτό το επίπεδο, ο παραγωγός επιστρέφει τη διαφορά στον φορέα. Αν η τιμή είναι χαμηλότερη από τη συμφωνημένη, λαμβάνει αποζημίωση για να καλύψει τη διαφορά. Με αυτό τον τρόπο, μειώνεται ο κίνδυνος για τους επενδυτές και προστατεύονται οι καταναλωτές από ακραίες τιμές.
2. Ενίσχυση των μακροχρόνιων συμβάσεων (PPAs)
Η μεταρρύθμιση δίνει μεγαλύτερο χώρο και υποστήριξη σε Power Purchase Agreements (PPAs), δηλαδή μακροχρόνιες συμφωνίες απευθείας μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή (π.χ. βιομηχανίας).
Αυτό δίνει στους καταναλωτές τη δυνατότητα να “κλειδώσουν” τιμή για εναλλακτική ενέργεια και στους παραγωγούς πιο σταθερό έσοδο.
3. Κριτήρια ευελιξίας και αποθήκευσης
Τα κράτη μέλη υποχρεούνται να αξιολογούν περιοδικά τις ανάγκες για ευελιξία (όπως αποθήκευση ενέργειας, διαχείριση ζήτησης).
Η ενίσχυση των τεχνολογιών αποθήκευσης θεωρείται κρίσιμη για τη σταθεροποίηση της αγοράς.
4. Διαφάνεια, προστασία καταναλωτών, κρίσεις τιμών
Εισάγονται πρόνοιες ώστε οι καταναλωτές, ειδικά οι πιο ευάλωτοι, να μην υποστούν διακοπή ρεύματος εξαιτίας αδυναμίας πληρωμής.
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποκτά δυνατότητα να κηρύσσει περιφερειακή ή πανευρωπαϊκή κρίση τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, παίρνοντας μέτρα στήριξης. Ενισχύεται ο ρόλος της διαφάνειας και της εποπτείας, συμπεριλαμβανομένων και ρυθμίσεων κατά της χειραγώγησης αγορών (μέσω του REMIT II).
5. Διατήρηση λειτουργίας της αγοράς spot
Παρότι πολλοί πίεζαν για πλήρη απόρριψη της αγοράς ημέρας (day-ahead), η μεταρρύθμιση κρατά το σύστημα «οριακής τιμής» (marginal pricing) για την αγορά spot, ώστε να διατηρείται ο μηχανισμός τιμής που στέλνει σωστά σήματα για παραγωγή και κατανάλωση.
Ποια κράτη "κερδίζουν" και ποια αντιμετωπίζουν προκλήσεις
Πιθανοί "κερδισμένοι"Κράτη με ισχυρή ανανεώσιμη δυναμική και καλά δίκτυα έχουν το πλεονέκτημα να αποκομίσουν περισσότερο όφελος:
Ισπανία και Πορτογαλία: Όταν η τιμή ηλεκτρικής ενέργειας συνδέθηκε έντονα με το κόστος φυσικού αερίου, αυτές οι χώρες επωφελήθηκαν επειδή είχαν ήδη υψηλή διείσδυση ΑΠΕ και προηγμένες αγορές. Σύμφωνα με ανάλυση, η Πορτογαλία και ειδικά η Ισπανία κατάφεραν να αποσυνδέσουν μέρος της τιμής ενέργειας από το αέριο, μειώνοντας σημαντικά τους λογαριασμούς καταναλωτών.
Χώρες με καλές διασυνδέσεις και δίκτυα που μπορούν να υποστηρίξουν ροές ενέργειας ανάμεσα σε γειτονικές περιοχές θα επωφεληθούν περισσότερο — μπορούν να εξάγουν πλεονάσματα ή να εκμεταλλευτούν φθηνές εισαγωγές.
Χώρες με φθηνό ανανεώσιμο δυναμικό (ή πολύ ισχυρό στις ΑΠΕ) θα έχουν πλεονέκτημα, διότι μπορούν να παράγουν “καθαρή” ενέργεια σε χαμηλό κόστος και να τη διαθέσουν προς τα πέρα.
Χώρες που αντιμετωπίζουν προκλήσεις
Κράτη με μικρή διείσδυση ΑΠΕ ή πολύ εξαρτημένα από ορυκτά καύσιμα μπορεί να πιεστούν.
Χώρες με αδύναμες υποδομές δικτύων, υψηλά κόστη μεταφοράς ή λίγες διασυνδέσεις θα δυσκολευτούν να επωφεληθούν πλήρως.
Επίσης, χώρες που βασίζονται σε εισαγωγές ακριβής ενέργειας ή καυσίμων μπορεί να αντιμετωπίσουν υψηλότερο κόστος μετασχηματισμού.
Η σύνθεση του ενεργειακού μείγματος, η γεωγραφία, οι υποδομές δικτύου και η “ωριμότητα” των αγορών ενέργειας θα καθορίσουν ποιοι θα είναι τελικά οι ωφελημένοι και ποιοι οι «χαμένοι».
Πώς επηρεάζεται η Ελλάδα
Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια ενδιαφέρουσα θέση, έχει πλεονεκτήματα αλλά και προκλήσεις:Πλεονεκτήματα
Μεγάλο δυναμικό ΑΠΕ
Η Ελλάδα διαθέτει ισχυρό αιολικό και ηλιακό δυναμικό. Καθώς οι νέοι μηχανισμοί (CfDs, PPAs) υποστηρίζουν τις επενδύσεις σε ΑΠΕ με καλύτερη προβλεψιμότητα εσόδων, η χώρα έχει την ευκαιρία να επιταχύνει τις επενδύσεις.
Ρόλος κόμβου ενέργειας
Η Ελλάδα έχει προοπτικές να λειτουργήσει ως κόμβος ενέργειας στην περιοχή της Μεσογείου, να διασυνδέσει τα νησιά και να προωθήσει ηλεκτρική ενέργεια σε γειτονικές χώρες.
Δυνατότητα εξαγωγής πλεονασμάτων
Εάν η παραγωγή από ΑΠΕ ξεπεράσει την εγχώρια ζήτηση, το πλεόνασμα μπορεί να εξαχθεί σε χώρες που έχουν έλλειψη ή υψηλότερο κόστος παραγωγής.
Μείωση διακυμάνσεων στην εγχώρια αγορά
Η χρήση αποθήκευσης και μηχανισμών ευελιξίας μπορεί να περιορίσει τις μεγάλες τιμικές αιχμές που παρατηρούνται στο ελληνικό χονδρικό ρεύμα.
Προκλήσεις
Έλλειψη επαρκούς αποθήκευσης
Η έλλειψη δυνατών συστημάτων αποθήκευσης (μπαταριών, αντλησιοταμιευτικών) περιορίζει την ικανότητα αντιμετώπισης των διακυμάνσεων και των αιχμών.
Αποκοπές / απορρίψεις (curtailment)
Όταν η παραγωγή ΑΠΕ ξεπερνά τη ζήτηση ή η μεταφορά είναι περιορισμένη, κάποιες μονάδες ΑΠΕ αναγκάζονται να “απορρίψουν” παραγωγή, μειώνοντας αποδοτικότητα.
Κόστος αναβαθμίσεων δικτύου & διασυνδέσεων
Η ενίσχυση των υποδομών (μεταφοράς, διασύνδεσης νησιών) απαιτεί σημαντικά κεφάλαια και ταχύτητα υλοποίησης για να μη δημιουργηθεί “μπούκωμα” στην αγορά.
Διαδικασίες αδειοδότησης
Η γραφειοκρατία και οι καθυστερήσεις στα έργα ΑΠΕ παραμένουν σοβαρό εμπόδιο στην Ελλάδα — αν δεν αντιμετωπιστούν, οι νέοι μηχανισμοί δεν θα “τρέξουν” με ταχύτητα.
Αστάθμητα έσοδα για παραγωγούς χωρίς CfDs / χωρίς συμμετοχή σε PPAs
Όσοι παραγωγοί δεν ενταχθούν σε νέους μηχανισμούς προστασίας (CfDs ή PPAs) μπορεί να παραμείνουν εκτεθειμένοι σε αστάθειες τιμών.
