Ευρωβουλή: Στο προσκήνιο η "μάχη" κατά του αθέμιτου lobbying τρίτων χωρών - Τι καλούνται να κάνουν τα κράτη, πώς επιχειρούν να "αμυνθούν" οι Βρυξέλλες
Τι συμβαίνει σε Ελλάδα και ΕΕ
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστηρίζει την θέσπιση υποχρεωτικών εθνικών μητρώων διαφάνειας, σαν αυτό που έχει θεσπίσει η ΕΕ, προκειμένου να περιοριστούν οι «εν κρυπτώ» συναντήσεις μελών λόμπι με νομοθέτες και αξιωματούχους - Τι δείχνουν τα στοιχεία

Το ζήτημα του lobbying στην Ευρωπαϊκή Ένωση απασχόλησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την προηγούμενη εβδομάδα, με την επιτροπή Εσωτερικής Αγοράς και Προστασίας Καταναλωτή να υποστηρίζει την «ενίσχυση της διαφάνειας» των πολιτικών που εφαρμόζουν τρίτες χώρες προκειμένου να επηρεάσουν διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Η νέα οδηγία στόχο έχει τη θέσπιση υποχρεωτικών εθνικών μητρώων, που θα δημιουργηθούν και θα τηρούνται από ανεξάρτητες εθνικές αρχές, οι οποίες θα διασφαλίζουν την ακρίβεια των πληροφοριών. Οι ευρωβουλευτές επιθυμούν τα μητρώα αυτά να διασυνδέονται μέσω μιας κεντρικής πύλης και τονίζουν ότι η ίδια η εγγραφή δεν πρέπει να δημιουργεί κλίμα δυσπιστίας.
Σύμφωνα με την επίσημη ενημέρωση που παρέχεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και με βάση την προτεινόμενη αναθεώρηση της Οδηγίας, «οι κανόνες ισχύουν για δραστηριότητες εκπροσώπησης συμφερόντων (που παρέχονται έναντι αμοιβής ή άλλου είδους ανταμοιβής) με στόχο την επηρεασμό της πολιτικής, της νομοθεσίας ή της λήψης αποφάσεων στην ΕΕ. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την οργάνωση ή τη συμμετοχή σε συναντήσεις και διασκέψεις, τη συμβολή σε διαβουλεύσεις ή ακροάσεις, επικοινωνιακές εκστρατείες (συμπεριλαμβανομένης της χρήσης influencers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης), την προετοιμασία εγγράφων πολιτικής, την υποβολή προτάσεων τροπολογιών και την πραγματοποίηση ερευνών».
Παράλληλα, τονίζεται πως οι ρυθμίσεις «δεν ισχύουν για επίσημες κυβερνητικές και διπλωματικές λειτουργίες, υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης, νομικές συμβουλές και ακαδημαϊκή έρευνα», ενώ γίνεται ειδική μνεία στο γεγονός ότι οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες δεν αποσκοπούν στον περιορισμό της δράσης μη κυβερνητικών οργανώσεων, που ανήκουν στην «κοινωνία των πολιτών». Το σχέδιο έκθεσης εγκρίθηκε από την αρμόδια επιτροπή του Ευρωκοινοβουλίου με 35 ψήφους υπέρ, 4 κατά και 8 αποχές. Θα συζητηθεί και θα τεθεί σε ψηφοφορία κατά την σύνοδο της ολομέλειας που θα πραγματοποιηθεί στις 24-27 Νοεμβρίου στο Στρασβούργο. Οι συνομιλίες μεταξύ των ευρωπαϊκών οργάνων μπορούν να ξεκινήσουν μόλις το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο υιοθετήσουν τις αντίστοιχες θέσεις τους.
Σημειώνεται πως μέχρι σήμερα η παρακολούθηση των δραστηριοτήτων οργανωμένων ομάδων συμφερόντων, αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως lobbying (χωρίς πάντως να υπάρχει ένας ενιαίος ορισμός) αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο από κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ. Επί του παρόντος, μόνο 16 κράτη μέλη (μεταξύ των οποίων και η χώρα μας) έχουν λάβει μέτρα για τη ρύθμιση των δραστηριοτήτων «εκπροσώπησης γενικού συμφέροντος». Αυτό, τονίζεται, δημιουργεί «εμπόδια στην αγορά και άνισο ανταγωνισμό». Επιπλέον, μπορεί να ωθήσει το lobbying να στραφεί σε κράτη με μειωμένο «θεσμικό οπλοστάσιο», προκειμένου να αποφευχθούν οι αυστηρότεροι κανόνες, σημειώνει στη σχετική ενημέρωση περί της εν λόγω νομοθεσίας η ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Με βάση τα παραπάνω και στον απόηχο του Qatargate, αλλά και άλλων υποθέσεων που έχουν γίνει συχνά αντικείμενο ερευνών και πρωτοσέλιδα στον διεθνή Τύπο («σκάνδαλο Huawei, «σκάνδαλο Τίμερμανς» με επίκεντρο έρευνα ολλανδικού μέσου για χρηματοδότηση σε ΜΚΟ για την προώθηση της φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής «Green Deal»), η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επικεντρωθεί στην ενίσχυση της διαφάνειας σε σχέση με τις επαφές με εξωθεσμικούς παράγοντες, που προωθούν την ικανοποίηση των συμφερόντων τρίτων μερών. Έτσι, από την 1η Μαΐου, όποιος εισέρχεται στις εγκαταστάσεις του Κοινοβουλίου για να υποστηρίξει «εξωτερικούς φορείς» υποχρεούται να έχει κάρτα εισόδου (την οποία «ενεργοποιεί» κάθε φορά, προκειμένου να εισέλθει και όχι άπαξ) και να δηλώσει τον σκοπό της επίσκεψής του, αλλά και το άτομο/άτομα με τα οποία θα συναντηθούν (π.χ. κάποιον Ευρωβουλευτή). Σημειώνεται πως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατηρούν κοινό Μητρώο Διαφάνειας, στο οποίο εμπεριέχονται όσοι συμμετέχουν στα εν λόγω λόμπι. Την ίδια υποχρέωση, της δήλωσης συναντήσεων με εξωθεσμικούς φορείς, έχουν και τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου, με την υποχρέωση να συνίσταται και στις επαφές με εκπροσώπους τρίτων κρατών, εκτός από εκπροσώπους λόμπι εταιριών ή προερχόμενων από την κοινωνία των πολιτών.
Ειδική μνεία αξίζει να γίνει στην παρουσία συντηρητικών οργανισμών από τις ΗΠΑ, που εντάσσονται στο κίνημα MAGA, που φέρονται να έχουν επαφές με ευρωβουλευτές (κατά βάση της ευρωοομάδας της «Ευρώπης των Κυρίαρχων Εθνών»), προκειμένου να επηρεάσουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία ιδίως στα πεδία της τεχνολογίας και του περιβάλλοντος.
Σύμφωνα με την επίσημη ενημέρωση που παρέχεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και με βάση την προτεινόμενη αναθεώρηση της Οδηγίας, «οι κανόνες ισχύουν για δραστηριότητες εκπροσώπησης συμφερόντων (που παρέχονται έναντι αμοιβής ή άλλου είδους ανταμοιβής) με στόχο την επηρεασμό της πολιτικής, της νομοθεσίας ή της λήψης αποφάσεων στην ΕΕ. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την οργάνωση ή τη συμμετοχή σε συναντήσεις και διασκέψεις, τη συμβολή σε διαβουλεύσεις ή ακροάσεις, επικοινωνιακές εκστρατείες (συμπεριλαμβανομένης της χρήσης influencers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης), την προετοιμασία εγγράφων πολιτικής, την υποβολή προτάσεων τροπολογιών και την πραγματοποίηση ερευνών».
Παράλληλα, τονίζεται πως οι ρυθμίσεις «δεν ισχύουν για επίσημες κυβερνητικές και διπλωματικές λειτουργίες, υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης, νομικές συμβουλές και ακαδημαϊκή έρευνα», ενώ γίνεται ειδική μνεία στο γεγονός ότι οι συγκεκριμένες πρωτοβουλίες δεν αποσκοπούν στον περιορισμό της δράσης μη κυβερνητικών οργανώσεων, που ανήκουν στην «κοινωνία των πολιτών». Το σχέδιο έκθεσης εγκρίθηκε από την αρμόδια επιτροπή του Ευρωκοινοβουλίου με 35 ψήφους υπέρ, 4 κατά και 8 αποχές. Θα συζητηθεί και θα τεθεί σε ψηφοφορία κατά την σύνοδο της ολομέλειας που θα πραγματοποιηθεί στις 24-27 Νοεμβρίου στο Στρασβούργο. Οι συνομιλίες μεταξύ των ευρωπαϊκών οργάνων μπορούν να ξεκινήσουν μόλις το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο υιοθετήσουν τις αντίστοιχες θέσεις τους.
Σημειώνεται πως μέχρι σήμερα η παρακολούθηση των δραστηριοτήτων οργανωμένων ομάδων συμφερόντων, αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως lobbying (χωρίς πάντως να υπάρχει ένας ενιαίος ορισμός) αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο από κάθε κράτος-μέλος της ΕΕ. Επί του παρόντος, μόνο 16 κράτη μέλη (μεταξύ των οποίων και η χώρα μας) έχουν λάβει μέτρα για τη ρύθμιση των δραστηριοτήτων «εκπροσώπησης γενικού συμφέροντος». Αυτό, τονίζεται, δημιουργεί «εμπόδια στην αγορά και άνισο ανταγωνισμό». Επιπλέον, μπορεί να ωθήσει το lobbying να στραφεί σε κράτη με μειωμένο «θεσμικό οπλοστάσιο», προκειμένου να αποφευχθούν οι αυστηρότεροι κανόνες, σημειώνει στη σχετική ενημέρωση περί της εν λόγω νομοθεσίας η ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Τι γίνεται στην Ελλάδα
Με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να προτείνει την ενίσχυση της διαφάνειας σε εθνικό επίπεδο, αξίζει να έρθει στο επίκεντρο το τι συμβαίνει στην Ελλάδα. Η ψήφιση του νόμου για το lobbying το 2021 αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα για τη διαφάνεια και την ενίσχυση της λογοδοσίας στην Ελλάδα, με αυτό που προβλέπεται να είναι η εγγραφή στο μητρώο διαφάνειας των εκπροσώπων συμφερόντων (λομπίστες), όπου υποχρεώνονται να δηλώνουν όλες τις επαφές και επιδιωκόμενες παρεμβάσεις τους προς θεσμικούς φορείς, κάτι που υποχρεούνται να δηλώνουν από την πλευρά τους και οι ίδιοι οι θεσμικοί φορείς (π.χ. Υπουργοί, Βουλευτές, Δήμαρχοι κλπ.). Όπως αναφέρει το Vouliwatch, όμως, παρά την ανωτέρω ρύθμιση, υπάρχει πλημμελής εφαρμογή, καθώς εντοπίζεται «εξαιρετικά περιορισμένος αριθμός των δηλωμένων ραντεβού, ισχνός αριθμός εγγεγραμμένων λομπιστών», ενώ εντοπίζονται ζητήματα με την εκπλήρωση της υποχρέωσης αναρτήσεων από τους θεσμικούς φορείς, αλλά και στην εποπτεία από την Εθνική Αρχή Διαφάνειας.Το lobbying και η "προστασία της Δημοκρατίας"
Το ζήτημα του lobbying έχει και προεκτάσεις στην ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, με την Κομισιόν να έχει προτείνει από τον Δεκέμβριο του 2023 τη λήψη μέτρων που αποσκοπούν στην ενίσχυση της «διαφάνειας», τον περιορισμό της παραπληροφόρησης και την αύξηση της συμμετοχής των ψηφοφόρων, ούτως ώστε να ενισχυθούν οι εκλογικές διαδικασίες στην ΕΕ. Το ζήτημα του επηρεασμού των δημοκρατικών διαδικασιών από τρίτες χώρες αποτελεί πεδίο προβληματισμού και για τους πολίτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με το 81% των ερωτηθέντων στην έρευνα του Ευρωβαρόμετρου τον Δεκέμβριο του 2023 να συμφωνούν ότι «οι εξωτερικές παρεμβάσεις στα δημοκρατικά μας συστήματα αποτελούν σοβαρό πρόβλημα».Βρυξέλλες, η πρωτεύουσα του lobbying - Ο στόχος των αυστηρότερων ελέγχων και η είσοδος με "κάρτα εισόδου" στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο
Με τις Βρυξέλλες να είναι ιδιαίτερα ευεπίφορες στο lobbying (εκτιμήσεις κάνουν λόγο για παρουσία περί των 30.000 μελών διαφορετικών λόμπι στην βελγική πρωτεύουσα), το θέμα έχει ιδιαίτερα σημαντικές διαστάσεις: Σύμφωνα με στοιχεία της μη κερδοσκοπικής πλατφόρμας LobbyFacts και του Corporate Europe Observatory, οι 162 μεγαλύτερες επιχειρηματικές και εμπορικές ενώσεις ξόδεψαν από τον Φεβρουάριο του 2024 ως τον Φεβρουάριο του 2025 343 εκατομμύρια ευρώ για το lobbying σε Ευρωπαίους νομοθέτες και αξιωματούχους. Το ποσό έχει αυξηθεί κατά 33% σε σχέση με το 2020, σύμφωνα με τα στοιχεία των ίδιων πηγών, με τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες στον τομέα των επικοινωνιών, της ενέργειας και του φαρμάκου να κυριαρχούν (Meta, Microsoft, Bayer, Novartis, Shell έχουν σημαντική παρουσία μεταξύ άλλων).Με βάση τα παραπάνω και στον απόηχο του Qatargate, αλλά και άλλων υποθέσεων που έχουν γίνει συχνά αντικείμενο ερευνών και πρωτοσέλιδα στον διεθνή Τύπο («σκάνδαλο Huawei, «σκάνδαλο Τίμερμανς» με επίκεντρο έρευνα ολλανδικού μέσου για χρηματοδότηση σε ΜΚΟ για την προώθηση της φιλοπεριβαλλοντικής πολιτικής «Green Deal»), η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επικεντρωθεί στην ενίσχυση της διαφάνειας σε σχέση με τις επαφές με εξωθεσμικούς παράγοντες, που προωθούν την ικανοποίηση των συμφερόντων τρίτων μερών. Έτσι, από την 1η Μαΐου, όποιος εισέρχεται στις εγκαταστάσεις του Κοινοβουλίου για να υποστηρίξει «εξωτερικούς φορείς» υποχρεούται να έχει κάρτα εισόδου (την οποία «ενεργοποιεί» κάθε φορά, προκειμένου να εισέλθει και όχι άπαξ) και να δηλώσει τον σκοπό της επίσκεψής του, αλλά και το άτομο/άτομα με τα οποία θα συναντηθούν (π.χ. κάποιον Ευρωβουλευτή). Σημειώνεται πως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατηρούν κοινό Μητρώο Διαφάνειας, στο οποίο εμπεριέχονται όσοι συμμετέχουν στα εν λόγω λόμπι. Την ίδια υποχρέωση, της δήλωσης συναντήσεων με εξωθεσμικούς φορείς, έχουν και τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου, με την υποχρέωση να συνίσταται και στις επαφές με εκπροσώπους τρίτων κρατών, εκτός από εκπροσώπους λόμπι εταιριών ή προερχόμενων από την κοινωνία των πολιτών.
Κατακόρυφη αύξηση των δηλωμένων συναντήσεων, αλλά και στοιχεία που προκαλούν προβληματισμό
Η αυστηροποίηση δείχνει να φέρει καρπούς, καθώς, σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύει το Transparency International EU, μεταξύ 1ης Ιουνίου 2024 και 18ης Ιουνίου 2025, δηλώθηκαν 31617 συναντήσεις με εξωθεσμικούς παράγοντες από τους ευρωβουλευτές, έναντι 10068, το διάστημα μεταξύ 1ης Ιουνίου 2019 και 18 Ιουνίου 2020 (αύξηση 314% στις δύο αντίστοιχες περιόδους λειτουργίας του Ευρωκοινοβουλίου, μετά τη διενέργεια των Ευρωεκλογών). Παράλληλα, υπάρχουν και ορισμένα στοιχεία που ανεγείρουν ζητήματα, όπως η καταχώρηση πληθώρας συναντήσεων (1000) με μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκπροσώπων εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην εξόρυξη ορυκτού πλούτου (Shell, Eni, Exxonmobil, Total κ.α.). Άλλωστε, τη μερίδα του λέοντος στις εν λόγω επαφές έχουν οι συναντήσεις με ομάδες συμφερόντων του επιχειρηματικού κόσμου, έναντι της κοινωνίας των πολιτών (σύμφωνα με το Transparency International EU, 15 εκ των 20 πιο «δραστήριων» ομάδων συμφερόντων είναι επιχειρηματικού ενδιαφέροντος, με 5 να προέρχονται από ΜΚΟ, χωρίς αντίστοιχο υπόβαθρο).Ειδική μνεία αξίζει να γίνει στην παρουσία συντηρητικών οργανισμών από τις ΗΠΑ, που εντάσσονται στο κίνημα MAGA, που φέρονται να έχουν επαφές με ευρωβουλευτές (κατά βάση της ευρωοομάδας της «Ευρώπης των Κυρίαρχων Εθνών»), προκειμένου να επηρεάσουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία ιδίως στα πεδία της τεχνολογίας και του περιβάλλοντος.