Σε έναν ολοένα μεταβαλλόμενο κόσμο, τα συμφέροντα των χωρών αλληλοεξαρτώνται, συγκρούονται ή συγκλίνουν. Στη Μέση Ανατολή, η ειρήνη είναι υπόθεση όλων των πλευρών, με συνομιλητές ακόμα και τη «Χαμάς», την «Ισλαμική Τζιχάντ» και το Ισραήλ, με τις ΗΠΑ να έχουν όμως πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιβολή των όρων, επισημαίνει στα «Παραπολιτικά» ο Ντέιβιντ Φίλιπς, έμπειρος διπλωμάτης και σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής επί δεκαετίες τριών προέδρων των ΗΠΑ.

Διαβάστε: "Οι ΗΠΑ ως ειρηνοποιός στη Μέση Ανατολή" - Τι δηλώνει ο Τζέικ Σωτηριάδης αποκλειστικά στα "Παραπολιτικά" μετά την εκεχειρία στη Γάζα

Για την Τουρκία, ο εκδημοκρατισμός και ο σεβασμός στις ανθρώπινες αρχές είναι μονόδρομος, εφόσον η Άγκυρα επιθυμεί την ομαλή συνύπαρξη με τους Κούρδους, ενώ οι ενεργειακοί πόροι στη Μεσόγειο μπορεί να γίνουν γέφυρα αρμονικής συνύπαρξης και όχι ανταγωνισμών, τονίζει ο κ. Φίλιπς, επίκουρος καθηγητής Ασφάλειας του Πανεπιστημίου Georgetown, ακαδημαϊκός επισκέπτης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και διευθυντής Προγράμματος για την Ειρήνη και τα Δικαιώματα στο Ινστιτούτο Μελέτης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Columbia.

Πώς αξιολογείτε την ειρηνευτική συμφωνία στη Μέση Ανατολή;

Είναι ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός, το οποίο δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς την αμερικανική διπλωματία. Δεν συνηθίζω να κάνω κομπλιμέντα στον Ντόναλντ Τραμπ, αλλά δικαιούται τα εύσημα, γιατί χωρίς την προσωπική του δέσμευση δεν θα είχε γίνει.

Ποιες προκλήσεις διακρίνετε στην εφαρμογή της συμφωνίας;

Δεν είναι μόνο οι σοροί των Ισραηλινών στρατιωτών. Δεν έχουν ταυτοποιηθεί όλες οι σοροί των ομήρων και έως ότου συμβεί αυτό, η αρχική φάση της συμφωνίας είναι ατελής. Αναμένω από τη «Χαμάς» να παραδώσει τις σορούς και στη συνέχεια να προχωρήσει στον αφοπλισμό και την αποστρατιωτικοποίηση, κάτι το οποίο θα είναι μια δύσκολη πρόκληση. Το καταστατικό τους απαιτεί την καταστροφή του Ισραήλ, «από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα» και, παρόλο που ίσως να έχουν συμφωνήσει στην αποστρατιωτικοποίηση, θεωρώ ότι δεν είναι έτοιμοι να αναγνωρίσουν την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ. Μέχρι να συμβεί αυτό και να αλλάξουν πραγματικά γνώμη, οι προοπτικές για βιώσιμη ειρήνη παραμένουν αμυδρές.

Ποιες θα είναι οι προτεραιότητες για τη Γάζα την επόμενη μέρα;

Οι άμεσες ανάγκες αφορούν την ανθρωπιστική βοήθεια για όσους έχουν εκτοπιστεί από τις συγκρούσεις. Μόλις καλυφθούν αυτές, θα πρέπει να περάσουμε στη φάση της ανοικοδόμησης, και αυτό θα απαιτήσει τεράστιους πόρους, που θα παρασχεθούν από τη διεθνή κοινότητα. Δεν υπάρχει ομάδα χορηγών και δεν έχει δημιουργηθεί κανένας μηχανισμός για την κάλυψη των αναγκών της Γάζας στο μέλλον. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να εμπλακεί, αλλά τελικά το μεγαλύτερο μέρος των χορηγιών θα προέλθει από τις χώρες του Κόλπου και τους Παλαιστίνιους υποστηρικτές.

Τι πιστεύετε ότι πρέπει να κάνουν οι αραβικές χώρες προκειμένου να δώσουν τους απαιτούμενους οικονομικούς πόρους;

Δεν νομίζω ότι καμία πλευρά θέλει να ξαναρχίσει μια στρατιωτική αντιπαράθεση, το Ισραήλ όμως είναι έτοιμο να το κάνει, εάν η «Χαμάς» παραβιάσει κατάφωρα τους όρους της συμφωνίας, εκτός εάν οι ΗΠΑ και οι άλλες εγγυήτριες χώρες παραμείνουν δεσμευμένες και ασκήσουν πίεση τόσο στο Ισραήλ όσο και στη «Χαμάς». Είναι πολύ πιθανό η συμφωνία να εκτροχιαστεί και να επιστρέψουμε στο σημείο μηδέν. Γι' αυτό απαιτείται συνεχής επαγρύπνηση και διπλωματική δέσμευση.

Υπάρχουν σημεία που μπορούν να διχάσουν τις ΗΠΑ και το Ισραήλ;

Αυτό που θα διχάσει τις ΗΠΑ και το Ισραήλ είναι η συνεχιζόμενη πολεμική συμπεριφορά του απέναντι στους Παλαιστινίους και η απροθυμία του να τηρήσει τους όρους της συμφωνίας. Οι ΗΠΑ δεν θέλουν να είναι ο επιβάλλων. Εχουν μια δοκιμασμένη -στον χρόνο- συμμαχία με το Ισραήλ, αλλά αν αυτό δεν τηρήσει τις δεσμεύσεις του, οι ΗΠΑ ίσως θεωρήσουν δικαιολογημένο να παραιτηθούν από τον ρόλο τους και αυτό θα μας έφερνε ξανά στο σημείο μηδέν.

Μια από τις χώρες-εγγυητές στη Γάζα είναι η Τουρκία. Πώς πιστεύετε ότι θα αντιδράσει το Ισραήλ στην τοποθέτηση τουρκικών στρατευμάτων στην περιοχή;

Ισως να μην αρέσει στο Ισραήλ, αλλά δεν θα έχει αντίρρηση αν η Τουρκία είναι πρόθυμη να βάλει στρατεύματα στο έδαφος ως μέρος μιας συνολικής ειρηνευτικής διαδικασίας. Η Αίγυπτος και το Κατάρ έχουν επίσης ρόλο να διαδραματίσουν ως εγγυητές -οικονομικό και διπλωματικό- και δεν πρέπει να περιορίσουμε τη συνεισφορά στρατευμάτων μόνο στην Τουρκία. Υπάρχουν και άλλες χώρες στον ΟΟΣΑ και στην Ευρώπη που μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο.

Είστε αισιόδοξος ότι θα υπάρξει πλήρης αποδοχή των τουρκικών στρατευμάτων στην περιοχή;

Δεν είμαι αισιόδοξος, αλλά ελπίζω. Για να επικρατήσει ψυχραιμία, όλα τα μέρη πρέπει να δουν τα οφέλη της ειρήνης και να παίξουν τον ρόλο τους.

Ποιο είναι το «κλειδί» για τη διατήρηση μιας εύθραυστης ειρήνευσης στο διηνεκές;

Θα πρέπει να αντλήσουμε στοιχεία από άλλες σχετικές εμπειρίες. Στη Βοσνία, για παράδειγμα, υπήρχε το Συμβούλιο Εφαρμογής της Ειρήνης, το οποίο περιελάμβανε μέλη της διεθνούς κοινότητας, με σκοπό να παρακολουθούν την εφαρμογή των συμφωνιών και να ασκούν διπλωματικές και πολιτικές πιέσεις ώστε οι δεσμεύσεις να τηρούνται. Θα υπάρξει μια εκτεταμένη, πολυμερής προσπάθεια προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η συμφωνία για τη Γάζα θα λειτουργήσει. Αυτό θα περιλαμβάνει οικονομικές δεσμεύσεις από τα κράτη του Κόλπου, αλλά και πρακτικά βήματα της «Χαμάς» για τον αφοπλισμό και τελικά την επανένταξη των μαχητών της στην κοινωνία των πολιτών.

Υπάρχουν μετριοπαθή τμήματα της «Χαμάς» που θα μπορούσαν να έχουν ρόλο στις συζητήσεις για την επόμενη μέρα;

Υπάρχουν, αλλά δεν έχουν γίνει εμφανή. Υπάρχουν και άλλες συνιστώσες του παλαιστινιακού εθνικού κινήματος που πρέπει επίσης να συμμετάσχουν, όπως η «Ισλαμική Τζιχάντ». Εάν διαδραματίσουν κάποιον ρόλο, αυτό θα δημιουργήσει συμμαχίες και θα ενισχύσει τις δεσμεύσεις των διεθνών φορέων. Η ειρήνη πρέπει να είναι ένα εγχείρημα συνεργασίας. Επομένως, η «Χαμάς» πρέπει να εμπλακεί πλήρως ως εταίρος στην ειρηνευτική διαδικασία.

Πώς ακριβώς πιστεύετε ότι μπορεί να επιτευχθεί αυτό μετά τις θηριωδίες της 7ης Οκτωβρίου;

Πρέπει να υπάρξει λογοδοσία και δικαιοσύνη. Η σύσταση μιας επιτροπής διερεύνησης της αλήθειας μπορεί να απαιτηθεί, αλλά αυτό, και πάλι, θα απαιτήσει τη συνεργασία της «Χαμάς» και είναι απίθανο να τη δούμε να κάνει παραχωρήσεις.

Πιστεύετε ότι η πολιτική μπορεί να υπερκεράσει τα συναισθήματα;

Το συναίσθημα συχνά υπερτερεί της λογικής και της πολιτικής. Προβλέπω πως θα υπάρξουν αρκετές περιπτώσεις στο εγγύς µέλλον όπου µια συναισθηµατική αντίδραση είτε από το Ισραήλ είτε από τη «Χαµάς» θα εκτροχιάσει τη διαδικασία. Θα πρέπει να διατηρήσουµε τα συναισθήµατά µας άθικτα, να παραµείνουµε επικεντρωµένοι στα αποτελέσµατα και να κινητοποιήσουµε την πολιτική δέσµευση, ώστε να επιτύχουµε µια δίκαιη και βιώσιµη ειρήνη. Ο Νετανιάχου δεν είναι πρόθυµος, θα πρέπει να υπάρξει αυξανόµενη πίεση από τη διεθνή κοινότητα, ώστε να συµφωνήσει.

Η Παλαιστινιακή Αρχή θα συµµετέχει στις διαπραγµατεύσεις;

Θεωρώ ότι δεν υπάρχει ρόλος γι’ αυτήν. Ο διαµεσολαβητής θα είναι οι ΗΠΑ και οι χώρες εφαρµογής της ειρήνης, που ήταν παρούσες στο Σαρµ ελ Σέιχ. 

Πρόσφατα τα στρατεύµατα του PKK δήλωσαν ότι αποχωρούν από την Τουρκία µε προορισµό το Βόρειο Ιράκ, ως µέρος της συµφωνίας αφοπλισµού που ακολούθησε µετά το κάλεσµα του Οτσαλάν. Ποιος είναι ο ρόλος των ΗΠΑ στην περιοχή για τους Κούρδους της Συρίας;

Αν η Τουρκία πρωτίστως δεν κάνει ουσιαστικές παραχωρήσεις όσον αφορά τα πολιτικά και πολιτιστικά δικαιώµατα των Κούρδων της Τουρκίας, θα συνεχιστούν οι συγκρούσεις στο εσωτερικό της και είναι πιθανό να υπάρξουν δυσκολίες στην πορεία προς την ειρήνη στη Συρία, όπου οι Κούρδοι εκεί έχουν στενούς δεσµούς µε τους Κούρδους της Τουρκίας. Πρέπει να δούµε µια ειλικρινή και ουσιαστική δέσµευση από τον Ερντογάν προς την κατεύθυνση της πολιτικής µεταρρύθµισης στην ίδια την Τουρκία. Οσον αφορά τους Κούρδους της Συρίας, αυτοί έχουν δεσµευτεί να ενώσουν τις δυνάµεις τους µε τις δυνάµεις της Συρίας, κάτι το οποίο εκκρεµεί ακόµη από την πλευρά τους. Για να συµβεί αυτό, πρέπει να δούµε µια σοβαρή κυβέρνηση να αποδεικνύει τη δηµοκρατική της πίστη και την προθυµία της να ικανοποιήσει τις ανάγκες των Κούρδων για αποκέντρωση ή οµοσπονδιοποίηση. Το βάρος της προόδου πέφτει στη ∆αµασκό και στην προθυµία της να ανταλλάξει τη συµµετοχή των Κούρδων µε τους συριακούς θεσµούς για ουσιαστικό διαµοιρασµό και αποκέντρωση εξουσίας.

Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις αστάθειας στην περιοχή;

Ο Αλ Σαράα δεν είναι άγιος και θα ενεργήσει µόνο προς το εθνικό συµφέρον της Συρίας και προς το δικό του πολιτικό συµφέρον. Αν η Τουρκία θέλει να αναµειχθεί σε αυτή τη διαδικασία προσπαθώντας να τον χειραγωγήσει, θα πρέπει ο ίδιος να αντισταθεί. Η Τουρκία µπορεί να παίξει έναν πολύ επιζήµιο ρόλο στην οικοδόµηση του έθνους της Συρίας και, δεδοµένων των προηγούµενων ενεργειών της, δεν έχουµε κανέναν λόγο να περιµένουµε ότι θα βοηθήσει µε οποιονδήποτε τρόπο. Εδώ απαιτείται πίεση από τις ΗΠΑ για να δούµε ότι τα πράγµατα γίνονται σωστά και εποικοδοµητικά. Ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Αγκυρα διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο.

Πόσος χρόνος θα χρειαστεί ώστε η Τουρκία να ενεργήσει µε δηµοκρατικό τρόπο και να σεβαστεί τα δικαιώµατά τους;

∆εν αφορά µόνο τους Κούρδους, αλλά όλους τους Τούρκους πολίτες. Η Τουρκία πρέπει να κάνει ουσιαστικές παραχωρήσεις στο Αρθρο 8 του Συντάγµατός της, το Αρθρο 301 του Ποινικού Κώδικα. Τα πολιτιστικά και πολιτικά δικαιώµατα των Κούρδων πρέπει να κατοχυρωθούν και να διασφαλιστούν. Αν η Τουρκία παίξει διπλό παιχνίδι, το όλο θέµα µπορεί να γυρίσει µπούµερανγκ και τότε θα κατηγορηθεί όχι µόνο για την έλλειψη προόδου των δηµοκρατικών εξελίξεων στην Τουρκία, αλλά και στη Συρία. Νοµίζω ότι ο Ερντογάν είναι πολύ πραγµατιστής για να επιτρέψει να συµβεί κάτι τέτοιο.

Η Αγκυρα πρέπει να αναγνωρίσει ότι δεν µπορεί να ελέγχει την οικονοµική ανάπτυξη, αλλά µπορεί να είναι εταίρος, αν τηρεί τους κανόνες

∆ιακρίνετε ενδεχόµενο αποσταθεροποίησης στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, µε αφορµή την προσπάθεια του Τούρκου προέδρου να αναβιώσει το οθωµανικό δόγµα;

Ο νεο-οθωµανισµός στην Τουρκία αποτελεί σοβαρή πρόκληση για την περιοχή και την ίδια τη δηµοκρατία. Η ανάπτυξη των ενεργειακών πόρων και το εµπόριο ενέργειας µπορούν να διαδραµατίσουν πολύ εποικοδοµητικό ρόλο εδώ. Για τον λόγο αυτό η πρωτοβουλία για τον αγωγό της Ανατολικής Μεσογείου -EastMed- είναι τόσο σηµαντική. Αν η Τουρκία θέλει να επωφεληθεί από τις διεθνείς συνεργασίες, θα πρέπει να σταµατήσει να εµποδίζει τη δηµιουργία του αγωγού και άλλα έργα στις τηλεπικοινωνίες, ώστε η Ανατολική Μεσόγειος να αναπτυχθεί οικονοµικά µε ασφάλεια. Η Τουρκία πρέπει να αναγνωρίσει ότι δεν µπορεί να ελέγχει την οικονοµική ανάπτυξη, αλλά µπορεί να είναι εταίρος, αν τηρεί τους κανόνες. Μέχρι στιγµής, δεν έχουµε δει καµία απόδειξη ότι ο Ερντογάν πρόκειται να το πράξει. 

Η Τουρκία ωστόσο έχει υπογράψει το παράνοµο µνηµόνιο µε τη Λιβύη, αµφισβητώντας τη δυνητική ΑΟΖ της Ελλάδας.

Η Τουρκία έχει αποδειχθεί ότι είναι παρίας στα ζητήµατα θαλάσσης και συνεχίζει να προκαλεί στον εναέριο χώρο. Η ιστορική εµπλοκή της Τουρκίας σε αυτά τα ζητήµατα δεν γεννά ελπίδα. Η Αγκυρα µπορεί να συνειδητοποιήσει ότι η συνεργασία είναι πιο χρήσιµη για τα συµφέροντά της από την αντιπαράθεση, ειδικά αν οι ΗΠΑ το καταστήσουν σαφές. Εάν υπάρξει ενεργή διεθνής δέσµευση από τους Ευρωπαίους και τις Ηνωµένες Πολιτείες, ο EastMed µπορεί να αποτελέσει κοιτίδα ευηµερίας για πολλές χώρες.

Ποιος είναι ο ρόλος της Ευρώπης στην εκµετάλλευση των ενεργειακών πόρων στην περιοχή;

Η ενέργεια και το φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο σχετίζονται άµεσα µε την ειρήνευση µεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Εάν η Ευρώπη καταφέρει να απεξαρτηθεί από το φυσικό αέριο που προέρχεται από τη Ρωσία και να αναπτύξει περαιτέρω τις σχέσεις της µε την Ουκρανία ως προµηθευτή φυσικού αερίου, αυτό µπορεί να αποτελέσει κίνητρο για την ειρήνη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ανατολική Μεσόγειος είναι ένα τόσο συναρπαστικό και δυνητικά παραγωγικό µέρος του κόσµου. Ελπίζω να επικρατήσει το ∆ιεθνές ∆ίκαιο και να σταµατήσει η επιθετικότητα της Ρωσίας. Αυτό δεν πρόκειται να συµβεί χάρη στα οικονοµικά κίνητρα, αλλά στην ενισχυµένη δυνατότητα της Ουκρανίας να αµυνθεί πληρέστερα. Συνεπώς, η προµήθεια όπλων στην Ουκρανία, συµπεριλαµβανοµένων των πυραύλων Tomahawk, αποτελεί σηµαντικό µέρος της δηµιουργίας συνθηκών ειρήνης.


Δημοσιεύτηκε στα Παραπολιτικά