Με μια απόφαση που χαρακτηρίζεται ιστορική για την πορεία της ευρωπαϊκής άμυνας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε την περασμένη Τρίτη το European Defence Industry Programme (EDIP). Πρόκειται για το πρώτο ολοκληρωμένο αμυντικό πρόγραμμα που στοχεύει στην ενίσχυση, τον εκσυγχρονισμό και τη στρατηγική αυτονομία της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Η πρωτοβουλία αυτή έρχεται σε μια περίοδο έντονης γεωπολιτικής αστάθειας, με τη Ρωσική απειλή να αυξάνει την ανάγκη της ΕΕ για ισχυρότερη αμυντική συνεργασία και λιγότερη εξάρτηση από εξωτερικούς προμηθευτές όπως οι ΗΠΑ..

Το EDIP, με συνολικό προϋπολογισμό 1,5 δισ. ευρώ, φιλοδοξεί να αποτελέσει τον βασικό πυλώνα μιας συνεκτικής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής. Για πρώτη φορά, η ΕΕ θεσμοθετεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προγραμματισμού, χρηματοδότησης και συντονισμού της αμυντικής παραγωγής, το οποίο δεν περιορίζεται μόνο στη διαχείριση έκτακτων αναγκών αλλά διαμορφώνει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για μετά το 2027.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα ενοποιεί και διευρύνει προηγούμενες πρωτοβουλίες, όπως το πρόγραμμα ASAP, που θεσπίστηκε για να καλύψει την άμεση ανάγκη ενίσχυσης της παραγωγής πυρομαχικών και το EDIRPA, το οποίο στόχευε στην τόνωση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας μέσω κοινών προμηθειών.

Σε αντίθεση με τα δύο προηγούμενα, το νέο πρόγραμμα λειτουργεί ως ενιαίος μηχανισμός που αντιμετωπίζει τις διαχρονικές αδυναμίες της ευρωπαϊκής αμυντικής αγοράς, όπως ο κατακερματισμός, τα διαφορετικά εθνικά πρότυπα και η χαμηλή διαλειτουργικότητα.

Οι βασικοί στόχοι του είναι η αύξηση της ευρωπαϊκής παραγωγικής ικανότητας σε κρίσιμα αμυντικά συστήματα και πυρομαχικά και η ενίσχυση των κοινών ευρωπαϊκών προμηθειών, ώστε οι χώρες της ΕΕ να προμηθεύονται περισσότερους εξοπλισμούς από ευρωπαϊκές εταιρείες αντί να κάνουν εισαγωγές από τρίτες χώρες.
Η ενδυνάμωση της τεχνολογικής αυτονομίας, ώστε η ΕΕ να μπορεί να διαθέτει τα δικά της συστήματα υψηλής τεχνολογίας, ο εκσυγχρονισμός και η σταδιακή ενσωμάτωση της ουκρανικής αμυντικής βιομηχανίας, είναι μερικοί ακόμη από τους στόχους του προγράμματος.

Από τον συνολικό προϋπολογισμό, 300 εκατ. ευρώ προβλέπονται ειδικά για την Ουκρανία, ενώ επιπλέον 150 εκατ. ευρώ θα χρηματοδοτήσουν το νέο Ταμείο FAST, το οποίο στοχεύει στην επιτάχυνση του μετασχηματισμού των αμυντικών αλυσίδων εφοδιασμού.

Η νέα «ρήτρα ευρωπαϊκής προτεραιότητας»

Η πιο κρίσιμη ίσως διάταξη του νέου κανονισμού αφορά τη λεγόμενη ρήτρα ευρωπαϊκής προτεραιότητας. Σύμφωνα με αυτήν, για να μπορεί ένα αμυντικό προϊόν να ενταχθεί στο EDIP και να χρηματοδοτηθεί, το ποσοστό του κόστους των εξαρτημάτων που προέρχονται από τρίτες χώρες δεν πρέπει να υπερβαίνει το 35% του συνολικού κόστους παραγωγής. Η διάταξη αυτή συνιστά σημαντικό βήμα για τη μείωση της εξάρτησης από εξωτερικούς προμηθευτές.
Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση εισάγει μεγάλο μέρος του εξοπλισμού της από τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Ισραήλ και άλλες χώρες. Η εξάρτηση αυτή συχνά περιορίζει την ικανότητα της να χαράσσει κοινή πολιτική ασφάλειας και να υλοποιεί άμεσα εξοπλιστικές αποφάσεις.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πέτυχε επίσης να ενισχύσει τον προϋπολογισμό του προγράμματος μέσω πρόσθετων πόρων από το πρόγραμμα SAFE και να δώσει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν αδιάθετα κονδύλια του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας για τη χρηματοδότηση έργων στο πλαίσιο του EDIP.

Η Ουκρανία ως στρατηγικός εταίρος της ευρωπαϊκής άμυνας

Η ουκρανική διάσταση του προγράμματος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία του. Για πρώτη φορά, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργεί ένα επίσημο θεσμικό πλαίσιο για την ενσωμάτωση της Ουκρανίας στην κοινή ευρωπαϊκή αμυντική αρχιτεκτονική.Το νέο Ukrainian Support Instrument (USI) επιτρέπει τη συμμετοχή ουκρανικών βιομηχανιών σε έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, υπό την προϋπόθεση ότι θα συμμετέχουν τουλάχιστον τέσσερα κράτη μέλη.
Η απόφαση στοχεύει στην ενίσχυση των ουκρανικών αμυντικών δυνατοτήτων,την αναβάθμιση της παραγωγικής τους υποδομής σε ευρωπαϊκά πρότυπα,και την σταδιακή ενσωμάτωσή τους στις ευρωπαϊκές αλυσίδες εφοδιασμού. Η κίνηση αυτή στέλνει ένα διπλό στρατηγικό μήνυμα. Από τη μιά στηρίζει εμπράκτος την Ουκρανία στον πόλεμο με τη Ρωσία, και από την άλλη προετοιμαζει τη μελλοντική της ένταξη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και στη συλλογική ευρωπαϊκή άμυνα.

Το μέγεθος της αλλαγής

Οι εισηγητές του προγράμματος σε δηλώσεις τους ανέδειξαν τη σημασία του, Συγκεκριμένα η ευρωβουλευτής Marie-Agnes Strack-Zimmermann από το Renew, υπογράμμισε ότι το EDIP συνιστά «μακροπρόθεσμο εργαλείο» που μετασχηματίζει συστηματικά την ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική μετά το 2027. Ενώ και ο Raphaël Glucksmann από τους Σοσιαλιστές το χαρακτήρισε ως το «πρώτο πραγματικά ευρωπαϊκό αμυντικό μέσο» , εξηγώντας ότι αποτελεί ουσιαστική απάντηση στην απειλή που προέρχεται από τη Ρωσία. Τέλος ο François-Xavier Bellamy από το ΕΛΚ, τόνισε ότι το πρόγραμμα «αντιστρέφει δεκαετίες εξάρτησης από εισαγωγές» και ενισχύει την ευρωπαϊκή βιομηχανική βάση.

Η επόμενη ημέρα

Το νομοσχέδιο που εγκρίθηκε την Τρίτη με μεγάλη πλειοψηφία, 457 ψήφων υπέρ, 148 κατά και 33 αποχές, αναμένεται να υιοθετιθεί από το Συμβούλιο των κρατών μελών και στη συνέχεια να δημοσιυθεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ, ώστε να τεθεί σε ισχύ. Η απόφαση αυτή σηματοδοτεί μια νέα εποχή για την ευρωπαϊκή άμυνα, μετά από χρόνια κατακερματισμού, αναβλητικότητας και εξάρτησης από εξωτερικούς συμμάχους και δείχνειψπως η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να αποκτήσει ουσιαστική στρατηγική αυτονομία, επενδύοντας στην παραγωγή, την τεχνολογία και τη συνεργασία. Το EDIP δεν είναι απλώς ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα, αλλά το θεμέλιο μιας νέας ευρωπαϊκής αμυντικής στρατηγικής, ικανής να ανταποκριθεί σε έναν κόσμο αυξανόμενων απειλών και μεταβαλλόμενων γεωπολιτικών ισορροπιών.