Πριν από ένα τέταρτο του αιώνα, το CBC επιχείρησε να απαντήσει σε ένα τολμηρό ερώτημα: πώς θα διαμορφωνόταν η επιστήμη το 2025; Το αποτέλεσμα συνδύαζε αισιοδοξία, τεχνολογική αυτοπεποίθηση και οράματα που σήμερα φαίνονται άλλοτε εκπληκτικά ακριβή και άλλοτε υπερβολικά φιλόδοξα. 

Το ιστορικό πρόγραμμα Quirks & Quarks και το όραμα για το μέλλον

Το 2025 το θρυλικό επιστημονικό ραδιοφωνικό πρόγραμμα Quirks & Quarks του CBC συμπλήρωσε μισό αιώνα ζωής. Το 2000, όμως, η εκπομπή είχε ήδη τολμήσει ένα πείραμα προβλέψεων: να σχεδιάσει το επιστημονικό τοπίο των επόμενων 25 ετών. Εκείνη η επετειακή εκπομπή αποκάλυπτε μια βαθιά πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα θα είχε σημειώσει ταχύτερη και εντυπωσιακότερη επιστημονική πρόοδο.

Πανδημίες: η πρόβλεψη που επαληθεύτηκε με τραγικό τρόπο

Ανάμεσα στις προβλέψεις που προκαλούν ανατριχίλα βρίσκεται το ενδεχόμενο μιας καταστροφικής πανδημίας. Οι ειδικοί του CBC το 2000 προειδοποιούσαν για βακτηριακή απειλή που θα κατέρρεε τα συστήματα υγείας παγκοσμίως. Αν και η επιστήμη δεν προέβλεψε ακριβώς τον ιό του 2020, η πανδημία επιβεβαίωσε τους φόβους: η παγκοσμιοποίηση, η εντατική ανθρώπινη μετακίνηση και η πίεση στις υγειονομικές υποδομές δημιούργησαν συνθήκες για κρίση πρωτοφανούς κλίμακας. Η ταχεία ανάπτυξη εμβολίων επιβεβαίωσε την αισιοδοξία ότι η φαρμακοβιομηχανία θα μπορούσε να ανταποκριθεί γρήγορα. Ωστόσο, οι μακροχρόνιες συνέπειες όπως το Long COVID συνεχίζουν να επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.

Διαστημικός τουρισμός: όνειρα και πραγματικότητα

Οι προβλέψεις του CBC για το διάστημα ήταν ίσως οι πιο υπεραισιόδοξες. Το 2000 οι ειδικοί οραματίζονταν ιδιωτικά διαστημόπλοια που θα μετέφεραν 10.000 τουρίστες εβδομαδιαίως σε τροχιά, με κινητήρες πυρηνικής σύντηξης να τους οδηγούν στη Σελήνη. Εκεί, υποτίθεται, θα λειτουργούσαν ξενοδοχεία και θα προσφέρονταν δραστηριότητες όπως snowboarding σε σεληνιακούς κρατήρες. Η πραγματικότητα διαμορφώθηκε πολύ διαφορετικά. Εταιρείες όπως η SpaceX, η Blue Origin και η Virgin Galactic άνοιξαν πράγματι τον δρόμο για τον διαστημικό τουρισμό, αλλά οι πτήσεις παραμένουν σύντομες, οι θέσεις περιορισμένες και το κόστος απαγορευτικό για όσους δεν ανήκουν στην οικονομική ελίτ. Πιο εντυπωσιακό είναι ότι, παρά την πάροδο πάνω από 50 ετών από την πρώτη προσελήνωση, κανείς άνθρωπος δεν έχει επιστρέψει στη σεληνιακή επιφάνεια.

Smartphones: η τεχνολογική επανάσταση που κανείς δεν προέβλεψε

Αν υπάρχει κάτι που διέφυγε εντελώς από τη φαντασία των ειδικών του CBC, αυτό είναι η εξέλιξη του smartphone. Το 2000 τα flip phones κυριαρχούσαν με περιορισμένες δυνατότητες: κλήσεις, μηνύματα και βασικές φωτογραφίες. Οι προβλέψεις για την επιστήμη και την τεχνολογία ανέμεναν την εξαφάνισή τους και την αντικατάστασή τους από αόρατα ασύρματα συστήματα επικοινωνίας. Κανείς δεν φαντάστηκε την έκρηξη των οθονών αφής, των εφαρμογών και ενός ψηφιακού οικοσυστήματος που μετέτρεψε το κινητό σε προέκταση της ύπαρξής μας. Ούτε την κοινωνική μεταμόρφωση: ανθρώπους να περπατούν κοιτώντας συσκευές, να επικοινωνούν με οθόνες αντί για πρόσωπα.

Κλωνοποίηση: οι ισορροπημένες προβλέψεις

Μετά τη γέννηση της Ντόλι, του πρώτου κλωνοποιημένου θηλαστικού το 1997, επικρατούσε έντονος φόβος για δυστοπικό μέλλον μαζικής ανθρώπινης κλωνοποίησης. Οι ειδικοί του Quirks & Quarks εκτίμησαν ότι θα εμφανίζονταν πολλά κλωνοποιημένα ζώα, αλλά η ανθρώπινη κλωνοποίηση θα παρέμενε παράνομη. Αυτό ακριβώς συνέβη: από κατοικίδια μέχρι εργαστηριακά ζώα, η επιστήμη προχώρησε, ενώ τα νομικά και ηθικά όρια για τον άνθρωπο παρέμειναν αυστηρά.

Η αντίσταση στα αντιβιοτικά και η Μεγάλη Πανούκλα που δεν ήρθε

Η αντοχή των βακτηρίων στα αντιβιοτικά απασχολούσε έντονα το CBC και την επιστημονική κοινότητα το 2000. Μία δραματική πρόβλεψη ανέμενε μια Μεγάλη Πανούκλα το 2013. Αυτή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, αλλά η πανδημία του 2020 απέδειξε ότι οι παγκόσμιες υγειονομικές κρίσεις δεν αποτελούν σενάρια επιστημονικής φαντασίας.

CBC: η πρόβλεψη για την επιβίωση του

Μια καθησυχαστική πρόβλεψη αφορούσε το ίδιο το CBC: ότι θα συνέχιζε να υπάρχει το 2025. Αυτό αποδείχθηκε σωστό, παρά τις επανειλημμένες πολιτικές πιέσεις και τις φωνές που ζητούσαν τη διάλυσή του. Αντίθετα, η ιδέα ότι ο παρουσιαστής του Quirks & Quarks θα ήταν μια ολογραφική τεχνητή νοημοσύνη αποδείχθηκε πρόωρη. Παρότι η AI έχει διεισδύσει παντού, η εκπομπή εξακολουθεί να έχει άνθρωπο στο μικρόφωνο.

Η μεγαλύτερη αποτυχία: η αμφισβήτηση της επιστήμης

Εκεί που οι προβλέψεις απέτυχαν πλήρως ήταν στην κοινωνική στάση απέναντι στην επιστήμη. Κανείς δεν είχε φανταστεί τη μαζική αμφισβήτησή της: το οργανωμένο αντιεμβολιαστικό κίνημα, τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής, τη διάδοση θεωριών συνωμοσίας και την πολιτική επίθεση στη χρηματοδότηση της έρευνας. Οι περικοπές σε επιστημονικά ιδρύματα, οι απολύσεις ερευνητών και η υποβάθμιση της περιβαλλοντικής επιστήμης, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, δημιουργούν την αίσθηση ότι η ανθρωπότητα αρνείται τα δεδομένα που η ίδια η επιστήμη παράγει.

Το 2050 και οι νέες προκλήσεις

Καθώς το 2050 αναδεικνύεται ως ο επόμενος κρίσιμος χρονικός ορίζοντας για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, της ενέργειας, της τροφής και του νερού, γίνεται σαφές ότι το μέλλον δεν θα κριθεί μόνο στα εργαστήρια. Θα κριθεί σε κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο. Η επιστήμη μπορεί να δείξει τον δρόμο, αλλά δεν μπορεί να επιβάλει τη διαδρομή. Όπως υπενθύμιζε με χιούμορ ο Yogi Berra, οι προβλέψεις για το μέλλον παραμένουν πάντα το πιο δύσκολο κομμάτι. Το CBC και το Quirks & Quarks το απέδειξαν: η επιστήμη μπορεί να προβλέπει, αλλά η ανθρωπότητα αποφασίζει.