Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μετά από διαβουλεύσεις τεσσάρων ετών, πρότεινε σήμερα την εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών στην ΕΕ αναφορικά με τα επίπεδα προστασίας των λεγόμενων «μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος», δηλαδή των κατόχων πληροφοριών που αποφασίζουν να συμβάλλουν, αποκαλυπτοντάς τις, στην αποκάλυψη παράνομων δραστηριοτήτων.

«Η σημερινή πρόταση θα εξασφαλίσει ένα υψηλό επίπεδο προστασίας για τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος που καταγγέλλουν παραβάσεις του δικαίου της ΕΕ, ορίζοντας νέα, πανευρωπαϊκά πρότυπα», υπογραμμίζει σε σχετική ανακοίνωσή της η Επιτροπή, σημειώνοντας ταυτόχρονα πως «πρόσφατα σκάνδαλα, όπως το Dieselgate, τα LuxLeaks, τα Panama Papers ή οι εν εξελίξει αποκαλύψεις για την Cambridge Analytica, καταδεικνύουν ότι οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αποκάλυψη παράνομων δραστηριοτήτων που βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον και την ευημερία των πολιτών».

Αναλυτικά η σημερινή πρόταση εξασφαλίζει πανευρωπαϊκή προστασία για τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος που καταγγέλλουν παραβάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στους εξής τομείς:

των δημοσίων συμβάσεων

των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας

της ασφάλειας των προϊόντων

της ασφάλειας των μεταφορών, της προστασίας του περιβάλλοντος

της πυρηνικής ασφάλειας

της ασφάλειας των τροφίμων και των ζωοτροφών, της υγείας και της καλής μεταχείρισης των ζώων

της δημόσιας υγείας

της προστασίας των καταναλωτών

της προστασίας της ιδιωτικής ζωής, της προστασίας των δεδομένων και της ασφάλειας των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών.

Η πρόταση εφαρμόζεται επίσης στις παραβάσεις των ευρωπαϊκών κανόνων ανταγωνισμού, τις παραβιάσεις και την κατάχρηση των κανόνων για τη φορολόγηση των εταιρειών και τη ζημία στα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ.

Η Επιτροπή αναφέρει ότι η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία «θα καθορίσει ασφαλείς διαύλους για την υποβολή αναφορών τόσο εντός ενός οργανισμού όσο και στις δημόσιες αρχές». Θα προστατεύει επίσης τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος έναντι απόλυσης, υποβιβασμού και άλλων μορφών αντιποίνων και θα απαιτεί από τις εθνικές αρχές να ενημερώνουν τους πολίτες και να παρέχουν κατάρτιση για τις δημόσιες αρχές σχετικά με τον τρόπο χειρισμού των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος.

«Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος μπορούν να βοηθούν στον εντοπισμό, τη διερεύνηση και την επιβολή κυρώσεων για παραβάσεις του δικαίου, ενώ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και στο να διευκολύνουν τους δημοσιογράφους και τον ελεύθερο Τύπο να εκπληρώσουν τον θεμελιώδη ρόλο τους στις δημοκρατίες μας» υπογραμμίζει η Επιτροπή, τονίζοντας ότι γι αυτόν τον λόγο οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος χρειάζονται κατάλληλη προστασία έναντι του εκφοβισμού και/ή των αντιποίνων.

«Οι πολίτες που αποκαλύπτουν παράνομες δραστηριότητες δεν θα πρέπει να τιμωρούνται ως συνέπεια των ενεργειών τους. Στην πραγματικότητα, όμως, πολλοί εξ αυτών πληρώνουν το τίμημα με την εργασία τους, τη φήμη τους ή ακόμη και την υγεία τους» υπογραμμίζει η Επιτροπή, επισημαίνοντας ότι το 36% των εργαζομένων που ανέφεραν κάποιο παράπτωμα έπεσε θύμα αντιποίνων.

Τούτων δοθέντων η Επιτροπή εισηγήθηκε σήμερα ότι εφεξής οι εταιρείες με περισσότερους από 50 εργαζόμενους ή με ετήσιο κύκλο εργασιών άνω των 10 εκατ. ευρώ θα πρέπει να θεσπίσουν εσωτερική διαδικασία για τον χειρισμό των αναφορών των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος. Ο νέος νόμος θα καλύπτει επίσης όλες τις κρατικές και περιφερειακές διοικήσεις και τους δήμους άνω των 10.000 κατοίκων.

Η Επιτροπή τονίζει επίσης ότι όλες τις μορφές αντεκδίκησης απαγορεύονται και θα πρέπει να τιμωρούνται. Αν ο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος υφίσταται αντίποινα, θα πρέπει, κατά την Επιτροπή, να έχει πρόσβαση σε δωρεάν συμβουλές και επαρκή μέσα έννομης προστασίας (π.χ. μέτρα για την παύση της παρενόχλησης στον χώρο εργασίας ή την παρεμπόδιση απόλυσης). Σ΄ αυτές τις περιπτώσεις, το βάρος της απόδειξης θα μεταφέρεται, ώστε το συγκεκριμένο πρόσωπο ή οργανισμός να πρέπει να αποδείξει ότι δεν πρόκειται για αντίποινα κατά του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος. Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος θα προστατεύονται επίσης κατά τις δικαστικές διαδικασίες, συγκεκριμένα μέσω μιας εξαίρεσης από την ευθύνη δημοσιοποίησης των πληροφοριών, αναφέρει η Επιτροπή.

Από την άλλη, η Επιτροπή τονίζει επίσης πως επειδή η πρόταση της προστατεύει τους υπεύθυνους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος οι οποίοι πράγματι αποσκοπούν στη διαφύλαξη του δημοσίου συμφέροντος, θα πρέπει να υπάρξουν και διασφαλίσεις προκειμένου να αποθαρρύνονται οι δόλιες ή καταχρηστικές αναφορές και να αποτρέπονται αδικαιολόγητες ζημίες στη φήμη των ατόμων. «Όσοι επηρεάζονται από αναφορά μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος θα απολαύουν πλήρως του τεκμηρίου της αθωότητας, του δικαιώματος πραγματικής προσφυγής, δίκαιης δίκης και του δικαιώματος υπεράσπισης» τονίζει η Επιτροπή.

Καταλήγοντας, η Επιτροπή επισημαίνει ότι η προστασία που παρέχεται στους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος σε όλη την ΕΕ είναι επί του παρόντος κατακερματισμένη και άνιση. Μόνο 10 κράτη μέλη της ΕΕ προς το παρόν διασφαλίζουν ότι οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος προστατεύονται πλήρως. Στις υπόλοιπες χώρες, η προστασία που παρέχεται είναι μερική και εφαρμόζεται μόνο σε συγκεκριμένους τομείς ή κατηγορίες εργαζομένων.

Σημειώνεται τέλος ότι η πρόταση της Επιτροπής βασίζεται στη σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης του 2014 για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, στην οποία αναφέρεται ότι «τα κράτη μέλη διαθέτουν ένα κανονιστικό, θεσμικό και δικαστικό πλαίσιο για την προστασία των ατόμων που, στο πλαίσιο της σχέσης εργασίας τους, αναφέρουν ή αποκαλύπτουν πληροφορίες σχετικά με απειλές ή ζημίες για το δημόσιο συμφέρον» και στην οποία καθορίζονται οι αρχές που καθοδηγούν τα κράτη κατά τη θέσπιση ή την αναθεώρηση των εν λόγω πλαισίων.