Του Γιάννη Πηλιούρα, διεθνολόγου

O Σεπτέμβριος είναι ο μήνας των εξελίξεων για το Σκοπιανό και μαζί για την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Το δημοψήφισμα που θα διεξαχθεί στη γείτονα χώρα στα τέλη του μήνα θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην πορεία των εξελίξεων της περιοχής ανάλογα με το αποτέλεσμα. Τα δύο μέρη, Ελλάδα και Σκόπια, φαίνεται να έχουν ασπαστεί τον ρόλο τους, την ώρα που οι έτεροι ενδιαφερόμενοι συντελεστές της παρούσας συμφωνίας (ΗΠΑ, Ε.Ε., Γερμανία) πιέζουν διακριτικά για το θετικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος.

Τα φώτα της δημοσιότητας εστιάζουν στις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην πρωτεύουσα των Σκοπίων. Ο πρωθυπουργός Ζάεφ, έχοντας επενδύσει όλο το πολιτικό του κεφάλαιο σε αυτή τη συμφωνία, προωθεί με κάθε τρόπο τα θετικά της, πανηγυρίζοντας για το άνοιγμα των θυρών του ΝΑΤΟ. Οι συνεχείς αναφορές του στο τετελεσμένο της συμφωνίας των Πρεσπών -«είμαστε Μακεδόνες, μιλάμε μακεδονικά»- είναι η προμετωπίδα του αγώνα του για το «Ναι». Η σκοπιανή ηγεσία εστιάζει στο κρίσιμο στοιχείο της συμμετοχής, καθώς η αντιπολίτευση δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει αν στοχεύει στο μποϊκοτάζ του δημοψηφίσματος προκειμένου να μη θεωρηθεί έγκυρο, αφού προβλέπεται από το Σύνταγμα ελάχιστο ποσοστό συμμετοχής. Οι παλινωδίες του προέδρου τoυ VMRO-DPMNE, Μικόσκι, ότι ο κόσμος θα επιλέξει, αφήνουν ερωτηματικά για τη στρατηγική της αντιπολίτευσης.

Οι δημοσκοπήσεις από ιδρύματα του εξωτερικού εμφανίζουν τη θετική απόκριση των πολιτών να κυμαίνεται μεταξύ 55%- 60%. Φυσικά, τέτοιου είδους μετρήσεις μοιάζουν παρακινδυνευμένες όταν οι συνθήκες που επικρατούν δεν είναι σταθερές. Την ίδια ώρα, κρίσιμο ρόλο θα παίξουν η στάση και η συμμετοχή της αλβανικής κοινότητας. Από την πρώτη στιγμή τα κόμματα που την εκπροσωπούν δηλώνουν ευθαρσώς ότι θα στηρίξουν τη θετική απόκριση στο δημοψήφισμα και θα συμμετάσχουν ενεργά στην ευόδωση της προσπάθειας των Σκοπίων για ένταξη στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. Σε αυτό το πλαίσιο άλλωστε κινούνται και οι δηλώσεις των εκπροσώπων της «μητέρας πατρίδας», αφού τόσο ο πρόεδρος της Αλβανίας όσο και άλλοι κυβερνητικοί παράγοντες υπογραμμίζουν τη σημασία του επερχόμενου δημοψηφίσματος για τη γείτονα χώρα. Τα αναμενόμενα ανταλλάγματα στο ζήτημα της γλώσσας και της ξεχωριστής ταυτότητας των Αλβανών των Σκοπίων μένει να αποσαφηνιστούν στο μέλλον.

Απομόνωση

Η πάγια αμερικανική στόχευση, τα Βαλκάνια να παραμείνουν μακριά από τη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας, επιτρέποντας στο ΝΑΤΟ να χρησιμοποιεί την περιοχή ως ασφαλές πέρασμα τόσο προς την Ανατολή όσο και προς τη Μαύρη Θάλασσα, φαίνεται πως παίρνει σάρκα και οστά εφόσον τα Σκόπια οδεύουν προς την είσοδο της Συμμαχίας και επισήμως. Η αστάθεια του προηγούμενου διαστήματος ανησύχησε ιδιαίτερα το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, καθώς μια σειρά χωρών-στόχων της ρωσικής επιρροής εμφάνισαν σημάδια αστάθειας. Μεταξύ αυτών και τα Σκόπια. Η παρέμβαση του Αμερικανού πρέσβη μετά τα γεγονότα στο Κοινοβούλιο των Σκοπίων έδρασε καταλυτικά για τα πολιτικά πράγματα της χώρας, που επέτρεψαν την επικράτηση του Ζόραν Ζάεφ. Ανεξαρτήτως της σημασίας που δίνει στην περιοχή ο πρόεδρος Τραμπ, η γραφειοκρατία της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ έχει δρομολογήσει μια διακριτική και αποτελεσματική στήριξη στις επιλογές τόσο της κυβέρνησης των Σκοπίων όσο και της Ελλάδας. Σε συνάρτηση με την επίλυση του ζητήματος του Κοσόβου, οι ΗΠΑ ολοκληρώνουν μια σειρά παρεμβάσεων στα Βαλκάνια, απομονώνοντας τις αντίρροπες δυνάμεις που ευεργετούνται από τη ρωσική επιρροή.

«Διαδικασία του Βερολίνου»

Μπορεί για ορισμένους ο ρόλος της διπλωματίας του Βερολίνου να μην έχει την ίδια βαρύτητα, όμως στην περίπτωση των Βαλκανίων η Γερμανία παίζει ενεργά τον ρόλο της ως ηγέτιδα στην Ευρώπη. Μέσω της «Διαδικασίας του Βερολίνου» (Berlin Process) και των διμερών επαφών με πρωτοβουλία της Γερμανίδας καγκελαρίου, το Βερολίνο επιδιώκει να ελέγξει τις εξελίξεις στην περιοχή και να παίξει ρόλο εποικοδομητικού εταίρου προκειμένου να συμβάλει στην καλύτερη εξυπηρέτηση των γερμανικών συμφερόντων σε ζητήματα όπως το εμπόριο, η τρομοκρατία, η αστάθεια στην περιοχή, ο ενεργειακός διάδρομος, το διεθνές έγκλημα κ.ά. Η συχνή παρουσία τόσο της Α. Μέρκελ όσο και των κυβερνητικών αξιωματούχων της χώρας στα Βαλκάνια, άρα και στα Σκόπια, στέλνει το μήνυμα ότι η Γερμανία είναι παρούσα στην περιοχή.

Τέλος, η Ε.Ε., παρά τις υποσχέσεις για περαιτέρω στήριξη στην προσπάθεια των Σκοπίων να λάβουν πρόσκληση ένταξης στην Ενωση, φαίνεται πως κρατά αποστάσεις, καθώς οι εσωτερικές αντιφάσεις και τα αντιτιθέμενα συμφέροντα των «27», ιδιαιτέρως ενόψει του Brexit, σχετικά με τον μελλοντικό ρόλο της Ευρώπης, καθυστερούν την περαιτέρω ένταξη των αδύναμων οικονομικά χωρών των Δυτικών Βαλκανίων. Στην Αθήνα περιμένουν με κομμένη την ανάσα το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, που εν πολλοίς καθορίζει και τις επόμενες ενέργειες στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό.

Τυχόν αποδοχή της συμφωνίας θα φέρει ενδεχομένως νέες εξελίξεις και δεδομένα στο κυβερνητικό σχήμα, εάν ευσταθούν οι απειλές του υπουργού Αμυνας και προέδρου των ΑΝ.ΕΛ., Πάνου Καμμένου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ν. Κοτζιάς παραμένει αμετακίνητος στο υπουργείο Εξωτερικών, ώστε να ολοκληρώσει το κυβερνητικό έργο στο μέτωπο του Σκοπιανού. Η πρόσφατη εμφάνιση εγγράφων που αποδεικνύουν την αποδοχή των Σκοπίων ήδη από το 2008 παρόμοιας λύσης με τη σημερινή (η τότε κυβέρνηση Καραμανλή την απέρριψε), καταρρίπτει και το τελευταίο επιχείρημα περί συμβιβαστικής λύσης και μεγάλης υποχώρησης των Σκοπίων από την «αδιάλλακτη» στάση τους. Η 30ή Σεπτεμβρίου ως νέο ορόσημο στην εξωτερική πολιτική της χώρας μένει να δείξει τι μας επιφυλάσσει η επόμενη μέρα.

Δημοσιεύθηκε στο Strategies and Politics των Παραπολιτικών 8/9/2018