Σαν σήμερα, πριν από 20 χρόνια, ο μεγάλος Μάνος Χατζηδάκις αφήνει την τελευταία του πνοή σε ηλικία 68 ετών, λόγω οξέως πνευμονικού οιδήματος. Η Ελλάδα, έχει χάσει πλέον από κοντά της, τη μεγαλύτερη μουσική ιδιοφυΐα που γνώρισε ποτέ.

Τα παιδικά του χρόνια

Γεννημένος στην Ξάνθη, γιος του δικηγόρου Γεωργίου Χατζιδάκι και της Αλίκης Αρβανιτίδου στις 23 Οκτωβρίου του 1925, ο Χατζιδάκις έκανε τα πρώτα του βήματα στον μαγικό χώρο της μουσικής από πολύ μικρή ηλικία. Στα τέσσερά του, μόλις, ξεκινά μαθήματα πιάνου, με δασκάλα του την πιανίστρια Αλτουνιάν, ενώ παράλληλα, εξασκείται και στο βιολί και στο ακορντεόν.

Ο χωρισμός των γονιών του έρχεται το 1932, και μαζί με αυτόν και η μετακόμιση στην Αθήνα, παρέα με τη μητέρα του και την αδερφή του. Μόλις έξι χρόνια αργότερα (1938) ο πατέρας του χάνει τη ζωή του σε αεροπορικό δυστύχημα, κάτι που φέρνει την οικογένεια σε δύσκολη οικονομική θέση, και τον Χατζιδάκι να πρέπει να βγει στην αγορά εργασίας από πολύ μικρή ηλικία.

Στα δύσκολα χρόνια της κατοχής και της απελευθέρωσης εργάστηκε ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι του Πειραιά, παγοπώλης στο εργοστάσιο του Φιξ, υπάλληλος στο φωτογραφείο του Μεγαλοοικονόμου, βοηθός νοσοκόμος στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο.

Όμως, τίποτα δεν μπορούσε να σβήσει το μεράκι του για τη μουσική και την τέχνη. Παράλληλα με τη δουλειά, αρχίζει ανώτερα θεωρητικά μαθήματα μουσικής με τον Μενέλαο Παλλάντιο, σημαντική μορφή της ελληνικής εθνικής μουσικής σχολής, και σπουδές Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, τις οποίες ποτέ δεν ολοκλήρωσε.

Ο Χατζιδάκις, την εποχή εκείνη, έχει την ευκαιρία να γνωριστεί και να συναναστραφεί με μερικούς από τους μεγαλύτερους Έλληνες καλλιτέχνες και διαννούενους της γενιάς του μεσοπολέμου. Γκάτσος, Σεφέρης, Ελύτης, Τσαρούχης, Σικελιανός συμβάλλουν ουσιαστικά στη διαμόρφωση της σκέψης του. Μάλιστα, ανάμεσα στον ίδιο και τον Νίκο Γκάτσο (τον οποίο και πρωτοσυνάντησε το 1943) αναπτύχθηκε μια μεγάλη φιλία, που κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του. «Μεγάλο δάσκαλο και ακριβό του φίλο» τον χαρακτήριζε.

Το θέατρο και ο κινηματογράφος. Ο Κουν, η Μελίνα και το Όσκαρ

Η πρώτη εμφάνιση του Χατζιδάκι ως συνθέτη πραγματοποιείται το 1944 με τη συμμετοχή του στο έργο Τελευταίος Ασπροκόρακας του Αλέξη Σολομού, στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν. Στη σχολή του Θεάτρου Τέχνης, ο Χατζιδάκις θα παρακολουθήσει και μαθήματα υποκριτικής, αν και τελικά ο ίδιος ο Κουν θα τον αποτρέψει. Η συνεργασία του με το Θέατρο Τέχνης θα διαρκέσει περίπου δεκαπέντε χρόνια και αποφέρει μουσική για σημαντικό αριθμό έργων του σύγχρονου θεάτρου.

Το 1946 καταγράφεται και η πρώτη του εργασία για τον κινηματογράφο, στην ταινία Αδούλωτοι Σκλάβοι και στα επόμενα χρόνια συνθέτει μουσική για πολλές ελληνικές ή ξένες ταινίες. Ειδικά για τη μουσική της ταινίας Το ποτάμι (1959) θα κερδίσει το μουσικό βραβείο του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Το 1950 θα αποτελέσει ιδρυτικό στέλεχος και καλλιτεχνικό διευθυντή του Ελληνικού Χοροδράματος της Ραλλούς Μάνου, όπου παρουσιάζει τα τέσσερα μπαλέτα του, Μαρσύας (1950), Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές (1951), Το Καταραμένο Φίδι (1951) και Ερημιά (1958).

Από το 1950 αρχίζει να γράφει μουσική για αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες. Ο Μάνος Χατζιδάκις έχει «ντύσει» μουσικά την Ορέστεια, τη Μήδεια, τις Βάκχες, τις Εκκλησιάζουσες, τη Λυσιστράτη, τον Πλούτο, τις Θεσμοφοριάζουσες, τους Βατράχους και τις Όρνιθες.

Το 1959 παρουσιάζει στο αθηναϊκό κοινό τον Μίκη Θεοδωράκη, ενορχηστρώνοντας και ηχογραφώντας ο ίδιος το έργο του «Επιτάφιος» με τη Νάνα Μούσχουρη.

Το 1961 του απονέμεται το βραβείο Όσκαρ για το τραγούδι Τα παιδιά του Πειραιά, από την ταινία του Ζυλ Ντασέν Ποτέ την Κυριακή, το οποίο συμπεριλαμβάνεται και στα δέκα εμπορικότερα τραγούδια του 20ού αιώνα. Ο ίδιος ο Χατζιδάκις, θεωρεί πως η ελαφρά μουσική του για τον κινηματογράφο, του προσδίδει μια «ανεπιθύμητη λαϊκότητα», την οποία δεν αποδέχεται και φθάνει στο σημείο να αποκηρύξει μεγάλο μέρος της.

Σημαντικός σταθμός στο έργο του Χατζιδάκι για το θέατρο αποτελεί ακόμα η παράσταση Οδός Ονείρων (1962) σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού και πρωταγωνιστή το Δημήτρη Χορν.

Την περίοδο 1963-1966 διευθύνει την «Πειραματική Ορχήστρα Αθηνών» – της οποίας είναι και ιδρυτής -- και στο σύντομο χρονικό διάστημα της λειτουργίας της δίνει 20 συναυλίες με πρώτες παρουσιάσεις δεκαπέντε έργων Ελλήνων συνθετών.

Το θρυλικό «Τρίτο Πρόγραμμα»

Το 1975 αρχίζει η χρυσή εποχή του «Τρίτου». Γίνεται διευθυντής του κρατικού ραδιοσταθμού «Τρίτο Πρόγραμμα» (1975-81) τον οποίο, σε συνεργασία με μια ομάδα νέων και ταλαντούχων δημιουργών, γίνεται σημείο αναφοράς.

Το 1989-93 ιδρύει την «Ορχήστρα των Χρωμάτων», για να παρουσιάσει «πρωτότυπα προγράμματα που συνήθως δεν καλύπτονται από τις συμβατικές συμφωνικές ορχήστρες», την οποία διηύθυνε μέχρι το τέλος της ζωής του. Η Ορχήστρα των Χρωμάτων με μαέστρο τον Χατζιδάκι έδωσε 20 συναυλίες και 12 ρεσιτάλ ελληνικού και διεθνούς ρεπερτορίου με Έλληνες και ξένους σολίστ.

Στη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν διαρκώς παρών στην ελληνική δισκογραφία, με δεκάδες δίσκους που θεωρούνται πια κλασικοί: Ο Κύκλος με την Κιμωλία (1956), Παραμύθι χωρίς Όνομα (1959), Πασχαλιές μέσα απ' τη νεκρή γη (1961), Δεκαπέντε Εσπερινοί (1964), Μυθολογία (1965), Καπετάν Μιχάλης (1966), Τα Λειτουργικά (1971), Αθανασία (1975), Τα Παράλογα (1976), Σκοτεινή Μητέρα (1985), Τα Τραγούδια της Αμαρτίας (1992) κ.ά.