Μία μάλλον περίεργη και ολίγον επιθετική αναζήτηση για πρόσωπα και δεδομένα της ελληνικής ιστορίας και μυθολογίας επιχειρεί ο καθηγητής του πανεπιστημίου της Οξφόρδης Αρμάν ντ' Ανζούρ. Το εκτενές δημοσίευμά του που φιλοξενείται στο BBC τιτλοφορείται: «Πόσο πραγματικοί είναι οι θρύλοι των Ελλήνων;»

Υπήρξε όντως ο Δούρειος Ίππος; Τι οδήγησε τον Σωκράτη στο να γίνει φιλόσοφος και γιατί ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν όντως μέγας; Ποια είναι η προέλευση ορισμένων από τους μεγαλύτερους «μύθους» της αρχαίας Ελλάδας, που αποτέλεσαν τη βάση για τη σύγχρονη γλώσσα της εκπαίδευσης, της πολιτικής, της φιλοσοφίας, της τέχνης και της επιστήμης;

Τη δική του απάντηση προσπαθεί να δώσει ο Armand d' Angour, καθηγητής πανεπιστημίου της Οξφόρδης σε άρθρο που υπογράφει στο BBC.

Ο καθηγητής ερευνά επί χρόνια τον πολιτισμό και τη λογοτεχνία της αρχαίας Ελλάδας ενώ αυτή την εποχή μελετά τους ήχους της αρχαίας ελληνικής μουσικής και τη σημασία τους στην ποίηση.

Στο κείμενό του αναφέρει:

Υπήρξε όντως ποτέ Δούρειος Ίππος;

Η ιστορία του Δούρειου Ίππου αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Οδύσσεια του Ομήρου, στο έπος που έγραψε περίπου το 750 π.Χ. και περιγράφει τις συνέπειες του πολέμου στην Τροία, που υποτίθεται πως έλαβε χώρα περίπου 500 χρόνια νωρίτερα.

Μετά την πολιορκία της Τροίας επί 10 χρόνια, οι Έλληνες που στρατοπέδευαν έξω από τα τείχη της πόλης, ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν την προσπάθεια, αφήνοντας ένα τεράστιο ξύλινο άλογο, ως προσφορά στη θεά Αθηνά.

Οι Τρώες έσυραν θριαμβευτικά το άλογο εντός της πόλης και μόλις έπεσε η νύχτα, οι Έλληνες πολεμιστές βγήκαν από το εσωτερικό του αλόγου και κατέστρεψαν την πόλη. Τα αρχαιολογικά ευρήματα αποδεικνύουν ότι η Τροία πράγματι κάηκε, αλλά το ξύλινο άλογο είναι μια φανταστική ιστορία, εμπνευσμένη από τους αρχαίους πολιορκητικούς κινητήρες που τους έντυναν με προβιές αλόγων για να μην καίγονται από τα βέλη που εκτοξεύονταν με φωτιά.

Ο Όμηρος είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές-θρύλους της αρχαίας Ελλάδας. Υπήρξε όμως στην πραγματικότητα;

Δεν είναι μόνο ο Δούρειος Ίππος μια φανταστική ιστορία, αλλά και η ύπαρξη του ίδιου του Ομήρου αμφισβητείται από πολλούς. Είναι γνωστό ότι τα μεγάλα έπη που φέρουν την υπογραφή του Ομήρου, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, υπήρξαν προφορικές ιστορίες, χωρίς να γραφτούν κάπου, κάποια στιγμή τον 8ο αιώνα π.Χ. καρπός μιας προφορικής παράδοσης που ρίζες αρκετούς αιώνες πίσω.

Ενώ οι αρχαίοι δεν είχαν καμία αμφιβολία για το γεγονός πως ο Όμηρος υπήρξε ένας πραγματικός βάρδος που συνέθεσε τα μνημειώδη έπη, τίποτα δεν είναι σίγουρα γνωστό γι' αυτόν. Το μόνο γνωστό είναι πως τα έπη του κάποια στιγμή καταγράφηκαν στην ελληνική γλώσσα, γι' αυτό και επέζησαν.

Υπήρξε κάποιος συγκεκριμένος εφευρέτης του αλφαβήτου;

Η ημερομηνία που συντάχθηκαν τα ομηρικά έπη συνδέεται με τα πρώτα στοιχεία για την ύπαρξη της ελληνικής γραφής τον 8ο αιώνα π.Χ.

Οι Έλληνες γνώριζαν ότι το αλφάβητό τους (που αργότερα το δανείστηκαν οι Ρωμαίοι) διασκευάστηκε από εκείνο των Φοινίκων, μια ανατολική χώρα που η ακολουθία γραμμάτων ξεκινούσε με το «aleph bet».

Το γεγονός ότι η διασκευή ήταν ομοιόμορφη σε όλη της Ελλάδα προμηνύει ότι υπήρξε ένα άτομο αυτό που προσάρμοσε το αλφάβητο των Φοινίκων και όχι πολλοί. Η ελληνική παράδοση κατονομάζει τον Παλαμήδη, ως τον άνθρωπο που το προσάρμοσε στα ελληνικά δεδομένα, ενώ λέγεται ότι εφηύρε και την αρίθμηση, το νόμισμα και τα επιτραπέζια παιχνίδια.

Το ελληνικό σχήμα των γραμμάτων διαφέρει οπτικά από εκείνο των Φοινίκων, με τα γεωμετρικών σχημάτων γράμματα να αποδίδονται στον μαθηματικό του 6ου αιώνα, τον Πυθαγόρα.

Ηταν ο Πυθαγόρας που εφηύρε το Πυθαγόρειο Θεώρημα ή μήπως το αντέγραψε;

Ήταν αμφίβολο αν ο Πυθαγόρας (περίπου 570 – 495 π.Χ.) ήταν πράγματι ένας μαθηματικός, όπως αντιλαμβανόμαστε σήμερα τον όρο. Οι μαθητές ακόμη και σήμερα διδάσκονται το θεώρημά του για το τετράγωνο της υποτείνουσας. Αλλά οι Βαβυλώνιοι γνώριζαν αιώνες νωρίτερα την εξίσωση αυτή και δεν υπάρχει καμία απόδειξη πως ο Πυθαγόρας είτε το ανακάλυψε είτε το απέδειξε.

Στην πραγματικότητα, τα στοιχεία δείχνουν πως ο Πυθαγόρας ήταν ένας μυστικιστής που πίστευε ότι οι αριθμοί αποτελούν τη βάση για όλα. Απέδειξε, για παράδειγμα, πως τα τέλεια μουσικά διαστήματα, θα μπορούσαν να εκφραστούν με απλές αναλογίες.

Τι έκανε τους Έλληνες να εφεύρουν τα χρήματα; Ήταν το εμπόριο ή ο ψυχισμός τους;

Μπορεί να φαίνεται προφανές για εμάς ότι οι εμπορικές ανάγκες οδήγησαν προφανώς στην εφεύρεση των χρημάτων. Αλλά οι ανθρωποι εμπορεύονταν, εδώ και χιλιετίες, χωρίς νομίσματα και δεν είναι βέβαιο ότι η πρώτη νομισματοποιημένη οικονομία στον κόσμο προέκυψε στην αρχαία Ελλάδα μόνο και μόνο για να διευκολυνθούν αυτές οι συναλλαγές.

Ο κλασικιστής Richard Seaford υποστήριξε ότι η εφεύρεση του χρήματος προέκυψε από την ελληνική «ψυχή». Είναι συνδεδεμένη με τις έννοιες της αμοιβαίας ανταλλαγής και της υποχρέωσης που διαπνέουν τις κοινωνίες τους και είναι ένα πολιτικό όργανο, δεδομένου ότι το κράτος οφείλει να ενεργεί ως εγγυητής της νομισματικής αξίας.

Τα χρηματοοικονομικά μέσα και τα θεσμικά όργανα – νομίσματα, νομισματοκοπεία, συμβόλαια, τράπεζες, πιστώσεις και χρέος, είχαν αναπτυχθεί σε πολλές ελληνικές πόλεις από τον 5ο π..Χ. αιώνα, με την Αθήνα να βρίσκεται στο προσκήνιο. Ένα μόνο αρχαίο κράτος αντιστάθηκε στην εισαγωγή του χρήματος: η Σπάρτη.

Πόσο Σπαρτιάτες ήταν οι Σπαρτιάτες;

Ο θρυλικός Σπαρτιάτης νομοθέτης Λυκούργος, αποφάσισε ότι οι Σπαρτιάτες θα έπρεπε να χρησιμοποιούν μόνο σίδηρο, ως νόμισμα, καθιστώντας το τόσο δυσκίνητο που ακόμη και ένα μικρό ποσό μπορούσε να μεταφερθεί από ένα ζευγάρι βόδια.

Η ιστορία αυτή μπορεί να αποτελεί μέρος της εξιδανίκευσης των αρχαίων Σπαρτιατών, ως πολεμική κοινωνία, αφοσιωμένη στην στρατιωτική υπεροχή. Ωστόσο, αν και η Σπάρτη δεν έκοψε δικό της νόμισμα, χρησιμοποίιούσε ξένο ασήμι ενώ αρκετοί ηγέτες των Σπαρτιατών ήταν εμφανώς επιρρεπείς στη δωροδοκία.

Πάντως οι Σπαρτιάτες μπορεί να πέρασαν νόμους για την πρόληψη της εισαγωγής ειδών πολυτελείας που ισως υπονόμευαν την σκληραγώγησή τους. Όταν ο Αθηναίος playboy Αλκιβιάδης, αυτομόλησε στην Σπάρτη κατά τη διάρκεια του πολέμου με την Αθήνα στα τέλη του 5ου αιώνα, υιοθέτησε την πενιχρή διατροφή τους, το σκληρό παιδαγωγικό και στρατιωτικό πρόγραμμά τους, τα χοντρά ρούχα τους και τις λακωνικές εκφράσεις τους.

Πάντως το πάθος του να υιοθετήσει την σπαρτιατική κουλτούρα και τρόπο ζωής, επεκτάθηκε και στη σύζυγο του βασιλιά, Τιμαία, την οποία και άφησε έγκυο. Ωστόσο, ο Αλκιβιάδης, επέστρεψε στην Αθήνα από την οποία είχε φύγει οχτώ χρόνια πριν για να αποφύγει τις κατηγορίες για ιεροσυλία, μία από τις οποίες ήταν πως είχε χλευάσει τα ιερά μυστήρια της Αθήνας.

Ποια ήταν τα μυστικά των ελληνικών μυστηριακών τελετών;

Τα μυστικά ήταν καλά φυλασσόμενα και επιβάλλονταν αυστηρές ποινές σε όσους τα γνωστοποιούσαν ή όπως στην περίπτωση του Αλκιβιάδη, είχαν σκεφτεί να τα βεβηλώσουν. Οι μύστες έπρεπε να υποβληθούν σε τελετές μύησης, με επίκεντρο μυστικά αντικείμενα (πιθανότατα φαλλούς) και κωδικούς πρόσβασης.

Ο στόχος ήταν να δώσουν στους αφοσιωμένους μια γεύση από την «άλλη πλευρά», ώστε να επέστρεφαν στη ζωή τους ευλογημένοι με τη γνώση πως όταν ερχόταν η σειρά τους να πεθάνουν, θα εξασφάλιζαν την επιβίωση της ψυχής τους στον Κάτω Κόσμο.

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τάφους που περιείχαν κωδικούς πρόσβασης και οδηγίες γραμμένες σε λεπτά φύλλα χρυσού ως υπόμνημα στους νεκρούς λάτρεις. Οι κυριότερες ελληνικές μυστηριακές λατρείες ήταν εκείνες της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας κα του Διόνυσου, θεού του κρασιού, της έκστασης και του θεάτρου.

Ποιος δημιούργησε πρώτος το δράμα; Πως ξεκίνησαν τα θέατρα;

Στην Αθήνα του 5ου αιώνα, τα θέατρα ήταν στενά συνδεδεμένα με τη λατρεία του Διονύσου, το θέατρο του οποίου στις νότιες πλαγιές της Ακρόπολης αποτελούσε ένα ετήσιο φεστιβάλ.

Αλλά η προέλευση του θεάτρου είναι ένα πολυσυζητημένο θέμα. Μία παράδοση λέει ότι ο ηθοποιός Θέσπις, στεκόταν σε ένα καλάθι και έπαιξε ένα δραματικό ρόλο για πρώτη φορά γύρω στο 532 π.Χ. ’λλος ισχυρισμός αναφέρει πως το δράμα ξεκίνησε με χορωδιακές τελετουργίες και σταδιακά άρχισαν να εμφανίζονται οι ηθοποιοί.

Ο Αριστοτέλης, υποστήριξε πως οι χορωδίες της τραγωδίας ήταν αρχικά τελετουργικά τραγούδια (διθύραμβοι) που χορεύονταν και τραγουδούνταν προς τιμήν του Διόνυσου, ενώ η κωμωδία προήλθε από πρόστυχες παραστάσεις.

Ωστόσο, από τα πρώτα σωζώμενα έργα "οι Πέρσες" του Αισχύλου το 472 π.Χ. ελάχιστες τραγωδίες είχαν οποιαδήποτε σχέση με τον Διόνυσο.

Το κωμικό δράμα ήταν σε μεγάλο βαθμό αφιερωμένο στον εμπαιγμό σύγχρονων μορφών, συμπεριλαμβανομένων σε πολλών έργων, τον φιλόσοφο Σωκράτη.

Τι έκανε τον Σωκράτη να γίνει φιλόσοφος;

Στην πραγματικότητα, η πρώτη περιγραφή του Σωκράτη, που χρονολογείται γύρω στα τριάντα του, τον παρουσιάζει ως έναν άνθρωπο της δράσης. Υπηρέτησε σε στρατιωτική εκστρατεία στη Βόρεια Ελλάδα το 432 π.Χ. και κατά τη διάρκεια μιας βίαιης μάχης έσωσε τη ζωή του αγαπημένου του φίλου, Αλκιβιάδη. Στη συνέχεια, δεν έφυγε ποτέ ξανά από την Αθήνα, και πέρασε τον χρόνο του προσπαθώντας να πείσει τους συμπολίτες του Αθηναίους, να εξετάσουν τις δικές τους ζωές και σκέψεις.

Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο Σωκράτης είχε ασχοληθεί με την επιστήμη και την πολιτική στα νιάτα του, μέχρι που η τραυματική του εμπειρία στη μάχη, τον οδήγησε να αφιερώσει το υπόλοιπο της ζωής του στην έρευνα για τη σοφία και την αλήθεια.

Καθώς ο ίδιος δεν άφησε κάποιο γραπτό κείμενο, η ισχυρότερη εικόνα του Σωκράτη ως φιλοσόφου προέρχεται από τους διαλόγους που είχε με τον μαθητή του τον Πλάτωνα.

Ήταν ο Μέγας Αλέξανδρος όντως Μέγας;

Ο Αλέξανδρος (356 – 323 π.Χ.) έμελλε να γίνει ένας από τους μεγαλύτερους στρατιώτες – στρατηγούς που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα.

Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, ωστόσο, ήταν κοντός και γεροδεμένος, χωρίς ψυχραιμία, που τον οδήγησε μάλιστα να σκοτώσει τον φίλο του Κλείτο, πάνω σε ένα βίαιο ξέσπασμα.

Καθώς τα χρόνια περνούσαν γινόταν παρανοϊκός και μεγαλομανής. Ωστόσο, σε μόλις 10 χρόνια, από την ηλικία των 20, δημιούργησε μια τεράστια αυτοκρατορία που εκτεινόταν από την Αίγυπτο μέχρι την Ινδία. Δεν ηττήθηκε ποτέ στη μάχη, χρησιμοποίησε καινοτόμες πολιορκητικές μηχανές εξίσου αποτελεσματικές με τον θρυλικό Δούρειο Ίππο και ίδρυσε 20 πόλεις που έφεραν το όνομά του, συμπεριλαμβανομένης της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου.

Η στρατιωτική του επιτυχία ήταν ένα μικρό θαύμα και στα μάτια ενός αρχαίου κόσμου αφιερωμένου στον πόλεμο και την πολιορκία, το μόνο δίκαιο ήταν να του αναγνωριστεί ο τίτλος του «Μέγα».