Ακόμη ένα εκπληκτικό εύρημα από τα ενδότερα του Τύμβου Καστά, είδε το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες ώρες. Από μόνο του βέβαια το γεγονός, γεννά ακόμη περισσότερες απορίες για τον ένοικο του τάφου αυτού:

  • Ποιος είναι ο δαφνοστεφής και γενειοφόρος αρματηλάτης του μωσαϊκού;
  • Είναι θεός ή θνητός;
  • Η παράσταση συμβολίζει ή απεικονίζει;
  • Πάνω στο άρμα είναι, άραγε, ο νεκρός στον οποίον έχει αφιερωθεί ο τάφος της Αμφίπολης;
  • Το στόμα του είναι, όντως ανοιχτό, σαν να βγάζει πολεμική ιαχή ενώ υποτίθεται ότι κατέρχεται στον ’δη;
  • Είναι πτηνό αυτό που διακρίνεται αχνά στον αριστερό του ώμο ή μια οπτική απάτη;
  • Κι επίσης: Πώς ερμηνεύεται η έκφραση στο πρόσωπο του ψυχοπομπού Ερμή;
  • Πού κοιτάζει και γιατί τα χαρακτηριστικά του παραπέμπουν μάλλον σε έφηβο, παρά σε ενήλικο άνδρα;

Φυσικά, οποιαδήποτε ερμηνεία αποπειράται να διακρίνει εξ όνυχος τον λέοντα, εφόσον το μωσαϊκό δεν έχει αποκαλυφθεί πλήρως κατά πλάτος. Επιπλέον λείπει ένα ευμέγεθες κυκλικό κομμάτι από το κέντρο της σύνθεσης, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την αποκωδικοποίηση της εικόνας.

Σε ό,τι αφορά στη γεωμετρική διακόσμηση που πλαισιώνει την ψηφιδωτή παράσταση, η χρήση των επάλληλων και αλληλοδιαπλεκόμενων μαιάνδρων, αποδεικνύει ότι το συγκεκριμένο μοτίβο ήταν δημοφιλές στην αρχαία Μακεδονία. Σχεδόν πανομοιότυπα σχήματα υπάρχουν στην Πέλλα, σε δάπεδο του εκεί ανακτόρου.

Δημοφιλές επιτάφιο θέμα ήταν όμως και η Αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Ο άμεσος συνειρμός (ταφικό μνημείο-άρμα-Ερμής κ.ο.κ) συνδέει το τελευταίο εύρημα της Αμφίπολης με την ζωγραφική παράσταση της Αρπαγής στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας. Και, θα μπορούσε κάποιος κάλλιστα να περιμένει ότι, μόλις αποκαλυφθεί πλήρως, το μωσαϊκό της Αμφίπολης θα είναι άλλη μια αποτύπωση του δράματος της Περσεφόνης, ακριβώς επειδή ήταν κοινός τόπος για τα ταφικά έθιμα.

Παρόλ' αυτά, η στάση που έχει το σώμα του αρματηλάτη μοιάζει τουλάχιστον παράδοξη για άρπαγα. Διότι, ο γενειοφόρος απεικονίζεται με προτεταμένο το αριστερό του χέρι, σαν να ήθελε να κρύψει την απαχθείσα κόρη και όχι να την επιδείξει στον θεατή του έργου. Εάν λοιπόν πρόκειται πραγματικά για την Αρπαγή της Περσεφόνης, ο καλλιτέχνης θα πρέπει να ακολούθησε μια εντελώς ανορθόδοξη σκηνοθεσία. Γι' αυτό η αδημονία και η περιέργεια εντείνονται, εν αναμονή της ολοκληρωμένης εικόνας του μωσαϊκού.

Όμως, ακόμη και η ίδια η μορφή του γενειοφόρου ανδρός προβληματίζει, καθώς φαίνεται να ορμά προς τον Κάτω Κόσμο με άγριες, πολεμικές διαθέσεις, ενώ είναι δαφνοστεφανωμένος, δηλαδή, τιμημένος ήδη σε μάχη. Το δάφνινο στεφάνι δεν ταιριάζει στον καταχθόνιο και μονόχνωτο Πλούτωνα. Ταιριάζει στον Απόλλωνα, όπως ταιριάζει, ακόμη περισσότερο, στον βασιλιά των αρχαιοελληνικών θεών, τον Δία. Αλλά σε τι είδους αγώνα νίκησε ο αρματηλάτης; Σε πολεμικό ή ποιητικό; Ποιο ήταν το ανδραγάθημα που τον κατέστησε άξιο να στεφθεί με δάφνες;

Όποιον και εάν απεικονίζει, η μορφή του αρματηλάτη, θεό ή άνθρωπο, παραπέμπει σε πολεμιστή. Θα ήταν εξαιρετικά παρακινδυνευμένο να εικάσουμε ότι στο μωσαϊκό βλέπουμε τον νεκρό που ενταφιάστηκε στον Τύμβο Καστά. Εάν όμως έπρεπε να μαντέψει κάποιος την ιδιότητα του δαφνοστεφανωμένου γενειοφόρου, μάλλον θα έτεινε προς αυτήν του στρατιωτικού.

Ίσως να πρόκειται για οπτική ψευδαίσθηση, αλλά στον αριστερό ώμο του αρματηλάτη διακρίνεται το σχήμα ενός πτηνού -ή τουλάχιστον το κεφάλι και το ράμφος του. Επ' αυτού δεν μπορεί κάποιος παρά να επιφυλάσσεται, καθώς, πριν ερμηνευτεί ως σύμβολο, θα πρέπει προηγουμένως να εξακριβωθεί η ύπαρξή του.

Η μορφή επάνω στο άρμα είναι οπωσδήποτε ώριμου άνδρα, γενειοφόρου και μεγαλόσωμου. Σε πλήρη αντίστιξη, ο ψυχοπομπός Ερμής μοιάζει με αμούστακο έφηβο -και μάλιστα θυμίζει την εξιδανικευμένη αναγεννησιακή τέχνη που θα ακολουθούσε πολλούς αιώνες αργότερα. Η απόδοση του Ερμή είναι αξιοθαύμαστη σε κάθε της λεπτομέρεια, καθώς ο θεός φαίνεται, όχι μόνο να τρέχει για να εκπληρώσει την αποστολή του (να οδηγήσει την ψυχή του νεκρού στον ’δη), αλλά να ίπταται δίπλα στα λευκά άλογα που καλπάζουν.

Το παράξενο επάνω του είναι το βλέμμα: Καθώς τρέχει προς τα αριστερά της εικόνας, ο Ερμής στρέφει το κεφάλι του προς τον θεατή. Όμως, κοιτάζει κάπου ψηλά και πίσω, ενώ η έκφρασή του προσώπου του είναι ανεξιχνίαστη, σαν να ετοιμαζόταν να πει κάτι, να μιλήσει, πριν χαθεί οριστικά από το κάδρο μαζί το άρμα και τον οδηγό του.

Από τα στοιχεία που έδωσε σήμερα στη δημοσιότητα το ΥΠΠΟ δεν διευκρινίζεται πώς υποστυλώνεται ο θάλαμος πίσω από τις Καρυάτιδες, τώρα πλέον που αποχωματώθηκε ως το δάπεδο. Επίσης, στη φωτογραφία της ιωνικού ρυθμού θύρας, διακρίνεται ότι στην κάτω της πλευρά λείπει ένα τετράγωνο «δόντι» από τη μαρμάρινη δοκό, σαν να έχει κοπεί με τροχό -άγνωστο όμως για ποιο λόγο.

Τουλάχιστον όμως, στην ανοιχτή πλέον, θύρα του θαλάμου πίσω από τις Καρυάτιδες διακρίνεται το πέδιλο της σκαλωσιάς που υποστηρίζει την οροφή στον επόμενο χώρο. Το μνημείο, έστω και εάν έχει κατασκευαστεί από μέσα προς τα έξω, δείχνει ότι περιλαμβάνει όλο και πιο σύνθετα καλλιτεχνήματα καθώς η σύραγγα αναπτύσσεται προς τα ενδότερα. Οπότε, όσο εντυπωσιακό και εάν είναι το μωσαϊκό, δεν παύει να βρίσκεται στον προθάλαμο της καθαυτό αποκάλυψης.