Η ακούσια ή αναγκαστική ψυχιατρική νοσηλεία, έπειτα από σχετική εισαγγελική εντολή, είναι διεθνώς και στη χώρα µας ένα λίαν αµφιλεγόµενο ζήτηµα στην παροχή φροντίδας Ψυχικής Υγείας. Παρά τις υφιστάµενες ενδείξεις για πολύ υψηλά ποσοστά ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα, η αλήθεια είναι ότι δεν έχουν συλλεχθεί έγκυρα εθνικά στατιστικά στοιχεία.

Πάντως, η ακούσια ψυχιατρική νοσηλεία εµφανίζεται σε ιδιαιτέρως υψηλά ποσοστά στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη, σε αντίθεση µε ό,τι αντίστοιχο συµβαίνει στην Πάτρα, τα Ιωάννινα και την Αλεξανδρούπολη. Σηµειώνεται ότι ως ακούσια νοσηλεία σε ψυχιατρικό νοσοκοµείο ή ψυχιατρική κλινική γενικού νοσοκοµείου του ΕΣΥ για έναν ψυχικώς πάσχοντα ορίζεται «η χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενή εισαγωγή και η παραµονή του για θεραπεία σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας» (άρθρο 95, παράγραφος 1 του νόµου 2071/1992).

Η «Απογευµατινή» της Κυριακής παρουσιάζει σήµερα διεξοδικά τη Μελέτη Ακούσιων Νοσηλειών στην Ελλάδα (MANE), µια πολυκεντρική εθνική µελέτη των ποσοστών, της διαδικασίας, των καθοριστικών παραγόντων και της έκβασης των ακούσιων νοσηλειών, µελέτη η οποία διενεργήθηκε στις περιοχές της Αττικής, της Θεσσαλονίκης και της Αλεξανδρούπολης, από το 2017 έως το 2020, και περιγράφει κάποια προκαταρκτικά συγκριτικά ευρήµατα σχετικά µε τα ποσοστά και τη διαδικασία των ακούσιων νοσηλειών.

Τι προκύπτει και τι καταγράφεται στην εν λόγω µελέτη (https://psychiatrikijournal.gr/documents/psychiatry/34.3- EN-2023-204.pdf), η οποία δηµοσιεύθηκε στο επιστηµονικό ιατρικό περιοδικό «Ψυχιατρική» (τόµος 34, τεύχος 3, Ιούλιος - Σεπτέµβριος 2023), το επίσηµο περιοδικό της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (ΕΨΕ); Υπάρχει µεγάλη διαφορά στα ποσοστά των καταγεγραµµένων ακούσιων νοσηλειών µεταξύ της Αλεξανδρούπολης (περίπου 25%) και της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης (άνω του 50%).

Σηµαντικά µεγαλύτερο ποσοστό ακούσιων προσελεύσεων καταλήγουν σε ακούσια νοσηλεία στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, σε σύγκριση µε την Αλεξανδρούπολη. Αντιθέτως, από όσους εισέρχονται εθελοντικά στα Τµήµατα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) σχεδόν όλοι νοσηλεύονται στην Αττική. Ενα σηµαντικά υψηλότερο ποσοστό ασθενών παραπέµφθηκε επίσηµα κατά τη διάρκεια του εξιτηρίου στην Αλεξανδρούπολη, σε σύγκριση µε την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Ετσι, τα ποσοστά των ακούσιων νοσηλειών στην Ελλάδα, επί του συνόλου των νοσηλειών ψυχικώς πασχόντων, είναι 28% για τα Ιωάννινα, 45% για την Πάτρα, 57% για την Αττική, 53% για τη Θεσσαλονίκη και 24% για την Αλεξανδρούπολη.

Ανισοκατανοµή

Σύµφωνα πάντα µε τους ερευνητές, αυτή η ανισοκατανοµή εις βάρος της Αττικής και της Θεσσαλονίκης «µπορεί να οφείλεται στην αυξηµένη συνέχεια της φροντίδας στην Αλεξανδρούπολη, που µπορεί να εξηγήσει τα χαµηλά ποσοστά ακούσιας νοσηλείας εκεί». Τέλος, τα ποσοστά επανανοσηλείας είναι πολύ υψηλά σε όλα τα κέντρα µελέτης, καταδεικνύοντας το φαινόµενο της λεγόµενης «περιστρεφόµενης πόρτας», ειδικά για τις εκούσιες νοσηλείες. Πράγµατι, οι προηγούµενες σχετικές µε την ακούσια νοσηλεία νοµοθετικές ρυθµίσεις επέτρεπαν τον ακούσιο εγκλεισµό ύστερα από αίτηση οποιουδήποτε, χωρίς κανένα δικαστικό έλεγχο, για απροσδιόριστο και απεριόριστο χρονικό διάστηµα.

Οι έγκλειστοι αντιµετωπίζονταν ως άτοµα χωρίς λογική και βούληση, και τοποθετούνταν εκτός δικαίου, ευρισκόµενοι σε πλήρη εξάρτηση από τους ψυχιάτρους. Οι ερευνητές τονίζουν µε ιδιαίτερη έµφαση την ανάγκη για εκσυγχρονισµό της νοµοθεσίας περί ακούσιας νοσηλείας, ώστε αυτή να εναρµονίζεται µε τις διεθνείς διακηρύξεις, να συνάδει µε τη λογική της κοινοτικής περίθαλψης και όχι µε την παρωχηµένη ασυλιακή λογική.

Σύµφωνα, πάντως, µε τον ισχύοντα νόµο 2071/1992, οι προϋποθέσεις για ακούσιο εγκλεισµό είναι οι εξής:

  • Το άτοµο να πάσχει από ψυχική διαταραχή και να µην είναι σε θέση να κρίνει για το συµφέρον της υγείας του.
  • Η έλλειψη νοσηλείας να έχει ως συνέπεια σοβαρή επιδείνωση της ψυχικής του υγείας.
  • Η νοσηλεία να είναι απαραίτητη για να αποτραπούν πράξεις βίας προς τον εαυτό του ή άλλους. Πάντως, εξαιτίας της παραβίασης των δεσµευτικών προθεσµιών για την ολοκλήρωση των σχετικών διαδικασιών, τις οποίες προβλέπει ο νόµος 2071/1992, δύο φορές υπήρξε καταδίκη της χώρας µας από το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο ∆ικαιωµάτων του Ανθρώπου (Ε∆∆Α), µε τις αποφάσεις 5.7.2011, Βένιος κατά Ελλάδας, και 26.7.2011, Καραµανώφ κατά Ελλάδας. Το θέµα της ακούσιας νοσηλείας αποτέλεσε επανειληµµένα αφορµή για παρέµβαση εκ µέρους της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, µε τη µορφή των γενικών οδηγιών (εγκυκλίων) ή των γνωµοδοτήσεων.

Χαρακτηριστικά

Οι παράγοντες κινδύνου, δηλαδή το «προφίλ» των ψυχικώς πασχόντων οι οποίοι εγκλείονται ακουσίως σε δοµή Ψυχικής Υγείας, έπειτα από σχετική εισαγγελική παραγγελία, είναι το εξής:

  • Ανδρες.
  • Αγαµοι.
  • Ανεργοι, αυτοαπασχολούµενοι ή εργάτες.
  • Χωρίς κοινωνική υποστήριξη και οικονοµικούς πόρους.
  • ∆ιάγνωση στο φάσµα ψυχωτικών διαταραχών και διπολική διαταραχή (vs κατάθλιψη).
  • Σοβαρή συµπτωµατολογία.
  • Επιθετικότητα (vs αυτοκτονικότητα).
  • Προηγούµενες ακούσιες νοσηλείες.
  • Επαφή µε νοσοκοµειακές δοµές (vs κοινοτικών δοµών ψυχικής υγείας).

Πληµµελής εφαρµογή

Καταλήγοντας, οι ερευνητές εκφράζουν την άποψη, σύµφωνα µε την οποία ο σχετικός νόµος εφαρµόζεται πληµµελώς, ενώ οι ίδιοι προσδιορίζουν ως εξής τους λόγους για αυτήν την πληµµελή εφαρµογή του νόµου:

  • Ανυπαρξία επικοινωνίας µεταξύ εισαγγελέων, δικαστών και ψυχιάτρων.
  • Ελλιπής εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώµατα για όλους τους εµπλεκόµενους στη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας.
  • Η κυρίαρχη άποψη για τη δήθεν επικινδυνότητα του ψυχικά ασθενή και το κοινωνικό στίγµα, που συνοδεύει την ψυχική ασθένεια.
  • Ελλειψη οργανωµένου συστήµατος κοινοτικής περίθαλψης και πρωτοβάθµιας φροντίδας Ψυχικής Υγείας.
Δημοσιεύθηκε στην Απογευματινή της Κυριακής