Των Σταύρου Παπαντωνίου - Λητούς Μησιακούλη - Εφημερίδα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ

Πολλά χρόνια πριν η Αμφίπολη γίνει γνωστή στο Πανελλήνιο μέσω των πρόσφατων ανασκαφών, μεγάλοι θησαυροί της περιοχής ήταν έρμαιο αρχαιοκαπήλων, οι οποίοι με κίνητρο το εύκολο χρήμα και υπό τον φόβο μη μείνουν στην κατοχή τους οι αρχαιότητες και έχουν δικαστικές περιπέτειες τις πωλούσαν αντί πινακίου φακής και ακολούθως όλα έπαιρναν… τον δρόμο τους. Στην Αμφίπολη εξάλλου -και όχι μόνο εκεί- δρούσε, όπως λένε οι καλά γνωρίζοντες, οργανωμένο κύκλωμα αρχαιοκαπηλίας. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο το γεγονός ότι από το 1992 έχουν εμφανιστεί σε κορυφαίους οίκους δημοπρασιών μεγάλης αξίας αντικείμενα από τη σημαντική μακεδονική πόλη. Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα.

ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

Το 1992 ο οίκος Christie’s στο Λονδίνο, έχοντας ήδη στενές επαφές με το ελληνικό έδαφος (έναν χρόνο μετά άνοιξε παράρτημα στην Αθήνα), έβγαλε προς πώληση τρία τετράδραχμα νομίσματα που χρονολογούνται στο 158-149 π.Χ., προερχόμενα από την Αμφίπολη, στα οποία απεικονίζεται η θεά Αρτεμις. Τα αρχαία αντικείμενα πωλήθηκαν έναντι μόλις 231 λιρών, ξεπερνώντας την αρχική εκτίμηση των 120 με 140 λιρών. Την ίδια χρονιά, έντεκα τετράδραχμα νομίσματα από την Αμφίπολη (που απεικόνιζαν την Αθήνα, τη Μακεδονία με τον Μέγα Αλέξανδρο, τη Θράκη με τον Λυσίμαχο και την Αίγυπτο με την Πτολεμαΐδα Ι) πωλήθηκαν για 396 λίρες, ξεπερνώντας τις προεκτιμήσεις των 250-350 λιρών, ενώ ένα γλυπτό με το κεφάλι της Αθηνάς με περικεφαλαία άγγιξε τις 550 λίρες, τη χαμηλή δηλαδή τιμή εκτίμησης. Οι πωλήσεις συνεχίστηκαν καθώς τα νομίσματα -ακόμη μέχρι σήμερα- είναι σε αφθονία. Το 2003, ο οίκος Bonhams έβγαλε σε δημοπρασία αρχαίων νομισμάτων ένα τετράδραχμο από την Αμφίπολη με τον Μεγάλο Αλέξανδρο και τον Φίλιππο Β’, το οποίο πωλήθηκε για 129 λίρες. Το 2004, μέσω του ίδιου οίκου, πωλήθηκε νόμισμα με τον Μέγα Αλέξανδρο για 376 λίρες, ενώ το 2007 ένα τετράδραχμο με την ασπίδα της Αρτέμιδος σε καλή κατάσταση πωλήθηκε στο παράρτημα του Kingsbridge για μόλις 56 λίρες.

Εναν χρόνο αργότερα, παρόμοιο αντικείμενο (ασημένιο τετράδραχμο με την ασπίδα της Αρτέμιδος) πωλήθηκε για 117 λίρες. Το 2007 ένα τετράδραχμο με την προτομή του Ηρακλή που έχει πάνω του δέρμα λιονταριού έκανε τελικό hammer price 176 λίρες, ενώ παρόμοιο νόμισμα έναν χρόνο μετά πωλήθηκε 188 λίρες και το 2012 αντί 216 λιρών. Το 2012 νόμισμα που απεικονίζει τον Φίλιππο Β’ και το άλογό του, προερχόμενο από την Αμφίπολη, άγγιξε τα 576 ευρώ. Το πιο εντυπωσιακό από τα νομίσματα, που έφτασε και το υψηλότερο hammer price, είναι ένα μακεδονικό νόμισμα με τον Μέγα Αλέξανδρο και το κεφάλι της Αθηνάς, η οποία φοράει κορινθιακή περικεφαλαία, μαργαριταρένιο περιδέραιο και σκουλαρίκια. Πρόκειται για ένα μεγάλης αξίας νόμισμα, καθώς η Αθηνά κρατά ένα σπειροειδές φίδι και ο Μέγας Αλέξανδρος στεφάνι και γραφίδα, σε μια εξαιρετικά σπάνια απεικόνιση.

Τελευταία δημοπρασία πραγματοποιήθηκε σε οίκο στις Βρυξέλλες, όπου ένα νόμισμα με την κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που είχε εκτιμηθεί για 2.000 ευρώ, πωλήθηκε αντί 3.800 ευρώ. Στον ίδιο οίκο ένα χρυσό νόμισμα, επίσης με τον Μέγα Αλέξανδρο, ο οποίος κρατά στεφάνι και από κάτω ακριβώς απεικονίζεται μία τρίαινα, ενώ είχε ήδη εκτιμηθεί στα 60.000 ευρώ, εκτοξεύθηκε στα 110.000 ευρώ. Οι τελευταίες μάλιστα πληροφορίες αναφέρουν πως μέχρι και τις 10 Δεκεμβρίου γίνονται χτυπήματα για σπάνια νομίσματα.

ΣΠΑΝΙΕΣ ΤΕΡΑΚΟΤΕΣ

Ακόμα, ελληνική τερακότα με τη θεά Αφροδίτη είχε βρεθεί στην Αμφίπολη (χωρίς να διευκρινίζεται ωστόσο η χρονολογία της εύρεσης), και δεν είναι η μόνη. Κατά τη χρονική περίοδο 1997-2002 ένας Βρετανός συλλέκτης αγόρασε το αρχαίο αντικείμενο από έναν ντίλερ αρχαίων αντικειμένων στο Λονδίνο, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα το είχε προμηθευτεί από τη συλλογή Piermarini. Το 2006 η τερακότα πωλήθηκε μέσω του οίκου Bonhams στο Λονδίνο για μόλις 1.000 ευρώ. Ο ίδιος ιδιώτης πώλησε ακόμα μία τερακότα 4ου αι. π.Χ., που απεικόνιζε έναν μαθητή με το βιβλίο του στα γόνατά του. Η τιμή που έπιασε ήταν 2.102 ευρώ. Το 2003 ο οίκος Sotheby’s έβγαλε σε δημοπρασία ελληνική τερακότα του 1ου αιώνα π.Χ., με προέλευση την Αμφίπολη, η οποία απεικόνιζε τον Αττίλα καθισμένο σε έναν βράχο, να κρατά στο στόμα του ένα φλάουτο. Το αντικείμενο είχε 19,5 εκ. ύψος και πωλητής ήταν ο John Hewett, ένας από τους πιο μεγάλους εμπόρους αρχαιοτήτων. Σύμφωνα με τα στοιχεία του οίκου, η τερακότα είχε εκτεθεί στο Μουσείο του Μπέρμιγχαμ τον Νοέμβριο του ’68. Η εκτίμηση κυμαινόταν από 2.000 έως 3.000 λίρες και τελικά η τερακότα κατοχυρώθηκε στις 3.000 λίρες.

Οργανωμένα κυκλώματα λεηλάτησαν την περιοχή

Στην Αμφίπολη δρούσαν συστηματικά αρχαιοκάπηλοι εδώ και τουλάχιστον 70 χρόνια, από όσο τουλάχιστον είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε και λένε οι κάτοικοι της περιοχής. Οργανωμένες ομάδες είχαν φτιάξει δίκτυο μέσω του οποίου αρχαιότητες της περιοχής πωλούνταν έναντι πολύ μικρού αντιτίμου. Η αγοραπωλησία γινόταν είτε διά μέσου πλανόδιων αρχαιοκαπήλων, που γνώριζαν από ποια σημεία να περάσουν και ποιους ανθρώπους να βρουν, είτε με ένα σύντομο ταξίδι στη Θεσσαλονίκη, όπου υπήρχε συγκεκριμένος άνθρωπος στον οποίο μπορούσαν να απευθυνθούν. Καλά γνωρίζοντες, θέλοντας να κρατήσουν την ανωνυμία τους στο σημερινό δημοσίευμα, αποκάλυψαν ότι ακόμα και πρόσφατα κάποιοι δεν δίστασαν να… χώσουν στις τσέπες τους μικρά ευρήματα.


Το μυστήριο με τον σκελετό και τα επόμενα βήματα

Το ενδιαφέρον για την ανασκαφή στην Αμφίπολη, και ιδιαίτερα για το τελευταίο εύρημα, τον ανθρώπινο σκελετό, όλο και εντείνεται. Το γεγονός ότι δεν έχουν βρεθεί κτερίσματα και κινητά αντικείμενα κάνει το μυστήριο ακόμα πιο μεγάλο και την εξέταση του σκελετού ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Βέβαιη πρέπει να θεωρείται η εξέταση του σκελετού στην Ελλάδα, με κορυφαία πανεπιστημιακά ιδρύματα να ερίζουν για την επιστημονική έρευνα. Μεταξύ αυτών, το ΕΚΠΑ, το ΑΠΘ, ο Δημόκριτος, αλλά και το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας στο Ηράκλειο Κρήτης, το οποίο μάλιστα είναι το πρώτο στην Ελλάδα με ειδικό εργαστήριο ανάλυσης αρχαίου DNA από τα μέσα Ιανουαρίου.

Ο επικεφαλής του εργαστηρίου, Δημήτρης Καφετζόπουλος, μοριακός βιολόγος, λέει σχετικά: «Τα βήματα είναι τα εξής: Η άμεση λήψη ιστού, μάλλον δοντιού (γομφίοι, κατά προτίμηση), που θα έπρεπε να έχει ήδη καταψυχθεί προκειμένου να μην τον αγγίζουν από τη στιγμή της ανακάλυψης και μετά ανθρώπινα χέρια. Οι αρχαιολόγοι -δεν αναφέρομαι στην ανασκαφή της Αμφίπολης, μιλώ γενικά- μετρούν τα οστά, τα πλένουν, τα ζυγίζουν. Αυτά κάνουν εξαιρετικά μεγάλη ζημιά στην υπόθεση της ανάλυσης του DNA, υπό την έννοια ότι όποιος εμπλέκεται αφήνει επάνω το δικό του DNA. Οπότε το πρώτο βήμα είναι η έγκαιρη συλλογή από τους επιστήμονες που θα κάνουν την ανάλυση. Αυτό θα μπορούσε να διευκολύνει έτσι ώστε να φυλαχθούν οι ιστοί και να γίνουν συνεννοήσεις για την ανάλυση».

Για το τελικό αποτέλεσμα πρέπει να συμφωνήσουν τουλάχιστον δύο ή τρία εργαστήρια, ανάλογα με τους πόρους, ώστε το συμπέρασμα να είναι απολύτως βέβαιο. Οσον αφορά την καύση και την ταφή, για την οποία γίνεται λόγος, ο κύριος Καφετζόπουλος λέει πως «αν ο τάφος είναι στεγανός, οι πιθανότητες να βρούμε DNA και να έχει διατηρηθεί καλά ο σκελετός είναι μεγάλες. Επίσης, μία μερική καύση του νεκρού συνήθως βοηθά το DNA να διατηρηθεί, επειδή βρίσκεται “παγιδευμένο” μέσα στα κόκκαλα και δεν υπάρχει οξυγόνο. Εάν έχει γίνει πλήρης καύση, αποτέφρωση, δεν υπάρχει πιθανότητα να βρούμε κάτι».