Ένα βαθύ τραύμα για την ελληνική κοινωνία εξακολουθούν να αποτελούν η ανήλικη βία και παραβατικότητα, που πλέον προβληματίζουν όχι μόνο λόγω των ποσοτικών, αλλά και των ποιοτικών χαρακτηριστικών τους. Τα περιστατικά γίνονται ολοένα και πιο ωμά και επικίνδυνα, το «θηλυκό πρόσωπο» της βίας φαίνεται να εδραιώνεται, ενώ σε μια εποχή που κυριαρχεί ο αλγόριθμος κάνει την εμφάνισή του ο «ψηφιακός όχλος» των νέων. Η παραβατικότητα ανηλίκων αυξήθηκε σημαντικά την πενταετία 2019-2024, με κορύφωση τη διετία 2023- 2024, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. Και ποιο είναι το πιο σοκαριστικό στοιχείο; Η εκτόξευση των περιστατικών στην κατηγορία «σωματικές βλάβες»: από μόλις 63 το 2019, έφτασαν τα 395 το 2024.

Διαβάστε: Βία ανηλίκων: Σοκ με τα στατιστικά για το πρώτο τετράμηνο του 2025 - Συνελήφθησαν 3.000 ανήλικοι (Βίντεο)

Αντιμετώπιση της βίας ανηλίκων: Στο επίκεντρο τα δικαιώματα του παιδιού και το βέλτιστο συμφέρον - Επιθέσεις απο "θηλυκούς νταήδες"

Απάντηση στο φαινόμενο φιλοδοξεί να δώσει η Εθνική Στρατηγική κατά της Βίας Ανηλίκων, η οποία, όπως επισημαίνει στα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ» η κ. Αγάπη Κανδυλάκη, καθηγήτρια Κοινωνικής Εργασίας και Πολυπολιτισμικότητας και μέλος της Επιτροπής για την Πρόληψη και την Αντιμετώπιση της Βίας και της Παραβατικότητας Ανηλίκων, «θέτει στο επίκεντρο το βέλτιστο συμφέρον και τα δικαιώματα του παιδιού, αναγνωρίζοντας την πολυπλοκότητα της βίας και την ανάγκη για σύνθετες, διεπιστημονικές παρεμβάσεις». Τα περιστατικά, όμως, είναι καθημερινά και τα μηνύματα που στέλνουν, πολλαπλά. Μόλις πριν από λίγες ημέρες έκανε τον γύρο του Διαδικτύου βίντεο όπου μια έφηβη χτυπά συνομήλική της και τη διατάζει «Στα γόνατα τώρα», με τους παρατηρητές να την ενθαρρύνουν φωνάζοντας και γελώντας.

«Πλέον, τα κορίτσια που ασκούν βία είναι πολύ περισσότερα -γεγονός που καταγράφει και η Εθνική Στρατηγική- και εμπλέκονται, κυρίως, σε περιστατικά ακραίου bullying, δηλαδή σε επιθέσεις σε συνομήλικα ή μικρότερα κορίτσια. Η επιθετικότητα αυτή συνδέεται με την ταυτότητα του φύλου», αναφέρει στα «Π» ο Αλέξανδρος Καλαβρής, ψυχολόγος παιδιών και εφήβων, αξιωματικός Υγειονομικού της Ελληνικής Αστυνομίας, υποψήφιος διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ και επιστημονικός συνεργάτης του προγράμματος ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων «It’s Up to Youth»* της ΕΠΑΨΥ. «Δεν είναι πλέον παθητικός ο ρόλος του θηλυκού. Τα κορίτσια που ασκούν ακραίο bullying νιώθουν πως έτσι παίρνουν στα χέρια τους τον έλεγχο και την εξουσία. Επιδιώκουν με αυτόν τον τρόπο να εδραιώσουν τη θέση τους στην παρέα ή και να ανέβουν σε ιεραρχία. Δυστυχώς, η βία και η παραβατικότητα θεωρούνται μιας μορφής αξία σήμερα. Κάπως έτσι χάνεται το θηλυκό κομμάτι των κοριτσιών, η ενσυναίσθηση, η κατανόηση, η συνύπαρξη, η ευαισθησία», συνεχίζει.

Τι κρύβεται πίσω απο τα περιστατικά βίας

Και γιατί δεν αντιδρούν οι παρατηρητές (bystander effect); «Είναι πολύ συχνό φαινόμενο, είτε γιατί δεν θέλουν να εμπλακούν λόγω της κοινωνικής αποξένωσης ή αδιαφορίας είτε επειδή φοβούνται τα αντίποινα. Ενίοτε ταυτίζονται και με τον θύτη, που µοιάζει δυνατός και νταής. Ετσι, µπαίνουν στην αγέλη, δέχονται την εξουσία του πιο δυνατού λύκου και νιώθουν επιφανειακά ασφαλείς», επισηµαίνει ο κ. Καλαβρής.

Τι κρύβεται, όµως, πίσω από τη βία ανηλίκων; «Ενδεχοµένως να πρόκειται για θέµατα ψυχικής υγείας, που έρχονται στην επιφάνεια µε µια κλιµάκωση. Ξεκινάµε, δηλαδή, από µια επιθετικότητα, η οποία µπορεί να γίνει βία, και µε τη σειρά της η βία µπορεί να γίνει παραβατικότητα. Αφετηρία όλων είναι ο θυµός και η δυσφορία που χαρακτηρίζουν τον έφηβο. Τα τελευταία χρόνια, αυτός ο θυµός είναι πιο βίαιος και έντονος, ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις γίνεται δολοφονικός», λέει ο κ. Καλαβρής. «Τα παιδιά και οι έφηβοι καλούνται να διαµορφώσουν την ταυτότητά τους µέσα σε ένα περιβάλλον αλλεπάλληλων κρίσεων, απίστευτης ρευστότητας και φόβου, την ώρα που εκ φύσεως απορροφούν τα συναισθήµατα των ενηλίκων και τα φέρνουν στην πραγµατικότητά τους. Η βία ξεκινάει από το σπίτι. H φράση “χθες θύµα, σήµερα θύτης” ισχύει. Οµως, ενώ σε καµία περίπτωση η βία δεν είναι παιδική εφεύρεση, προωθείται ένα κλίµα απόρριψης των παιδιών και των εφήβων κι ένας ηθικός πανικός. Το θέµα είναι να διαπιστώσουµε για ποιους λόγους οδηγούνται στην εκδήλωση βίαιης και παραβατικής συµπεριφοράς», εξηγεί στη συνέχεια.

Και ποιο είναι το µεγάλο στοίχηµα; «Η βία των ανηλίκων είναι κατά κάποιον τρόπο αµφισβήτηση της κοινωνίας των ενηλίκων.Χρειάζεται να ακούσουµε τους ανηλίκους και να τους δώσουµε την αίσθηση της αποδοχής, βάζοντας ταυτόχρονα όρια. Οταν επιτευχθούν η εµπιστοσύνη, η κοντινότητα, η ειλικρίνεια και το αίσθηµα της αποδοχής από τον ενήλικο στον ανήλικο, αλλά και η διάκριση ανάµεσα στον ανήλικο και τη βία (δεν τον ταυτίζουµε µε τη βία), µόνο τότε ο έφηβος θα καταλάβει τι έχει συµβεί, γιατί έφτασε σε αυτό το σηµείο και ποια είναι η ευχαρίστηση που παίρνει από αυτό», καταλήγει ο κ. Καλαβρής.


Ο ρόλος του διαδικτύου στην έξαρση της παραβατικότητας 

Την ώρα που η κοινωνία κινείται σε ρυθµούς 5G και Α.Ι., η διδάκτωρ Ψηφιακής Εγκληµατολογίας Κέλλυ Ιωάννου µιλάει στα «Π» για ένα ψηφιακό περιβάλλον που όχι µόνο καθρεφτίζει µια βίαιη πραγµατικότητα, αλλά λειτουργεί ως επιταχυντής και πολλαπλασιαστής. «Η ταυτότητα του νέου έχει αρχίσει να διαφοροποιείται. ∆εν µιλάµε πλέον για παρέες, αλλά για όχλους. Παιδιά που οργανώνονται µέσω εφαρµογών συγκεντρώνονται κατά εκατοντάδες σε πλατείες ή πάρκα. Σε µια τέτοια δοµή δεν µπορεί ο καθένας να έχει την προσωπικότητά του», επισηµαίνει. Και το φαινόµενο του παρατηρητή γίνεται µια νέα µορφή κοινωνικής απάθειας, που ριζώνει στην ψηφιακή κουλτούρα του θεάµατος: «∆εν µιλάµε απαραίτητα για παιδιά που έχουν µάθει να συνδέονται µε τέτοιου είδους πράξεις. Είµαστε σε µια εποχή που έχουµε µάθει το κινητό να είναι η προέκταση της παλάµης µας, χωρίς να έχουµε συνειδητότητα. Η κοινωνία σταδιακά απευαισθητοποιείται και ορίζουµε την αξία µας µόνο µε τα likes». Την ίδια ώρα, όπως επισηµαίνει η κ. Ιωάννου, οι αλγόριθµοι των πλατφορµών δεν έχουν ηθική πυξίδα, καθώς «τελείως διαφορετικά θα ενισχύσει ο αλγόριθµος ένα παιδί που ανεβάζει ένα βίντεο γιατί θριαµβεύει στη µουσική και πολύ διαφορετικά όταν το περιεχόµενο είναι βίαιο».

Και ενώ το ηλικιακό «κατώφλι βίας» φαίνεται να µετατοπίζεται προς τα κάτω, τα παιδιά µεγαλώνουν σε νέα, όλο και πιο ρευστά ψηφιακά περιβάλλοντα. «Τα παιδιά είναι εκτεθειµένα στην υπερπληροφορία χωρίς έλεγχο από πολύ µικρά. Χρησιµοποιούν την Τεχνητή Νοηµοσύνη όχι για να διευκολυνθεί η καθηµερινότητά τους, αλλά για το τι να νιώσουν και πώς να το επικοινωνήσουν. Το ChatGPT γίνεται ο άλλος µας εαυτός. Μαθαίνουµε να µην έχουµε επί της ουσίας εγκέφαλο», λέει η κ. Ιωάννου.

«∆εν µπορεί τα παιδιά στα σχολεία να µαθαίνουν για τον σκληρό δίσκο. Θα έπρεπε να ενσωµατωθεί από πολύ µικρή ηλικία στο σύστηµα εκπαίδευσης η κυβερνοασφάλεια και µαθήµατα για την ενσυναίσθηση. Στα σχολεία να υπάρχουν υπό σοβαρούς όρους ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και εγκληµατολόγοι», τονίζει η κ. Ιωάννου.


Η πρόληψη αποτελεί "κλειδί" στην αντιμετώπιση της παραβατικότητας 

Η προστασία στον ψηφιακό κόσµο, όµως, δεν αρκεί. Πώς πρέπει να αντιµετωπίζονται τα περιστατικά βίας όταν συµβαίνουν; «Υπάρχουν τρία στάδια. Η βίαιη συµπεριφορά και, εντέλει, το έγκληµα είναι φαινόµενα που δεν µπορούν να αντιµετωπίζονται µόνο στο επίπεδο της καταστολής. Πάντα αποτυγχάνουµε στο στάδιο της πρόληψης και της παρέµβασης. Με βάση τον νόµο, τιµωρούνται οι γονείς, αλλά πού θα βοηθήσει αυτό στη συµµόρφωση του παιδιού; Μιλάµε εν έτει 2025 για κοινωνική εργασία, όταν στο εξωτερικό εφαρµόζουν συστήµατα επανορθωτικής δικαιοσύνης, σε θεραπευτικό πλαίσιο, όπου ο θύτης µπορεί να καταλάβει τη βλάβη που έχει προκαλέσει στο θύµα. ∆εν θα έπρεπε η τιµωρία-σωφρονισµός του δράστη να λειτουργεί απλώς για να ικανοποιήσουµε το αίσθηµα της επιβολής ποινής. Πρέπει να έχει ουσιαστικό χαρακτήρα», υπογραµµίζει, τέλος, η κ. Ιωάννου.

Αγάπη Κανδυλάκη: Στόχος είναι να εκπαιδεύουµε «µη βίαιους πολίτες»

Η Εθνική Στρατηγική για τη βία και την παραβατικότητα ανηλίκων, µε κεντρικό µήνυµα: «∆ίπλα στα παιδιά, απέναντι στη βία», έτυχε δεσµευτικής υποδοχής από την πλευρά του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης, γεγονός εξαιρετικά σηµαντικό, όχι µόνο στη συµβολική, αλλά και στην ουσιαστική του διάσταση. Πρόκειται για µια ολοκληρωµένη πρόταση στρατηγικής, που βασίστηκε σε µια ολιστική προσέγγιση, καθώς αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα της βίας και υπογραµµίζει την αναγκαιότητα για σύνθετες, πολυεπίπεδες πολιτικές και διεπιστηµονικές παρεµβάσεις. ∆ίνει έµφαση στην πρόληψη και την έγκαιρη, συστηµατική παρέµβαση σε όλες τις εκφάνσεις της βίας.

Θέτει στο επίκεντρο «το βέλτιστο συµφέρον και τα δικαιώµατα του παιδιού» και υπογραµµίζει τη σηµασία της «φιλικής προς τα παιδιά ∆ικαιοσύνης». Περιλαµβάνει πολιτικές και µέτρα που προκύπτουν από συστηµατική µελέτη πολιτικών και καλών πρακτικών από άλλες χώρες της Ε.Ε., της Βρετανίας, των ΗΠΑ και της Αυστραλίας και συνθέτει πολιτικές από εθνικά σχέδια δράσης και στρατηγικές, όπως για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση και εκµετάλλευση, για την ένταξη Ροµά, για τα προσφυγόπουλα, για τα δικαιώµατα των αναπήρων, για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ, για τη δηµόσια υγεία, την ψυχική υγεία, για το εθνικό σχέδιο κατά του ρατσισµού και της µισαλλοδοξίας κ.ά.

Η έρευνα πεδίου που προηγήθηκε, µε συνεντεύξεις µε εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους, µε φορείς όπως η UNICEF και ο Συνήγορος του Παιδιού και µε εκπροσώπους συλλόγων, όπως ο Σύλλογος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδας, ανέδειξε την αναγκαιότητα ενίσχυσης και στελέχωσης των δοµών. Η υποστελέχωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, κοινωνικής φροντίδας, κοινωνικής προστασίας και επιµελητών ανηλίκων, που δυσχεράνθηκε σηµαντικά εξαιτίας της οικονοµικής κρίσης και της µνηµονιακής πολιτικής, είναι αναγκαίο να «θεραπευτεί» άµεσα. Η παρουσία κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων στα σχολεία είναι µέτρο εξέχουσας σηµασίας, που χρειάζεται περαιτέρω ενίσχυση, µε καθηµερινή παρουσία στα σχολεία. Πρωτίστως, ωστόσο, χρειάζεται το σχολείο να γίνει χώρος «φιλικός προς τα παιδιά», «ενίσχυσης και ενδυνάµωσης», αλληλοβοήθειας, αλληλοστήριξης, γεφύρωσης και στενής συνεργασίας µε την οικογένεια και την κοινότητα.

Οι προτεινόµενες πολιτικές επικεντρώνονται στη σηµασία ενός σχολείου δηµιουργικού, συµπεριληπτικού, που ενδυναµώνει τα παιδιά, τα κινητοποιεί σε µια συµµετοχική κουλτούρα αλληλοϋποστήριξης, σεβασµού και σε µια επικοινωνία χωρίς βία, ενισχύοντας την ενσυναίσθηση και το αίσθηµα του ανήκειν, τις δεξιότητες επικοινωνίας, τα δυνατά σηµεία και τα ταλέντα των παιδιών, τη δηµιουργικότητα και τη συµµετοχικότητά τους. Στόχος είναι να εκπαιδεύουµε «µη βίαιους πολίτες», σε ένα δηµοκρατικό, συµπεριληπτικό δηµιουργικό σχολείο, που θα δίνει έµφαση στην «ποιότητα ζωής των παιδιών», θα σέβεται τα δικαιώµατα του παιδιού, θα συµβάλλει στον περιορισµό της διαρροής από την εκπαίδευση και στη συµπερίληψη των µαθητών, ανεξαρτήτως εθνοτικής ή πολιτισµικής προέλευσης, αναπηρίας, φύλου ή όποιας άλλης ετερότητας. Καθώς το µέτρο της αποβολής δεν µπορεί να είναι αποτελεσµατικό, αλλά ενέχει περισσότερους κινδύνους από όσους θεραπεύει, προτείνεται η αξιοποίηση πρακτικών όπως η εκπαίδευση στη διαχείριση συγκρούσεων, τη διαµεσολάβηση και την εκπροσώπηση, η συµβουλευτική και η «κοινωνική εργασία», ως µια διαδικασία ενίσχυσης της συµµετοχικότητας, της αλληλεγγύης και της αλληλοστήριξης µεταξύ των µαθητών, της συµµετοχής σε ενδυναµωτικές οµαδικές δράσεις και της γεφύρωσης του σχολείου µε την οικογένεια και την κοινότητα.

Ενισχύοντας την κοινωνική ευθύνη των παιδιών, περιορίζουµε εκφοβιστικές συµπεριφορές. Η αντιµετώπιση της διαδικτυακής βίας και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των ανηλίκων επιτυγχάνονται µε τη συνεργασία και µε τους γονείς. Το «Κids wallet» είναι µια σηµαντική πρωτότυπη εφαρµογή, που µπορεί να αποτελέσει εργαλείο για την πρόληψη της διαδικτυακής εξάρτησης. ∆εν θα πρέπει, όµως, να ξεχνάµε ότι η πρόληψη ξεκινά πολύ νωρίς, ήδη από τη διάρκεια της κύησης. Τα κινητά τηλέφωνα και οι οθόνες θα πρέπει να πάψουν να χρησιµοποιούνται ως «πιπίλες που καθησυχάζουν».

Άρθρο της Καθηγήτριας Κοινωνικής Εργασίας και Πολυπολιτισµικότητας, µέλους της Επιτροπής για την Πρόληψη και την Αντιµετώπιση της Βίας και της Παραβατικότητας Ανηλίκων

*Τι είναι το πρόγραμμα «It’s Up to Youth»;

Πρόκειται για ένα πιλοτικό πρόγραμμα, διάρκειας 24 μηνών της ΕΠΑΨΥ, το οποίο παρέχει δωρεάν υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και στοχεύει στην πρόληψη, αλλά και στην αντιμετώπιση φαινομένων εφηβικής και νεανικής βίας και παραβατικότητας. Το έργο υλοποιείται σε τέσσερις δήμους της Αττικής: Δήμος Αμαρουσίου (Παλαιολόγου Κ. 9), Δήμος Αχαρνών (Θερμοπυλών 7 & Βαρελά 3), Δήμος Κηφισιάς (Γορτυνίας και Διονύσου - Αναξαγόρα 16), Δήμος Λυκόβρυσης-Πεύκης (Ρίμινι 10, Πολυϊαατρείο Λυκόβρυσης).

Αποτελεί μια ολιστική ψυχοκοινωνική παρέμβαση και αφορά όλη την κοινότητα. Απευθύνεται συνολικά στον εφηβικό πληθυσμό, σε έφηβους/ες που εμφανίζουν συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, αλλά και σε νεόυς/ες που έχουν ήδη εμπλοκή με το νόμο. Επιπλέον, αναγνωρίζοντας τη σημασία της διαμόρφωσης κοινών στόχων και συμμαχιών για την αύξηση της αποτελεσματικότητας, το πρόγραμμα δίνει έμφαση στην κοινοτική ενδυνάμωση, δημιουργώντας και προωθώντας ένα πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ οικογενειών, εκπαιδευτικών, δημόσιων φορέων, των τοπικών κοινωνικών δικτύων (π.χ. Σύλλογοι) και εργαζόμενους/ες της αστυνομίας.

Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται και εποπτεύεται από το Υπουργείο Υγείας, ενώ, υπεύθυνη για την υλοποίησή του είναι η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (Ε.Π.Α.Ψ.Υ.) σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, την Κοινωνία των Πολιτών και Πανεπιστημιακούς Φορείς (ΠΑ.Δ.Α. και Πάντειο Πανεπιστήμιο).

Δημοσιεύθηκε στα Παραπολιτικά