EnΚαθηγητής Ιωάννης Ψυχάρης στο parapolitika.gr: "Το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σήμερα σε χώρες χωρίς ελεύθερη διακίνηση ιδεών, με μειωμένα δικαιώματα"
Αναλυτικά όσα δήλωσε για τις διεθνείς προκλήσεις και την ΕΕ
Συνέντευξη του προέδρου του Διεθνούς Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Περιφερειακής Επιστήμης στο parapolitika.gr
Ελισαβετ Σταμοπουλου
Σε ένα ασταθές γεωπολιτικά περιβάλλον που θυμίζει κινούμενη άμμο, η βιώσιμη και συμπεριληπτική ανάπτυξη εντός της ΕΕ αποτελεί στοίχημα που εάν κερδηθεί θα ενισχύσει τη συνοχή του ευρωπαϊκού μπλοκ. «Αυτή την ώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σε ένα στρατηγικό δίλημμα. Μην πω αδιέξοδο» τονίζει ο καθηγητής Ιωάννης Ψυχάρης, του Τμήματος Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου και Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής και του Διεθνούς Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Περιφερειακής Επιστήμης (ERSA), που φιλοξενείται στην Αθήνα μέχρι τις 29 Αυγούστου, και φέτος διοργανώνεται από το Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Διαβάστε: Η Αθήνα φιλοξενεί το 64ο Διεθνές Συνέδριο της ERSA στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Με τις φωνές να ενδυναμώνονται και τον προβληματισμό να εντείνεται απέναντι στις ευρωπαϊκές πρακτικές πάνω στη διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα, ο κ.Ψυχάρης τονίζει μιλώντας στο parapolitika.gr: «Ο ευρωσκεπτικισμός δεν είναι ανεξάρτητος από την ύπαρξη και τη διεύρυνση των ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά συνέπεια η ανισότητα και η πόλωση έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην δημοκρατία. Με βάση επίσημα στοιχεία τα οποία καταγράφονται από διεθνή οργανισμό, το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σήμερα σε χώρες που έχουν είτε απολυταρχικά καθεστώτα είτε δικτατορίες. Χωρίς δηλαδή ελεύθερο Τύπο, χωρίς ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, με μειωμένα δικαιώματα και δυνατότητες πρόσβασης στον δημόσιο λόγο και στη δημόσια σφαίρα. Αυτό αποτελεί έναν κίνδυνο για τη δημοκρατία παγκοσμίως». Εκτός από τα στοιχήματα και τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη, ο καθηγητής και υπεύθυνος του Διεθνούς Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Περιφερειακής Επιστήμης εστίασε στα στοιχεία εκείνα που θα αμβλύνουν τις ανισότητες εντός της ΕΕ.
Είναι ένα συνέδριο που έχει συγκεντρώσει 950 εγγεγραμμένους, οι οποίοι συμμετέχουν φυσική παρουσία από 65 χώρες του κόσμου. Το συνέδριο αυτό αφορά στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, τις ανισότητες που υπάρχουν στην περιφερειακή ανάπτυξη, τα θέματα που υπάρχουν στις πόλεις, την ψηφιακή μετάβαση, θέματα δηλαδή τα οποία δεν αποτελούν μόνο επιστημονικά αντικείμενα, αλλά είναι θέματα που ενδιαφέρουν ευρύτερα και τους φορείς άσκησης πολιτικής, αλλά θα έλεγα και τους πολίτες σε όλες τις χώρες του κόσμου. Ο τίτλος του συνεδρίου είναι «Η Περιφερειακή Επιστήμη», όπως λέγεται αυτός ο διεπιστημονικός κλάδος, το «Original Science in Turbulent Times». «In Turbulent Times» σημαίνει σε περίοδο αναταράξεων, σε περίοδο που υπάρχουν έντονες αναταράξεις όπως χαρακτηρίζεται η εποχή μας, αλλά ο υπότιτλος του συνεδρίου λέει «In Search», σε αναζήτηση μιας πιο βιώσιμης, μιας πιο ανθεκτικής και μιας πιο συμπεριληπτικής ανάπτυξης ή συμπεριληπτικού μέλοντος, αν βάλουμε ότι αφορούν όλα αυτά το μέλλον.
Πώς θα επιτευχθεί αυτό που λέμε πιο βιώσιμη, πιο συμπεριληπτική ανάπτυξη;
Καταρχάς, έχει σημασία η ανάγνωση, η σωστή αν μου επιτρέπετε να πω διάγνωση, του πού βρισκόμαστε σήμερα. Γιατί φοβάμαι ότι αυτά τα ζήματα γίνονται με ελλειπή ενημέρωση και συχνά με ελλειπέστατη τεκμηρίωση. Εμείς λοιπόν ως επιστημονική κοινότητα θέλουμε να παρέχουμε την ενημέρωση και την τεκμηρίωση για το πού βρισκόμαστε σε μια σειρά από σοβαρά θέματα της εποχής μας. Για παράδειγμα, που βρισκόμαστε στα θέματα των περιφερειακών ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ανώση. Πού βρισκόμαστε στα θέματα που έχουν να κάνουν με την κλιματική αλλαγή, το περιβάλλον. Πού βρισκόμαστε με τις κοινωνικές ανισότητες και πού εμφανίζονται περισσότερο οι κοινωνικές ανισότητες στις πόλεις, έξω από τις πόλεις, σε περιοχές.
Πού εντοπίζονται οι μεγαλύτερες περιφερειακές ανισότητες; Ένα ενδιαφέρον στοιχείο το οποίο θίξατε νωρίτερα είναι οι ανισότητες που εντοπίζονται ανάμεσα στον ευρωπαϊκό Βορρά και τον ευρωπαϊκό Νότο.
Ναι, ακριβώς. Από το 2008 και μετά, μετά δηλαδή την οικονομική κρίση και τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις φαίνεται η διέυρυνση του χάσματος ανάπτυξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανάμεσα σε έναν ολοένα και μικρότερο αριθμό περιφερειών κυρίως της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης που έχουν επίπεδο ανάπτυξης πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και σε έναν μεγάλο αριθμό περιφερειών κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Και αυτό δημιουργεί έντονες πολώσεις στην ανάπτυξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Θα μπορούσε να συρρικνωθεί το χάσμα αυτό των ανισοτήτων ανάμεσα στον Βορρά και τον Νότο της Ευρώπης;
Το χάσμα των ανισοτήτων θα μπορούσε να είναι επενέργεια και της πολιτικής. Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά χρειαζόμαστε πολιτικές αλληλεγγύης, χρειαζόμαστε πολιτικές οι οποίες θα δίνουν τη δυνατότητα για ισότητα στις ευκαιρίες. Να έχουμε μεγαλύτερη κοινωνική συμπεριληπτικότητα. Και επίσης εδώ θέλω να τονίσω τη σημασία της χωρικής δικαιοσύνης. Χωρική δικαιοσύνη είναι μια έννοια που έχει να κάνει με το δικαίωμα του κατοίκου κάθε χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση να απολαμβάνει ένα επίπεδο κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών ισότιμα ανεξάρτητα από τον τρόπο διαμονής του.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ρωτήσω για το ποσοστό των χωρών εκείνων που δεν διέπονται από δημοκρατικούς θεσμούς.
Σήμερα υπάρχει μια διεύρυνση του αναπτυξιακού χάσματος μεταξύ των αναπτυγμένων και των λιγότερων αναπτυγμένων χωρών. Αυτό έχει και πολλές παρενέργειες και πολιτικές παρενέργειες. Εκείνο λοιπόν που προτείνουμε και νομίζουμε ότι είναι απαραίτητο είναι ότι αυτές οι ανισότητες δημιουργούν τη λεγόμενη δυσαρέσκεια, την πολιτική δυσαρέσκεια των ευρωσκεπτικιστών για παράδειγμα. Ο ευρωσκεπτικισμός δεν είναι ανεξάρτητος από την ύπαρξη και τη διεύρυνση των ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά συνέπεια η ανισότητα και η πόλωση έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην δημοκρατία. Και αυτό που έλεγα είναι ότι με βάση επίσημα στοιχεία τα οποία καταγράφονται από διεθνή οργανισμό, το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σήμερα σε χώρες που έχουν είτε απολυταρχικά καθεστώτα είτε δικτατορίες. Χωρίς δηλαδή ελεύθερο τύπο, χωρίς ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, με μειωμένα δικαιώματα και δυνατότητες πρόσβασης στον δημόσιο λόγο και στη δημόσια σφαίρα. Αυτό αποτελεί έναν κίνδυνο για τη δημοκρατία παγκοσμίως και η προάσπιση ενός οράματος πιο συμπεριληπτικού και βιώσιμου θα έχει ευνοϊκή επίδραση και στη δημοκρατία. Για την οποία, όπως έλεγα, όντως το συνέδριο στην Ελλάδα θέλει να επαναφέρει την ιδέα της δημοκρατίας σε κάθε συζήτηση επιστημονική και κοινωνική, γιατί αυτό είναι το αγαθό το οποίο έχει δώσει ο ελληνικός πολιτισμός στην ανθρωπότητα, το οποίο έχει εγκολπωθεί στον αναπτυγμένο κόσμο και νομίζω ότι αυτό θα πρέπει να είναι ένα μεγάλο κίνητρο και σκοπός της δράσης μας. Η προάσπιση της δημοκρατίας και του κοινού μέλλοντος. Γιατί αν κάτι βγήκε από τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις, όπως αναφέραμε ήταν και η οικονομική κρίση και η προσφυγική κρίση και η κρίση πανδημίας, φάνηκε ότι είμαστε όλοι στο ίδιο καράβι. Μπορεί κάποιοι στην πρώτη θέση και κάποιοι στο κατάστρωμα, όμως μοιραζόμαστε το ίδιο ταξίδι και κατά συνέπεια πρέπει να προστατεύσουμε το κοινό μας μέλλον.
Σε μία συγκυρία αναταραχών, κάτι που άλλωστε πραγματεύεται και το συνέδριο, το μαρτυρά και ο τίτλος του, πόσο απειλείται η συνοχή του ευρωπαϊκού μπλοκ από τις γεωπολιτικές προκλήσεις;
Αυτή την ώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σε ένα στρατηγικό δίλημμα. Μην πω αδιέξοδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρούσε μέχρι σήμερα με δύο τρόπους. Ο ένας ήταν η διεύρυνση και ο άλλος ήταν η εμβάθυνση. Σήμερα, όπως καταλαβαίνετε, η διεύρυνση δεν θα γίνει αν γίνει με όρους προηγούμενων διευρύνσεων. Ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη διεύρυνση αν θα μπει η Ουκρανία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και η Γεωργία και η Σερβία. Αυτό, όπως καταλαβαίνετε, είναι ένα ζήτημα που σήμερα δημιουργεί μεγάλο σκεπτικισμό. Δεύτερο ζήτημα, η εμβάθυνση. Δηλαδή, κάθε φορά προχωρούσαμε ένα βήμα για να θωρακίζουμε ακόμη περισσότερο την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Στοιχείο της εμβάθυνσης, για παράδειγμα, ήταν το ευρώ. Σήμερα, κατά τη γνώμη μου, το έδαφος το οποίο πρέπει να διερευνήσουμε είναι να εμβαθύνουμε την ενοποιητική διαδικασία. Να δούμε δηλαδή τρόπους κοινής αντιμετώπισης για το μέλλον. Δεν είναι εύκολο και δεν συμφωνούν όλοι. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να δυναμώσουν ακόμη περισσότερο οι κοινές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γιατί, αν ούτως ή άλλως μέσα στην Ένωση αποκτούμε δύναμη, φανταστείτε τι θα γίνει σε ένα ενδεχόμενο περιχαράκωσης της κάθε χώρας στα δικά της. Αυτό θα καταστήσει την διέλευσή μας σε ταραγμένες εποχές, επικίνδυνη και οδυνηρή. Η Ευρώπη θα πρέπει να πρφυλάξει τον εαυτό της από οδυνηρές συνέπειες, να προστατεύσει και να αναδείξει εκείνα τα οποία η ίδια κρατάει ως θετικά και ως παρακαταθήκη στην ανθρωπότητα. Είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, αλλά νομίζω ότι αυτή είναι η κατεύθυνση.
Διαβάστε: Η Αθήνα φιλοξενεί το 64ο Διεθνές Συνέδριο της ERSA στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Με τις φωνές να ενδυναμώνονται και τον προβληματισμό να εντείνεται απέναντι στις ευρωπαϊκές πρακτικές πάνω στη διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα, ο κ.Ψυχάρης τονίζει μιλώντας στο parapolitika.gr: «Ο ευρωσκεπτικισμός δεν είναι ανεξάρτητος από την ύπαρξη και τη διεύρυνση των ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά συνέπεια η ανισότητα και η πόλωση έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην δημοκρατία. Με βάση επίσημα στοιχεία τα οποία καταγράφονται από διεθνή οργανισμό, το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σήμερα σε χώρες που έχουν είτε απολυταρχικά καθεστώτα είτε δικτατορίες. Χωρίς δηλαδή ελεύθερο Τύπο, χωρίς ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, με μειωμένα δικαιώματα και δυνατότητες πρόσβασης στον δημόσιο λόγο και στη δημόσια σφαίρα. Αυτό αποτελεί έναν κίνδυνο για τη δημοκρατία παγκοσμίως». Εκτός από τα στοιχήματα και τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη, ο καθηγητής και υπεύθυνος του Διεθνούς Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Περιφερειακής Επιστήμης εστίασε στα στοιχεία εκείνα που θα αμβλύνουν τις ανισότητες εντός της ΕΕ.
Ιωάννης Ψυχάρης: Oλόκληρη η συνέντευξή του για το 64ο Διεθνές Συνέδριο της ERSA
Σε μία περίοδο έντονων γεωπολιτικών εξελίξεων και αναταραχών, τι σκοπεύει να αναδείξει το 64ο Διεθνές Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Περιφερειακής Επιστήμης (ERSA) μέσα από τις εργασίες του;Είναι ένα συνέδριο που έχει συγκεντρώσει 950 εγγεγραμμένους, οι οποίοι συμμετέχουν φυσική παρουσία από 65 χώρες του κόσμου. Το συνέδριο αυτό αφορά στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, τις ανισότητες που υπάρχουν στην περιφερειακή ανάπτυξη, τα θέματα που υπάρχουν στις πόλεις, την ψηφιακή μετάβαση, θέματα δηλαδή τα οποία δεν αποτελούν μόνο επιστημονικά αντικείμενα, αλλά είναι θέματα που ενδιαφέρουν ευρύτερα και τους φορείς άσκησης πολιτικής, αλλά θα έλεγα και τους πολίτες σε όλες τις χώρες του κόσμου. Ο τίτλος του συνεδρίου είναι «Η Περιφερειακή Επιστήμη», όπως λέγεται αυτός ο διεπιστημονικός κλάδος, το «Original Science in Turbulent Times». «In Turbulent Times» σημαίνει σε περίοδο αναταράξεων, σε περίοδο που υπάρχουν έντονες αναταράξεις όπως χαρακτηρίζεται η εποχή μας, αλλά ο υπότιτλος του συνεδρίου λέει «In Search», σε αναζήτηση μιας πιο βιώσιμης, μιας πιο ανθεκτικής και μιας πιο συμπεριληπτικής ανάπτυξης ή συμπεριληπτικού μέλοντος, αν βάλουμε ότι αφορούν όλα αυτά το μέλλον.
Πώς θα επιτευχθεί αυτό που λέμε πιο βιώσιμη, πιο συμπεριληπτική ανάπτυξη;
Καταρχάς, έχει σημασία η ανάγνωση, η σωστή αν μου επιτρέπετε να πω διάγνωση, του πού βρισκόμαστε σήμερα. Γιατί φοβάμαι ότι αυτά τα ζήματα γίνονται με ελλειπή ενημέρωση και συχνά με ελλειπέστατη τεκμηρίωση. Εμείς λοιπόν ως επιστημονική κοινότητα θέλουμε να παρέχουμε την ενημέρωση και την τεκμηρίωση για το πού βρισκόμαστε σε μια σειρά από σοβαρά θέματα της εποχής μας. Για παράδειγμα, που βρισκόμαστε στα θέματα των περιφερειακών ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ανώση. Πού βρισκόμαστε στα θέματα που έχουν να κάνουν με την κλιματική αλλαγή, το περιβάλλον. Πού βρισκόμαστε με τις κοινωνικές ανισότητες και πού εμφανίζονται περισσότερο οι κοινωνικές ανισότητες στις πόλεις, έξω από τις πόλεις, σε περιοχές.
Πού εντοπίζονται οι μεγαλύτερες περιφερειακές ανισότητες; Ένα ενδιαφέρον στοιχείο το οποίο θίξατε νωρίτερα είναι οι ανισότητες που εντοπίζονται ανάμεσα στον ευρωπαϊκό Βορρά και τον ευρωπαϊκό Νότο.
Ναι, ακριβώς. Από το 2008 και μετά, μετά δηλαδή την οικονομική κρίση και τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις φαίνεται η διέυρυνση του χάσματος ανάπτυξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ανάμεσα σε έναν ολοένα και μικρότερο αριθμό περιφερειών κυρίως της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης που έχουν επίπεδο ανάπτυξης πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και σε έναν μεγάλο αριθμό περιφερειών κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Και αυτό δημιουργεί έντονες πολώσεις στην ανάπτυξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Θα μπορούσε να συρρικνωθεί το χάσμα αυτό των ανισοτήτων ανάμεσα στον Βορρά και τον Νότο της Ευρώπης;
Το χάσμα των ανισοτήτων θα μπορούσε να είναι επενέργεια και της πολιτικής. Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά χρειαζόμαστε πολιτικές αλληλεγγύης, χρειαζόμαστε πολιτικές οι οποίες θα δίνουν τη δυνατότητα για ισότητα στις ευκαιρίες. Να έχουμε μεγαλύτερη κοινωνική συμπεριληπτικότητα. Και επίσης εδώ θέλω να τονίσω τη σημασία της χωρικής δικαιοσύνης. Χωρική δικαιοσύνη είναι μια έννοια που έχει να κάνει με το δικαίωμα του κατοίκου κάθε χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση να απολαμβάνει ένα επίπεδο κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών ισότιμα ανεξάρτητα από τον τρόπο διαμονής του.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ρωτήσω για το ποσοστό των χωρών εκείνων που δεν διέπονται από δημοκρατικούς θεσμούς.
Σήμερα υπάρχει μια διεύρυνση του αναπτυξιακού χάσματος μεταξύ των αναπτυγμένων και των λιγότερων αναπτυγμένων χωρών. Αυτό έχει και πολλές παρενέργειες και πολιτικές παρενέργειες. Εκείνο λοιπόν που προτείνουμε και νομίζουμε ότι είναι απαραίτητο είναι ότι αυτές οι ανισότητες δημιουργούν τη λεγόμενη δυσαρέσκεια, την πολιτική δυσαρέσκεια των ευρωσκεπτικιστών για παράδειγμα. Ο ευρωσκεπτικισμός δεν είναι ανεξάρτητος από την ύπαρξη και τη διεύρυνση των ανισοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά συνέπεια η ανισότητα και η πόλωση έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην δημοκρατία. Και αυτό που έλεγα είναι ότι με βάση επίσημα στοιχεία τα οποία καταγράφονται από διεθνή οργανισμό, το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σήμερα σε χώρες που έχουν είτε απολυταρχικά καθεστώτα είτε δικτατορίες. Χωρίς δηλαδή ελεύθερο τύπο, χωρίς ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, με μειωμένα δικαιώματα και δυνατότητες πρόσβασης στον δημόσιο λόγο και στη δημόσια σφαίρα. Αυτό αποτελεί έναν κίνδυνο για τη δημοκρατία παγκοσμίως και η προάσπιση ενός οράματος πιο συμπεριληπτικού και βιώσιμου θα έχει ευνοϊκή επίδραση και στη δημοκρατία. Για την οποία, όπως έλεγα, όντως το συνέδριο στην Ελλάδα θέλει να επαναφέρει την ιδέα της δημοκρατίας σε κάθε συζήτηση επιστημονική και κοινωνική, γιατί αυτό είναι το αγαθό το οποίο έχει δώσει ο ελληνικός πολιτισμός στην ανθρωπότητα, το οποίο έχει εγκολπωθεί στον αναπτυγμένο κόσμο και νομίζω ότι αυτό θα πρέπει να είναι ένα μεγάλο κίνητρο και σκοπός της δράσης μας. Η προάσπιση της δημοκρατίας και του κοινού μέλλοντος. Γιατί αν κάτι βγήκε από τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις, όπως αναφέραμε ήταν και η οικονομική κρίση και η προσφυγική κρίση και η κρίση πανδημίας, φάνηκε ότι είμαστε όλοι στο ίδιο καράβι. Μπορεί κάποιοι στην πρώτη θέση και κάποιοι στο κατάστρωμα, όμως μοιραζόμαστε το ίδιο ταξίδι και κατά συνέπεια πρέπει να προστατεύσουμε το κοινό μας μέλλον.
Σε μία συγκυρία αναταραχών, κάτι που άλλωστε πραγματεύεται και το συνέδριο, το μαρτυρά και ο τίτλος του, πόσο απειλείται η συνοχή του ευρωπαϊκού μπλοκ από τις γεωπολιτικές προκλήσεις;
Αυτή την ώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σε ένα στρατηγικό δίλημμα. Μην πω αδιέξοδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρούσε μέχρι σήμερα με δύο τρόπους. Ο ένας ήταν η διεύρυνση και ο άλλος ήταν η εμβάθυνση. Σήμερα, όπως καταλαβαίνετε, η διεύρυνση δεν θα γίνει αν γίνει με όρους προηγούμενων διευρύνσεων. Ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη διεύρυνση αν θα μπει η Ουκρανία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως και η Γεωργία και η Σερβία. Αυτό, όπως καταλαβαίνετε, είναι ένα ζήτημα που σήμερα δημιουργεί μεγάλο σκεπτικισμό. Δεύτερο ζήτημα, η εμβάθυνση. Δηλαδή, κάθε φορά προχωρούσαμε ένα βήμα για να θωρακίζουμε ακόμη περισσότερο την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Στοιχείο της εμβάθυνσης, για παράδειγμα, ήταν το ευρώ. Σήμερα, κατά τη γνώμη μου, το έδαφος το οποίο πρέπει να διερευνήσουμε είναι να εμβαθύνουμε την ενοποιητική διαδικασία. Να δούμε δηλαδή τρόπους κοινής αντιμετώπισης για το μέλλον. Δεν είναι εύκολο και δεν συμφωνούν όλοι. Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να δυναμώσουν ακόμη περισσότερο οι κοινές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γιατί, αν ούτως ή άλλως μέσα στην Ένωση αποκτούμε δύναμη, φανταστείτε τι θα γίνει σε ένα ενδεχόμενο περιχαράκωσης της κάθε χώρας στα δικά της. Αυτό θα καταστήσει την διέλευσή μας σε ταραγμένες εποχές, επικίνδυνη και οδυνηρή. Η Ευρώπη θα πρέπει να πρφυλάξει τον εαυτό της από οδυνηρές συνέπειες, να προστατεύσει και να αναδείξει εκείνα τα οποία η ίδια κρατάει ως θετικά και ως παρακαταθήκη στην ανθρωπότητα. Είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, αλλά νομίζω ότι αυτή είναι η κατεύθυνση.
