Μια πρωτοποριακή επιστημονική έρευνα από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και ερευνητές από τη Νέα Ζηλανδία παρουσιάζει τον πρώτο ολοκληρωμένο χάρτη ενεργών ρηγμάτων στην Ελλάδα. Η καινοτόμος σεισμική χαρτογράφηση αξιοποιεί προηγμένα Ψηφιακά Μοντέλα Εδάφους από το Ελληνικό Κτηματολόγιο για να αποκαλύψει εκατοντάδες άγνωστες σεισμικές δομές σε ολόκληρη τη χερσαία επικράτεια.

Διαβάστε: Σαντορίνη: Οι επιστήμονες βρήκαν τι προκάλεσε την έντονη σεισμική δραστηριότητα του 2025


Η βάση δεδομένων AFG επαναστατεί τη γνώση για τα ενεργά ρήγματα

Η διεθνής ερευνητική ομάδα ανέπτυξε τη βάση δεδομένων Active Faults Greece (AFG), η οποία καταγράφει συστηματικά όλες τις ενεργές σεισμικές πηγές της χώρας. Αυτή η πρωτοποριακή σεισμική χαρτογράφηση βασίζεται στο αποτύπωμα που αφήνουν τα ρήγματα στο φυσικό ανάγλυφο και δημοσιεύθηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Scientific Data. Η διεθνής επιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από τους Dr John Begg, Δρ Βασιλική Μουσλοπούλου, Dr Dave Heron και Prof. Andy Nicol, εξηγεί στο Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ότι πίσω από το εντυπωσιακό ελληνικό τοπίο κρύβεται μια συνεχής γεωλογική δραστηριότητα. Η Ελλάδα, τοποθετημένη στρατηγικά μεταξύ δύο ηπειρωτικών μαζών, υφίσταται συνεχή παραμόρφωση λόγω της βόρειας κίνησης της Αφρικής και της νότιας μετακίνησης της Ευρασίας. Το γεωγραφικό ανάγλυφο της χώρας συνεχίζει να μεταβάλλεται μέσω της δραστηριότητας ενεργών σεισμικών ρηγμάτων, πολλά από τα οποία παραμένουν κρυμμένα κάτω από τη βλάστηση, τα αστικά τοπία ή την πολυπλοκότητα του εδάφους.

Στρατηγική σημασία της σεισμικής χαρτογράφησης για την Ελλάδα

Με την ελληνική οικονομία να στηρίζεται ολοένα περισσότερο στον τουρισμό και τις φιλοδοξίες της χώρας να καταστεί ενεργειακός κόμβος στην Ανατολική Μεσόγειο, η κατανόηση της κατανομής των σεισμικών πηγών αποκτά κρίσιμη σημασία. Αυτή η ανάγκη απαιτεί λεπτομερή χαρτογράφηση των ενεργών ρηγμάτων σε ολόκληρη την ηπειρωτική και θαλάσσια έκταση της Ελλάδας. Η AFG προσφέρει στην επιστημονική κοινότητα τον πρώτο πανελλαδικό χάρτη ενεργών ρηγμάτων που βασίζεται στη μορφολογία του ανάγλυφου, σε ομοιόμορφη κλίμακα 1:25.000. Η βάση δεδομένων περιλαμβάνει 3.815 ίχνη ρηγμάτων, ομαδοποιημένα σε 892 διακριτά ρήγματα, με περισσότερα από τα μισά να χαρτογραφούνται για πρώτη φορά.

Ταξινόμηση και χαρακτηριστικά των ενεργών ρηγμάτων

Κάθε ρήγμα στη βάση δεδομένων ταξινομείται σύμφωνα με συγκεκριμένα κριτήρια δραστηριότητας:

  • Ενεργό: όταν το ανάγλυφο εμφανίζει σημάδια πρόσφατης παραμόρφωσης
  • Πιθανώς ενεργό: όταν το ρήγμα είναι ορατό στο ανάγλυφο αλλά τα στοιχεία δραστηριότητας είναι λιγότερο σαφή
  • Αβέβαιο: όταν απαιτούνται επιπλέον παρατηρήσεις για επιβεβαίωση της ύπαρξης

Η επιστημονική ομάδα εφαρμόζει επιπλέον ταξινόμηση βάσει της έντασης του αποτυπώματος στο ανάγλυφο. Ίχνη με χαρακτηριστικά "μαχαιριού" υποδηλώνουν πρόσφατη δραστηριότητα εντός του Ολόκαινου (τελευταία 10.000 χρόνια), ενώ πιο εξομαλυμένα αποτυπώματα αντιστοιχούν σε προοδευτικά παλαιότερους σεισμούς.

ΔΕΙΤΕ τον διαδραστικό χάρτη ΕΔΩ

Τεχνολογικές καινοτομίες στη σεισμική χαρτογράφηση

Συνολικά, περισσότερα από 2.000 ίχνη ρηγμάτων στην AFG χαρακτηρίζονται ως ενεργά, ενώ περίπου 1.600 ως πιθανόν ενεργά. Η ανάλυση επίσης έδειξε ότι πάνω από τα μισά ενεργά ρήγματα της Ελλάδος ελέγχουν τη ροή των ποταμών, την εναπόθεση ιζημάτων και διαμορφώνουν τα όρια μεταξύ βουνών και κοιλάδων. Οι σχέσεις αυτές, όπως αναφέρουν οι ερευνητές, υποδεικνύουν ότι, αναπόφευκτα, κάποια ενεργά ρήγματα παραμένουν ακόμα αόρατα, «θαμμένα» κάτω από νεότερα ιζήματα.

«Τα τελευταία χρόνια, η τεχνολογία ήρθε για να αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο ‘βλέπουμε’ τη Γη», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η διεθνής επιστημονική ομάδα. Αναλύοντας τη μεθοδολογία που εφήρμοσαν, τονίζουν ότι ψηφιακά μοντέλα υψομέτρου (DEMs) επιτρέπουν στους επιστήμονες να «διαβάζουν» το έδαφος και τις κινήσεις του, με ακρίβεια που πριν δεν ήταν εφικτή. Ειδικότερα, εξηγούν, ότι ένα DEM δεν είναι απλώς ένας χάρτης· είναι μια τρισδιάστατη αναπαράσταση της επιφάνειας της γης. Κάθε σημείο στο μοντέλο έχει ένα ύψος, επιτρέποντας στους επιστήμονες να οπτικοποιούν με εξαιρετική λεπτομέρεια την πολυπλοκότητα του εδάφους και να προσδιορίζουν δομές που είναι αόρατες με γυμνό μάτι. Για τον γεωμορφολόγο, η επιφάνεια της γης, όπως τονίζουν, είναι ένα βιβλίο που αφηγείται τις κινήσεις των πλακών και τις δονήσεις του χρόνου, και προσθέτουν ότι «στα ψηφιακά μοντέλα οι επιστήμονες μελετούν το τοπίο, όπως αυτό αναδεικνύεται απογυμνωμένο από πόλεις ή βλάστηση, αναζητώντας συστηματικές ενδείξεις ενεργών ρηγμάτων».

Πρακτικές εφαρμογές για την ασφάλεια των υποδομών

Η χαρτογράφηση ενεργών ρηγμάτων δεν αφορά όμως μόνο την ‘επιστήμη’, όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κύρια Ερευνήτρια του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Δρ Βασιλική Μουσλοπούλου και μέλος της επιστημονικής ομάδας: «Έχει πρακτικές επιπτώσεις για την ασφάλεια και τη βιωσιμότητα των υποδομών της χώρας. Οδικοί άξονες, γέφυρες, φράγματα και ενεργειακές μονάδες, πρέπει να σχεδιάζονται γνωρίζοντας την διασπορά των ενεργών σεισμικών πηγών πού δύνανται να μετακινήσουν το έδαφος. Οι πληροφορίες που παρέχει η AFG, όταν συγχωνευτούν με ενόργανες καταγραφές σεισμών και εδαφικών παραμορφώσεων, μπορούν να βελτιώσουν τα ελληνικά μοντέλα σεισμικής επικινδυνότητας».

Ελεύθερη πρόσβαση και μελλοντικές προοπτικές

Από την πλευρά του, ο Dr John Begg, βασικός συντελεστής της AFG, σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι, «η τεχνολογία από μόνη της δεν αρκεί». «Η ερμηνεία DEMs απαιτεί το έμπειρο μάτι του γεωλόγου, εκείνου που μπορεί να διακρίνει ένα τεκτονικό μέτωπο από μια επιφάνεια διάβρωσης. Οι ψηφιακές ενδείξεις επικυρώνονται όταν αντιδιαστέλλονται με μια σειρά κριτηρίων ενεργότητας ρηγμάτων, με επιτόπιες παρατηρήσεις και σύγκριση με υπάρχουσες μελέτες. Η δύναμη της AFG έγκειται στον συνδυασμό τεχνολογικών εργαλείων με δεκαετίες γεωλογικής γνώσης», υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Όπως σημειώνουν οι ερευνητές, μια τέτοια προσέγγιση είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική για μία χώρα με έντονο ανάγλυφο, όπως η Ελλάδα. «Η προσεκτική παρατήρηση, σε συνδυασμό με την εμπειρία του παρατηρητή, είναι ικανή να διαχωρίσει τα ίχνη που δημιούργησαν οι σεισμοί από αυτά που χαράχτηκαν από τη φυσική διάβρωση ή τον άνθρωπο. Παράγωγες εικόνες με ιδιαίτερο φωτισμό (hillshades) και απεικόνιση κλίσεων (slopemaps), δείχνουν ότι η αναστροφή μιας κοιλάδας, η εκτροπή ενός ποταμού ή το τριγωνικό μέτωπο ενός βουνού αποτελούν αλάνθαστα “ γεωμορφολογικά αποτυπώματα” σεισμών του παρελθόντος κατά μήκος ενεργών ρηγμάτων», αναφέρουν.

Η βάση δεδομένων AFG, είναι ελεύθερα προσβάσιμη για όλους. Επιπλέον, μέσα από έναν διαδραστικό χάρτη της Ελλάδας, κάθε μηχανικός, ερευνητής ή πολίτης μπορεί να γνωρίζει πού βρίσκονται τα ενεργά ρήγματα γύρω του και ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά τους. Η AFG - Active Faults Greece ευελπιστεί να συνεισφέρει στις εθνικές προσπάθειες καταγραφής των ενεργών σεισμικών πηγών στην Ελλάδα και να αποτελέσει πρότυπο για άλλες σεισμικά ενεργές χώρες να χρησιμοποιήσουν ψηφιακά τοπία για τον προσδιορισμό ενεργών ρηγμάτων.