Σαρωτική αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου: Τι αλλάζει στις κληρονομιές και τις διαθήκες - Δείτε παραδείγματα

Νέους θεσμούς, σύγχρονα εργαλεία και ευελιξία περιλαμβάνουν οι νέες διατάξεις για το κληρονομικό δίκαιο που παρουσιάστηκαν από το υπουργείο Δικαιοσύνης. Σημαντικότερες αλλαγές η κληρονομική σύμβαση, η συνδιαθήκη, η ενίσχυση της θέσης των συζύγων και συντρόφων, ο επαναπροσδιορισμός της νόμιμης μοίρας, καθώς και μια ριζική αλλαγή στη σχέση του κληρονόμου με τα χρέη της κληρονομιάς. Πρόκειται για την πιο εκτεταμένη αναμόρφωση του κληρονομικού δικαίου μετά από 80 χρόνια, με το νέο νομοσχέδιο να φέρει πολυεπίπεδες μεταρρυθμίσεις που επεξεργάστηκε ειδική νομοπαρασκευαστική επιτροπή υπό τον ομότιμο καθηγητή και ακαδημαϊκό Απόστολο Γεωργιάδη.

Διαβάστε: Καταργούνται οι αδικίες στο Κληρονομικό Δίκαιο: Τι γίνεται με τα χρέη, τον κίνδυνο πλαστών διαθηκών και τα μερίδια συζύγου & τέκνων - Τα "Παραπολιτικά" συνοψίζουν τα βασικά σημεία

Κατά την παρουσίαση στο υπουργείο Δικαιοσύνης, ο υπουργός Γιώργος Φλωρίδης χαρακτήρισε το νομοσχέδιο «άρτιο επιστημονικό πόνημα», ενώ ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας υπογράμμισε ότι πρόκειται για μεταρρύθμιση με άμεσο όφελος για τους πολίτες και την οικονομία. Ο υπουργός Δικαιοσύνης υπογράμμισε ότι η αναθεώρηση του κληρονομικού δικαίου ήταν αναγκαία εδώ και δεκαετίες και εκτίμησε πως «θα υπηρετήσει την κοινωνία και την οικονομία για τις επόμενες αρκετές δεκαετίες». Από την πλευρά του, ο υφυπουργός Ιωάννης Μπούγας τόνισε ότι οι αλλαγές ανταποκρίνονται στις σύγχρονες συνθήκες, στις νέες μορφές οικογένειας και στην ανάγκη εξορθολογισμού της νόμιμης μοίρας, με στόχο την οικονομική ανάπτυξη και την εξυπηρέτηση των πολιτών.

Οι 13 σημαντικότερες αλλαγές στις κληρονομιές και τις διαθήκες

Αναλυτικά οι 13 σημαντικότερες αλλαγές είναι οι εξής: 

    1.  Σύνταξη, ανάκληση και δημοσίευση διαθηκών

-Η έλλειψη ημερομηνίας στην ιδιόγραφη διαθήκη θα επιφέρει μόνο δυνητική ακυρότητα αυτής, δηλαδή μόνο αν συντρέχει και κάποιος άλλος λόγος ακυρότητας.

-Εντάσσεται στον Αστικό Κώδικα η ρύθμιση περί απαγόρευσης κατάλειψης με ιδιόγραφη διαθήκη προσώπου που περιθάλπεται σε θεραπευτήριο υπέρ των προσώπων που συνδέονται με αυτό (λ.χ. εργαζομένους).

-Η δημόσια και η μυστική διαθήκη θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου με τη σύμπραξη μόνο δύο μαρτύρων, χωρίς εναλλακτική δυνατότητα σύμπραξης δεύτερου συμβολαιογράφου.

-Πρόσωπα με σοβαρή αναπηρία λόγου θα μπορούν να συντάσσουν δημόσια διαθήκη χρησιμοποιώντας μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέσα που επιτρέπουν τη φωνητική απόδοση της γραφής τους.

-Συγχωνεύονται όλοι οι τύποι έκτακτων διαθηκών σε έναν γενικό τύπο έκτακτης διαθήκης, ήτοι αυτόν της διαθήκης σε έκτακτες περιστάσεις.

-Στο πεδίο της ανάκλησης διαθηκών και κατ’ αντιστροφή της ισχύουσας ρύθμισης θα προβλέπεται ότι η ανάληψη μυστικής διαθήκης, που έχει την ισχύ ιδιόγραφης διαθήκης, από τον συμβολαιογράφο δεν θα ισοδυναμεί με ανάκληση της ιδιόγραφης.

-Για τον περιορισμό του φαινομένου των πλαστών ιδιόγραφων διαθηκών, προτείνεται ότι ιδιόγραφη διαθήκη δεν θα αναπτύσσει έννομα αποτελέσματα πριν από την κήρυξή της ως κυρίας, αν με αυτή τιμώνται αποκλειστικά συγγενείς, πλην όσων θα καλούνταν στην πρώτη τάξη της εξ αδιαθέτου διαδοχής και του συζύγου, ή εξωτικός ή αν η διαθήκη δημοσιεύθηκε μετά την πάροδο δύο ετών από τον θάνατο του κληρονομουμένου ανεξάρτητα από την ιδιότητα του τιμωμένου.

     2. Περιεχόμενο διαθήκης

-Διευκρινίζεται στον νόμο ότι η διάταξη διαθήκης υπέρ του συζύγου είναι ακυρώσιμη και στην περίπτωση του συναινετικού διαζυγίου, ενώ προστέθηκε αντίστοιχη ρύθμιση περί ακυρωσίας της διάταξης υπέρ του συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης αν, μετά τη σύνταξή της, είχε υπογραφεί συναινετική ή μονομερής πράξη λύση του συμφώνου. 

-Στην περίπτωση παράλειψης μεριδούχου, που ήταν άγνωστος στον διαθέτη κατά τον χρόνο της σύνταξής της, η διαθήκη θα είναι

ακυρώσιμη μόνο κατά το μέτρο που περιορίζει την εξ αδιαθέτου μερίδα του παραλειφθέντος μεριδούχου και όχι στο σύνολό της.

-Καταργείται ως αναχρονιστική η αίρεση χηρείας που προστίθεται σε διάταξη τελευταίας βούλησης.

3. Κληρονομικές συμβάσεις αιτία θανάτου

Εισάγονται οι κληρονομικές συμβάσεις αιτία θανάτου, με τις οποίες ένα ή περισσότερα διαθέτουν την περιουσία τους μετά θάνατον. Προβλέπεται ότι αντισυμβαλλόμενος του κληρονομουμένου μπορεί να είναι ο τιμώμενος ή τρίτος. Οι κληρονομικές συμβάσεις θα συντάσσονται ενώπιον συμβολαιογράφου και θα δημοσιεύονται μετά τον θάνατο του κληρονομουμένου στο Μητρώο Διαθηκών. Επίσης, ως προς την εγκατάσταση κληρονόμου, τη σύσταση καταπιστεύματος, κληροδοσίας ή τρόπου ή επιλογής εφαρμοστέου δικαίου οι κληρονομικές συμβάσεις θα είναι δεσμευτικές, με την έννοια ότι δεν μπορούν καταρχήν να ανακληθούν μονομερώς από τον κληρονομούμενο, ενώ θα είναι άκυρη μεταγενέστερη διαθήκη του, της οποίας το περιεχόμενο αντιτίθεται σε αυτές.

Παράλληλα, εισάγονται ρυθμίσεις ως προς τη δυνατότητα του κληρονομουμένου, ο οποίος σύνηψε κληρονομική σύμβαση, να διαθέτει την περιουσία του εν ζωή, καθώς και ρυθμίσεις που αφορούν το αντάλλαγμα που ενδεχομένως έλαβε από τον αντισυμβαλλόμενό του.

4. Εξ αδιαθέτου διαδοχή

-Αναβαθμίζεται ουσιαστικά το εξ αδιαθέτου κληρονομικό δικαίωμα του συζύγου, ο οποίος, αν συντρέχει με τέκνα του κληρονομουμένου, θα λαμβάνει το 1/3 αν υπάρχει ένα τέκνο και το 1/4 αν υπάρχουν δύο ή περισσότερα.

-Ο σύζυγος θα καλείται ως μόνος εξ αδιαθέτου κληρονόμος στην τρίτη τάξη, δηλαδή πριν από τους παππούδες, τους θείους και τους πρώτους εξαδέλφους.

-Επιλύεται και το ερμηνευτικό ζήτημα ως προς τον αποκλεισμό του εξ αδιαθέτου κληρονομικού δικαιώματος του συζύγου και του συντρόφου με σύμφωνο συμβίωσης στις περιπτώσεις συναινετικής λύσης.

-Για πρώτη φορά θα μπορεί στην πέμπτη τάξη να κληρονομήσει υπό αυστηρές προϋποθέσεις και ο σύντροφος σε ελεύθερη ένωση, ενώ καταργείται το κληρονομικό δικαίωμα των προπαππούδων και προγιαγιάδων.

-Σημαντική καινοτομία αποτελεί η καθιέρωση, στο πλαίσιο της δεύτερης και τέταρτης τάξης, δικαιώματος υπέρ του ανιόντος κληρονόμου για αναζήτηση δωρεών, στις οποίες είχε προβεί υπέρ του κληρονομουμένου, κατά των ανιόντων κληρονόμων της άλλης γραμμής.

-Συνιστάται και κληροδοσία εκ του νόμου υπέρ του φροντιστή του κληρονομουμένου, το ύψος της οποίας θα καθορίζεται από το δικαστήριο.

5. Νόμιμη μοίρα

Προς τον σκοπό της αποφυγής ακούσιων συνιδιοκτησιών και για την επωφελέστερη αξιοποίηση των ακινήτων αναμορφώνεται ο θεσμός της νόμιμης μοίρας, η οποία θα αποτελεί πλέον ενοχική και καταρχήν χρηματική αξίωση του μεριδούχου. Η αξίωση αυτή, η οποία είναι κληρονομητή και μεταβιβαστή, εξασφαλίζεται αφενός με την εισαγωγή νέου γενικού προνομίου στην αναγκαστική εκτέλεση και αφετέρου με την παροχή στον μεριδούχο νομίμου τίτλου προς εγγραφή υποθήκης επί ακινήτων της κληρονομίας. Προς την κατεύθυνση αυτή αναθεωρούνται όλες οι οικείες διατάξεις, προκειμένου να εναρμονίζονται με τη νομική φύση της νόμιμης μοίρας.

Εξάλλου, εκσυγχρονίζονται οι λόγοι για τη στέρηση της νόμιμης μοίρας με σημαντικότερο αυτόν της αχαριστίας του μεριδούχου έναντι του διαθέτη.

6. Συμβάσεις εκ των προτέρων παραίτησης από κληρονομικά δικαιώματα

Θεσμοθετούνται οι συμβάσεις, με τις οποίες ένα πρόσωπο (ενδεχομένως έναντι ανταλλάγματος) θα παραιτείται από τα μελλοντικά του δικαιώματα στην κληρονομία του αντισυμβαλλομένου του. Οι συμβάσεις παραίτησης θα καταρτίζονται ενώπιον συμβολαιογράφου.

7. Αποδοχή και αποποίηση κληρονομίας

-Επιλύεται το ερμηνευτικό ζήτημα ως προς το αν, μετά τη δικαστική ακύρωση πλασματικής αποδοχής κληρονομίας, ο κληρονόμος θα πρέπει να προβεί σε νέα δήλωση αποποίησης.

-Καταργείται η ρύθμιση που προέβλεπε ότι οι ανήλικοι έχουν προθεσμία αποποίησης ένα έτος μετά την ενηλικίωσή τους.

8. Κληρονομική ανικανότητα και αναξιότητα

-Επανεισάγεται ο θεσμός της αυτοδίκαιης κληρονομικής ανικανότητας σε περίπτωση προηγούμενης ποινικής καταδίκης του κληρονόμου για κακούργημα κατά της ζωής ή της υγείας ή της γενετήσιας ελευθερίας του κληρονομουμένου.

-Διευρύνεται ο κύκλος των παραπτωμάτων που δικαιολογούν την κήρυξη του κληρονόμου ως ανάξιου με απόφαση δικαστηρίου.

9. Σχέσεις περισσοτέρων κληρονόμων

-Για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των κληρονομιαίων (ακινήτων) καθιερώνεται δικαίωμα κάθε συγκληρονόμου να ζητήσει από το δικαστήριο την εξαγορά των αντικειμένων της κληρονομίας άλλου συγκληρονόμου με τίμημα, το οποίο -ελλείψει συμφωνίας- θα καθορίζεται από το δικαστήριο.

-Θα παρέχεται η δυνατότητα στο δικαστήριο να επιδικάζει το ακίνητο που λειτουργούσε ως οικογενειακή στέγη του κληρονομουμένου και άλλου προσώπου που καλείται ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος, εφόσον ο κληρονομούμενος δεν είχε σύζυγο ή σύντροφο με σύμφωνο συμβίωσης.

10. Ευθύνη του κληρονόμου για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας – Δικαστική Εκκαθάριση κληρονομίας

 Αναθεωρείται όλο το σύστημα της ευθύνης του κληρονόμου για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας και αναβαθμίζεται ο θεσμός της δικαστικής εκκαθάρισής της. Συγκεκριμένα, θα προβλέπεται ότι ο κληρονόμος δεν θα ευθύνεται καταρχήν και με την ατομική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας, εκτός αν δήλωσε στο δικαστήριο της κληρονομίας ότι θα τη διαχειρίζεται και θα τη διαθέτει ελεύθερα ή, αν έχοντας παραλείψει αυτή τη δήλωση, διέθεσε αντικείμενα της κληρονομίας για σκοπό άλλον πλην της ικανοποίησης των κληρονομικών δανειστών.

Την επίταση της ευθύνης του θα επιφέρει και η μείωση της αξίας των κληρονομιαίων από υπαιτιότητα του κληρονόμου. Ο προτεινόμενος περιορισμός της ευθύνης του κληρονόμου μόνο με την κληρονομιαία περιουσία επιβάλλει την κατάργηση του κεφαλαίου για τον κληρονόμο με το ευεργέτημα της απογραφής.

Παράλληλα, αναμορφώνονται όλες οι διατάξεις που ρυθμίζουν τη δικαστική εκκαθάριση. Ειδικότερα, θεσπίζονται κωλύματα για τον διορισμό εκκαθαριστή, ο οποίος προτείνεται να είναι δικηγόρος -εγγεγραμμένος σε ειδικό κατάλογο του οικείου δικηγορικού συλλόγου-, ρυθμίζεται ο τρόπος διορισμού του, εκσυγχρονίζεται ο τρόπος πρόσκλησης των κληρονομικών δανειστών για την αναγγελία των απαιτήσεών τους, εισάγονται ρυθμίσεις σχετικά με τη δυνατότητα άσκησης ανακοπής για την αμφισβήτηση ορισμένης αναγγελθείσας απαίτησης, θεσπίζεται η υποχρέωση του εκκαθαριστή να συντάσσει πίνακα κατάταξης των δανειστών με αναγνώριση δικαιώματος άσκησης ανακοπής κατά τα πρότυπα του ΚΠολΔ· προβλέπεται ότι δεν ρευστοποιείται ολόκληρη η κληρονομία, αν αυτό δεν είναι αναγκαίο για την ικανοποίηση των κληρονομικών δανειστών και, τέλος, προβλέπεται ότι, με το πέρας, της εκκαθάρισης, δανειστές που δεν αναγγέλθηκαν, δεν θα ικανοποιούνται.

11. Καταπίστευμα και κληροδοσίες

Στο καταπίστευμα εισάγεται περιορισμός ως προς τον χρόνο επαγωγής του καταπιστεύματος. Συγκεκριμένα, προτείνεται ότι η επαγωγή της κληρονομίας στον καταπιστευματοδόχο ματαιώνεται μετά την πάροδο τριάντα ετών από τον θάνατο του διαθέτη.

Σε σχέση με τις κληροδοσίες προτείνεται η κατάργηση της εμπράγματης κληροδοσίας και η διατήρηση μόνο της ενοχικής κληροδοσίας.

12. Κληρονομητήριο

Εισάγεται η δυνατότητα έκδοσης πολλαπλού κληρονομητηρίου, δηλαδή κληρονομητηρίου που πιστοποιεί την κληρονομική ιδιότητα επί διαδοχικών κληρονομικών διαδοχών.

13. Εκτελεστής διαθήκης

Αναγνωρίζεται στον διαθέτη η δυνατότητα να διορίσει εκτελεστή διαθήκης με αμιγώς διαχειριστικές εξουσίες, δηλαδή θα μπορεί να διαχειρίζεται ο εκτελεστής την κληρονομία ανεξάρτητα από το αν στη διαθήκη υπάρχουν διατάξεις προς εκτέλεση. Επίσης, επιλύεται νομοθετικά το ερμηνευτικό ζήτημα ως προς το αν τη διαχείριση κληρονομίας που καταλείπεται σε ανήλικο ή σε πρόσωπο τελούντα υπό δικαστική συμπαράσταση θα έχει ο εκτελεστής ή ο επίτροπος του ανηλίκου ή ο δικαστικός συμπαραστάτης.