Η εικόνα της σχολικής κοινότητας στην Ελλάδα αλλάζει µε ανησυχητικούς ρυθµούς, καθώς τα φαινόµενα χρήσης ναρκωτικών και γενικότερα ανάπτυξης εξαρτητικών συµπεριφορών εκ µέρους των µαθητών παρουσιάζουν έντονη αύξηση τα τελευταία χρόνια. Με φόντο περιστατικό χρήσης και διακίνησης ουσιών µέσα σε σχολικό συγκρότηµα στην Κάτω Αχαΐα, που είδε πρόσφατα το φως της δηµοσιότητας, η νέα πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD 2024 (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) έρχεται να επιβεβαιώσει ότι οι έφηβοι στην Ελλάδα εκτίθενται σε εξαρτήσεις σε πρωτοφανή επίπεδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η χώρα καταγράφει τα υψηλότερα ποσοστά των τελευταίων 25 ετών σε σχέση µε τη δοκιµή παράνοµων ουσιών από µαθητές. Η εικόνα αυτή αναδεικνύει όχι µόνο τις προκλήσεις που αντιµετωπίζουν οι οικογένειες, τα σχολεία και η κοινωνία συνολικά, αλλά και την ανάγκη για στοχευµένες δράσεις, µακροπρόθεσµη στρατηγική και ένα ολοκληρωµένο πλαίσιο παρέµβασης.

Διαβάστε: Ξεκινά η διαδικασία για τα δωρεάν φάρμακα για παχυσαρκία - Εκδόθηκε η Κοινή Υπουργική Απόφαση

Σε αυτό το περιβάλλον, ο Εθνικός Οργανισµός Πρόληψης και Αντιµετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ) αποκτά κοµβικό ρόλο, θέτοντας στο επίκεντρο την πρόληψη, τη θεραπεία και την ολιστική στήριξη. Ο εθνικός συντονιστής για την Αντιµετώπιση των Εξαρτήσεων της Ελλάδας και πρόεδρος του ∆.Σ. του ΕΟΠΑΕ, Αθανάσιος Θεοχάρης, µιλώντας στα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ», παραθέτει τα πιο πρόσφατα στοιχεία, τους κινδύνους που αντιµετωπίζουν οι νέοι και τις δράσεις που υλοποιούνται σήµερα σε εθνικό επίπεδο.


Το 13% των µαθητών έχει δοκιµάσει κάποια παράνοµη ουσία - Τι δείχνει πανευρωπαϊκή έρευνα

Στην πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD 2024 συµµετείχαν 6.810 µαθητές από 488 σχολεία, µε στόχο την καταγραφή της χρήσης ουσιών, αλκοόλ, τσιγάρων, τυχερών και ηλεκτρονικών παιχνιδιών, καθώς και κοινωνικών δικτύων, µε τα αποτελέσµατα για την Ελλάδα να είναι άκρως ανησυχητικά.

Συγκεκριµένα, το 13% των µαθητών έχει δοκιµάσει κάποια παράνοµη ουσία, µε την πλειονότητα (11%) να αφορά τη χρήση κάνναβης, ενώ η χρήση άλλων ουσιών ανέρχεται στο 4,8%. Πρόκειται για ιστορικά υψηλά ποσοστά των τελευταίων 25 χρόνων. Εξίσου ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι ένας στους τρεις εφήβους δηλώνει πως µπορεί πολύ εύκολα να βρει κάνναβη, γεγονός που σηµαίνει ότι η πρόσβαση δεν αποτελεί πλέον εµπόδιο.

Ακόµα, η έρευνα καταγράφει σηµαντική αύξηση, της τάξης του 15%, στη µη ιατρική χρήση ψυχοδραστικών φαρµάκων και της τάξης του 10% στη χρήση οπιοειδών παυσίπονων, ποσοστό υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό µέσο όρο. Παράλληλα, παρατηρείται αύξηση της χρήσης νόµιµων ουσιών, όπως είναι το αλκοόλ, καθώς και της ανάπτυξης εξαρτητικών συµπεριφορών, όπως είναι ο στοιχηµατισµός και ο εθισµός στο ∆ιαδίκτυο, που πολλές φορές µπορεί να συνδυάζεται και µε τη χρήση ουσιών.

Σύµφωνα µε την ίδια έρευνα, η πιο διαδεδοµένη ουσία που εντοπίζεται στη σχολική κοινότητα στη χώρα µας είναι η κάνναβη. Σε µικρότερα, αλλά εξίσου σηµαντικά ποσοστά, εµφανίζονται και άλλες παράνοµες ουσίες, όπως η κοκαΐνη, η έκσταση/MDMA, οι αµφεταµίνες και τα παραισθησιογόνα, ενώ καταγράφεται και χρήση νέων ψυχοδραστικών ουσιών. Ιδιαίτερα συχνή είναι και η µη ιατρική χρήση φαρµάκων, όπως ηρεµιστικών και υπνωτικών, καθώς και η χρήση εισπνεόµενων ουσιών. Παράλληλα, στη σχολική κοινότητα κυριαρχούν το κάπνισµα, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα (vape) και η κατανάλωση αλκοόλ.


Ποιες ηλικιακές ομάδες είναι πιο επιρρεπείς στα ναρκωτικά

Ποια είναι, όµως, η ηλικιακή οµάδα που παρουσιάζει τη µεγαλύτερη επικινδυνότητα για χρήση ναρκωτικών στην Ελλάδα; Πρόκειται για τους νέους 15-34 ετών, οι οποίοι, σύµφωνα µε τα πιο πρόσφατα διαθέσιµα στοιχεία από ελληνικές και ευρωπαϊκές έρευνες, εµφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά πειραµατισµού και συστηµατικής χρήσης παράνοµων ουσιών -µε κυριότερη την κάνναβη αλλά και αυξανόµενη χρήση άλλων ψυχοδραστικών ουσιών.

Ακόµα πιο ανησυχητικά είναι τα δεδοµένα για τους εφήβους 15-16 ετών, στους οποίους καταγράφονται υψηλά επίπεδα δοκιµής και εύκολης πρόσβασης. Οι ηλικίες αυτές θεωρούνται πιο επιρρεπείς στις εξαρτήσεις, γιατί διακατέχονται από περιέργεια για πειραµατισµό, είναι πιο ευάλωτες σε πιέσεις από το κοινωνικό τους περιβάλλον, έχουν την ανάγκη ταύτισης µε συνοµηλίκους, έχουν ελλιπή ενηµέρωση, ενώ συχνά υποτιµούν τον κίνδυνο, µη έχοντας αναπτύξει τους κατάλληλους αµυντικούς µηχανισµούς.


Σχέδιο παρέμβασης από τον ΕΟΠΑΕ

Σε περιπτώσεις κρίσης, όπως περιστατικά διακίνησης ή χρήσης ουσιών εντός σχολικού περιβάλλοντος, ο κ. Θεοχάρης εξηγεί ότι ο ΕΟΠΑΕ ενεργοποιεί σχέδιο έκτακτης παρέµβασης, µε στόχο την άµεση και αποτελεσµατική διαχείριση της κατάστασης. Η παρέµβαση περιλαµβάνει ενηµέρωση και υποστήριξη της εκπαιδευτικής κοινότητας και των γονέων από διεπιστηµονική οµάδα, η οποία απαρτίζεται από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και θεραπευτές. Παράλληλα, διοργανώνονται ενηµερωτικές ηµερίδες για γονείς και εκπαιδευτικούς σχετικά µε τις εξαρτήσεις και την παραβατικότητα, καθώς και ατοµικές και οµαδικές συνεδρίες για µαθητές και τις οικογένειές τους, µε στόχο την ψυχοκοινωνική ενδυνάµωση και την πρόληψη επαναλαµβανόµενων περιστατικών. Επιπλέον, ο ΕΟΠΑΕ συνεργάζεται στενά µε την Αστυνοµία και την Εισαγγελία για τη διαµόρφωση ενιαίου πρωτοκόλλου αντιµετώπισης παρόµοιων περιστατικών στο µέλλον, διασφαλίζοντας την ασφάλεια και την ευηµερία της σχολικής κοινότητας.

Όσον αφορά τις περιπτώσεις όπου γίνεται σύλληψη για χρήση ή/και διακίνηση ουσιών µε αστυνοµική εµπλοκή, εκεί υπάρχει η Υπηρεσία Αµεσης Κοινωνικής Παρέµβασης του ΕΟΠΑΕ. Πρόκειται για ένα πρόγραµµα που εστιάζει στην πρόληψη ανάπτυξης εξαρτητικής συµπεριφοράς σε ανήλικους και νεαρούς παραβάτες, ηλικίας 13 έως 25 ετών, οι οποίοι συλλαµβάνονται για χρήση παράνοµων ουσιών. Εκεί η διεπιστηµονική οµάδα του ΕΟΠΑΕ παρεµβαίνει για τη µείωση των αρνητικών συνεπειών από τη χρήση ουσιών και την αποτροπή εµπλοκής σε παραβατικές συµπεριφορές. Η διαδικασία περιλαµβάνει αξιολόγηση και παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών σε ανηλίκους ή/και νεαρά άτοµα που έρχονται σε επαφή µε το σύστηµα ποινικής δικαιοσύνης στο στάδιο της σύλληψης, εντός αστυνοµικών υπηρεσιών, καθώς και κατά την αστυνοµική προανάκριση για παραβάσεις του νόµου περί ναρκωτικών, ανάλογα µε τις εξατοµικευµένες ανάγκες τους. Την ίδια στιγµή, παρέχεται υποστήριξη και στα µέλη της οικογένειας των συλληφθέντων.

Με λίγα λόγια, η Υπηρεσία διασυνδέει και παραπέµπει τα άτοµα σε υπηρεσίες του ΕΟΠΑΕ για τη θεραπευτική αντιµετώπιση της εξάρτησης, καθώς και σε οποιαδήποτε άλλη υπηρεσία κρίνεται απαραίτητο, µε βάση τις ανάγκες του ατόµου και του κοινωνικού του περιβάλλοντος.


Το δίκτυο πρόληψης που έχει ενεργοποιήσει ο ΕΟΠΑΕ

Και επειδή η εξάρτηση αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό φαινόµενο, που δεν είναι εύκολα διαχειρίσιµο, ο κ. Θεοχάρης µάς ενηµερώνει ότι ο ΕΟΠΑΕ έχει ενεργοποιήσει το µεγαλύτερο µέχρι σήµερα δίκτυο πρόληψης στην Ελλάδα, το οποίο περιλαµβάνει:
  • 75 Κέντρα Πρόληψης και Συµβουλευτικούς Σταθµούς που λειτουργούν σε όλη την επικράτεια.
  • ∆ράσεις πρόληψης σε σχολεία.
  • Συνεργασία µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
  • ∆ιαδικτυακές πλατφόρµες και εφαρµογές για την ενηµέρωση, τη συµβουλευτική υποστήριξη και την ευαισθητοποίηση γονέων, εκπαιδευτικών, αλλά και του ευρύτερου κοινού. Η Ελλάδα συµµετέχει επίσης στο διεθνές πρόγραµµα CHAMPS του UNODC (Γραφείου των Ηνωµένων Εθνών για τον Ελεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήµατος), το οποίο προσφέρει επιστηµονικά τεκµηριωµένες παρεµβάσεις πρόληψης από τη γέννηση έως την εφηβεία, που στοχεύουν στην υγιή ανάπτυξη των παιδιών.


Αθανάσιος Θεοχάρης: Ο αποτελεσµατικότερος τρόπος περιορισµού των εξαρτήσεων είναι µια ολοκληρωµένη, ανθρωποκεντρική στρατηγική

Σύµφωνα µε τον κ. Θεοχάρη, ο αποτελεσµατικότερος τρόπος περιορισµού των εξαρτήσεων είναι µια ολοκληρωµένη, ανθρωποκεντρική στρατηγική, που στοχεύει ταυτόχρονα στη µείωση της ζήτησης και της προσφοράς. Γι’ αυτό στον ΕΟΠΑΕ η ανάσχεση του φαινοµένου επιτυγχάνεται µέσα από ένα ολοκληρωµένο σύστηµα υπηρεσιών που καλύπτει κάθε στάδιο της αντιµετώπισης της εξάρτησης, από την πρόληψη έως και την έγκαιρη διάγνωση, τη θεραπεία, την αποτοξίνωση, την κοινωνική επανένταξη, αλλά και την αντιµετώπιση όλων των συνοδών προβληµάτων, όπως είναι η αστεγία ή η ψυχική νόσος. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται και στις «νόµιµες» µορφές εξάρτησης, όπως το αλκοόλ, ο τζόγος, αλλά και ο ψηφιακός εθισµός, µε την ίδρυση Πολυδύναµων Κέντρων και Συνδυαστικών Μονάδων σε όλη τη χώρα. Παράλληλα, ο ΕΟΠΑΕ προχωρά σε ένα ευρύ πλέγµα νέων παρεµβάσεων, που περιλαµβάνει:
  • ψηφιακά εργαλεία ενηµέρωσης για νέους
  • προγράµµατα ενίσχυσης ψυχικής ανθεκτικότητας
  • πιλοτικές παρεµβάσεις σε περιοχές υψηλού κινδύνου
  • λειτουργία νέων δοµών, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2021-2027
  • Εθνικό Παρατηρητήριο για τον Ψηφιακό Εθισµό
  • προγράµµατα στέγασης και εργασίας για άτοµα σε αποκλεισµό.
Όπως φαίνεται, η εξάρτηση αντιµετωπίζεται πλέον ως µια χρόνια νόσος που απαιτεί συνεχή φροντίδα, αποστιγµατισµό και ολοκληρωµένη υποστήριξη. Γι’ αυτό και ο νέος σχεδιασµός στοχεύει σε µια βαθιά κοινωνική αλλαγή νοοτροπίας, όπου η πρόληψη, η αποδοχή και η στήριξη θα αποτελούν βασικές αξίες της κοινότητας. Ετσι, σε µια περίοδο όπου οι µαθητές εκτίθενται σε αυξανόµενους κινδύνους, ο ΕΟΠΑΕ επιχειρεί να δηµιουργήσει µια ασπίδα προστασίας που θέτει στο επίκεντρο την ψυχική υγεία, την κοινωνική συνοχή και το µέλλον της νέας γενιάς. Γιατί µια κοινωνία προχωρά µόνο όταν δεν αφήνει κανέναν πίσω.


Άρθρο του Δημήτρη Βαρτζόπουλου: Απαιτείται άµεση και πολυεπίπεδη παρέµβαση

Τα πρόσφατα στοιχεία του Εθνικού Οργανισµού Πρόληψης και Αντιµετώπισης των Εξαρτήσεων αναδεικνύουν µια ανησυχητική πραγµατικότητα: την αυξηµένη χρήση και διακίνηση ναρκωτικών µεταξύ ανηλίκων. Πρόκειται για ένα φαινόµενο που εξελίσσεται ταχύτερα από όσο πολλοί φαντάζονταν και που απαιτεί άµεση, σοβαρή και πολυεπίπεδη παρέµβαση. Η ενηλικίωση µέσα σε ένα περιβάλλον όπου οι ουσίες παρουσιάζονται ως «ακίνδυνος πειραµατισµός» εγκυµονεί σοβαρούς κινδύνους. Οι νευροαναπτυξιακές συνέπειες, οι επιπτώσεις στη σχολική επίδοση, αλλά και η πιθανότητα εµπλοκής σε παραβατικές συµπεριφορές καθιστούν την έγκαιρη παρέµβαση µονόδροµο.

∆εν µπορούµε να επιτρέψουµε να χαθούν νέες ζωές επειδή δεν δράσαµε εγκαίρως. Ως υπουργείο Υγείας έχουµε αναπτύξει µια ολοκληρωµένη στρατηγική, που βασίζεται σε τρεις άξονες: πρόληψη, έγκαιρη ανίχνευση και θεραπευτική υποστήριξη. Με τη χρηµατοδότηση του Ταµείου Ανάκαµψης υλοποιούµε φέτος ένα νέο πρόγραµµα πρόληψης στον γενικό πληθυσµό και ιδιαίτερα στους εφήβους, µε παρεµβάσεις σε σχολεία, κοινότητες και ψηφιακά περιβάλλοντα.

Παράλληλα, ενισχύουµε τις δράσεις των φορέων ψυχικής υγείας και των δοµών απεξάρτησης, ώστε οι οικογένειες να έχουν πρόσβαση σε άµεση συµβουλευτική και υποστήριξη. Επιπλέον, σε συνεργασία µε τον Εθνικό Οργανισµό Πρόληψης και Αντιµετώπισης των Εξαρτήσεων και τις συνεργαζόµενες υπηρεσίες αναπτύσσουµε κινητές µονάδες και street-work οµάδες για να προσεγγίσουµε ευάλωτους νέους εκεί όπου βρίσκονται.

Επιπλέον, είναι σε καθηµερινή λειτουργία οι τηλεφωνικές γραµµές ψυχολογικής υποστήριξης και τηλεσυµβουλευτικής του ΕΟΠΑΕ 1031, 1145, οι οποίες απευθύνονται σε χρήστες ναρκωτικών, αλκοολικούς και σε άτοµα µε παθολογική σχέση µε το ∆ιαδίκτυο, καθώς και στους οικείους τους, και η τηλεφωνική γραµµή 1114, που έχει στόχο την παροχή ενηµέρωσης και βοήθειας για τα ζητήµατα που δηµιουργεί η προβληµατική ενασχόληση µε τον τζόγο στους ίδιους τους παίκτες, τα µέλη της οικογένειάς τους και τα φιλικά τους πρόσωπα.

*Άρθρο του υφυπουργού Υγείας, αρµόδιου για θέµατα Ψυχικής Υγείας

Δημοσιεύτηκε στα Παραπολιτικά