EnΆστεγοι στην Αθήνα: Γιατί αυξάνονται και τι κάνει το κράτος
Το αόρατο πρόσωπο της πρωτεύουσας
Το πρόβλημα των αστέγων στην Αθήνα δεν είναι ομοιογενές, αλλά διακρίνονται τρεις βασικές κατηγορίες ανθρώπων που χρήζουν διαφορετικής προσέγγισης και υποστήριξης
Το φαινόμενο των αστέγων στην Αθήνα έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Στους δρόμους της πρωτεύουσας, κάτω από το Πολυτεχνείο και σε άλλες περιοχές του κέντρου, δεκάδες άνθρωποι έχουν μετατρέψει πεζοδρόμια και εγκαταλελειμμένα κτίρια σε προσωρινές στέγες. Μεταξύ αυτών, πρόσφυγες, χρήστες ουσιών και άτομα με ψυχικά προβλήματα αγωνίζονται καθημερινά για επιβίωση, ενώ οι κρατικές δομές υποστήριξης παραμένουν ανεπαρκείς.
Διαβάστε: Βαρδούσια Όρη: "Πιθανότατα οι ορειβάτες δημιούργησαν μόνοι τους τη χιονοστιβάδα" (Εικόνες & Βίντεο)
Όπως αναφέρει σε ρεπορτάζ του ο δημοσιογράφος Γιάννης Παπαδόπουλος στην εφημερίδα «Τα Νέα», στις 20 Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους πραγματοποιήθηκε η πρώτη συστηματική καταγραφή αστέγων στην Αθήνα μετά από πολλά χρόνια, με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων. Η έρευνα εντάχθηκε σε πανευρωπαϊκό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε ταυτόχρονα σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, με τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα να αναμένονται τον Ιανουάριο του 2026 από το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.
Η τελευταία αντίστοιχη καταγραφή είχε διεξαχθεί το 2018 από την ίδια επιστημονική ομάδα, τότε με μέριμνα του αρμόδιου υπουργείου. Εκείνη την περίοδο είχαν εντοπιστεί περίπου 500 έως 600 άτομα που ζούσαν στους δρόμους της Αθήνας. Σύμφωνα με τη Μαρία Στρατηγάκη, αντιδήμαρχο Κοινωνικής Συνοχής και Ισότητας και καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου, ο αριθμός των ανθρώπων που διαβιούν στον δρόμο έχει αυξηθεί σημαντικά, ιδιαίτερα εκείνων που κάνουν χρήση ουσιών.
Η δεύτερη κατηγορία αφορά τους επαίτες. Ελλείψει ουσιαστικού νομικού πλαισίου και υποστηρικτικών δομών, αυτοί οι άνθρωποι επιστρέφουν σχεδόν αναπόφευκτα στον δρόμο. Η επαιτεία δεν συνιστά σοβαρό αδίκημα, επομένως μετά από απλή εξακρίβωση στοιχείων, αφήνονται και πάλι στην τύχη τους.
Η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει χρήστες ουσιών. Πολλοί από αυτούς δεν είναι τυπικά άστεγοι, αλλά επιλέγουν να διαμένουν στον δρόμο λόγω της ανάγκης τους να βρίσκονται κοντά στα σημεία διακίνησης ναρκωτικών. Ο Δήμος Αθηναίων έχει περιορισμένες δυνατότητες παρέμβασης, καθώς δεν διαθέτει προγράμματα απεξάρτησης. Η σχετική αρμοδιότητα ανήκει στον ΟΠΑΕ, τον φορέα που προέκυψε από τη συνένωση του ΟΚΑΝΑ και του ΚΕΘΕΑ.
Το κεντρικό πρόβλημα δεν είναι η απουσία διάθεσης από τους εμπλεκόμενους φορείς, αλλά η έλλειψη κρατικών δομών. Δομές ψυχιατρικής φροντίδας με δυνατότητα φιλοξενίας, θεσμοί υποστηριζόμενης διαβίωσης και μηχανισμοί μακροπρόθεσμης παρακολούθησης απουσιάζουν ή είναι ανεπαρκείς.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρακτική που ακολουθούσαν μέχρι πρόσφατα νοσοκομεία της Αθήνας. Αδυνατώντας να διαχειριστούν ψυχιατρικά περιστατικά μετά την παροχή αγωγής, τα μετέφεραν με ταξί στο Πολυδύναμο Κέντρο Αστέγων του δήμου. Η πρακτική αυτή ήταν προβληματική, καθώς το Κέντρο δεν διαθέτει ούτε την αρμοδιότητα ούτε το κατάλληλο προσωπικό για τέτοιες περιπτώσεις. Ευτυχώς, η πρακτική σταμάτησε ύστερα από παρέμβαση και επιστολή του δήμου προς τις διοικήσεις των νοσοκομείων.
Οι δομές που υπάγονται στην αρμοδιότητα του Δήμου Αθηναίων είναι αποκλειστικά μεταβατικής φιλοξενίας, διάρκειας έως έξι μηνών, ή νυχτερινής διαμονής. Ολες οι υπόλοιπες δομές, όπως γηροκομεία, μονάδες ψυχικής υγείας και ιδρύματα πρόνοιας, ανήκουν στην ευθύνη των αρμόδιων υπουργείων.
Ενα σημαντικό ζήτημα που επιχειρεί να αλλάξει ο δήμος αφορά τις προϋποθέσεις ένταξης σε κοιτώνες, όπως αυτές ορίζονται από Κοινή Υπουργική Απόφαση του 2016. Οι προϋποθέσεις περιλαμβάνουν εκτενή κύκλο εξετάσεων πριν δοθεί το τελικό πράσινο φως για φιλοξενία, καθιστώντας τη διαδικασία χρονοβόρα και αποτρεπτική για ανθρώπους που βρίσκονται σε συνθήκες ακραίας επισφάλειας.
Ο Δήμος Αθηναίων έχει απευθύνει επανειλημμένα επιστολές στο αρμόδιο υπουργείο, ζητώντας την τροποποίηση του πλαισίου και την υιοθέτηση της αμερικανικής πρακτικής του «safe haven». Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, βασική προϋπόθεση φιλοξενίας είναι να μη φέρει κάποιος όπλα ή παράνομες ουσίες, χωρίς να απαιτούνται πολύπλοκες διαδικασίες.
Επιπλέον, στους ξενώνες και τα υπνωτήρια του δήμου γίνονται δεκτοί μόνο ενήλικοι, χωριστά κατά φύλο, και αποκλειστικά κατόπιν ατομικής προσέλευσης. Παιδιά δεν μπορούν να φιλοξενηθούν σε αυτές τις δομές, γεγονός που καθιστά τη συνδρομή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών απολύτως κρίσιμη. Οι ΜΚΟ συχνά καλύπτουν τα δομικά κενά του κρατικού μηχανισμού, όπως στην περίπτωση πρόσφατης άστεγης οικογένειας όπου ο πατέρας αντιμετώπιζε πρόβλημα εθισμού σε ουσίες. Οι υπηρεσίες του δήμου παρενέβησαν ώστε η οικογένεια να φιλοξενηθεί σε ξενώνα ΜΚΟ, με βασικό κριτήριο να μη διασπαστεί ο οικογενειακός πυρήνας.
Μια σημαντική καινοτομία αναμένεται να ενισχύσει ουσιαστικά το έργο των ομάδων streetwork του Δήμου Αθηναίων. Σύντομα, οι ομάδες θα εκπαιδευτούν στη χρήση και θα φέρουν μαζί τους τη φαρμακευτική ουσία ναλοξόνη, η οποία χορηγείται σε περιπτώσεις οξείας τοξίκωσης ή υπερδοσολογίας από οπιοειδή και μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια.
Η δυνατότητα αυτή κατέστη εφικτή μέσω χορηγίας του φιλανθρωπικού οργανισμού Bloomberg, ο οποίος έχει στηρίξει και στο παρελθόν τον Δήμο Αθηναίων, ήδη από την περίοδο της δημαρχίας Γιώργου Καμίνη. Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί σημαντικό βήμα για την άμεση αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών και τη διάσωση ζωών στους δρόμους της πρωτεύουσας.
Το ζήτημα των αστέγων στην Αθήνα παραμένει πολύπλοκο και πολυεπίπεδο. Απαιτεί συντονισμένη δράση μεταξύ κρατικών φορέων, τοπικής αυτοδιοίκησης και κοινωνίας των πολιτών, καθώς και ουσιαστική αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει ουσιαστική και μακροπρόθεσμη λύση για τους ανθρώπους που αγωνίζονται καθημερινά για επιβίωση στους δρόμους της πρωτεύουσας.
Διαβάστε: Βαρδούσια Όρη: "Πιθανότατα οι ορειβάτες δημιούργησαν μόνοι τους τη χιονοστιβάδα" (Εικόνες & Βίντεο)
Άστεγοι: Η πρώτη καταγραφή μετά από χρόνια αποκαλύπτει την έκταση του προβλήματος
Όπως αναφέρει σε ρεπορτάζ του ο δημοσιογράφος Γιάννης Παπαδόπουλος στην εφημερίδα «Τα Νέα», στις 20 Οκτωβρίου του τρέχοντος έτους πραγματοποιήθηκε η πρώτη συστηματική καταγραφή αστέγων στην Αθήνα μετά από πολλά χρόνια, με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων. Η έρευνα εντάχθηκε σε πανευρωπαϊκό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε ταυτόχρονα σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, με τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα να αναμένονται τον Ιανουάριο του 2026 από το Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.Η τελευταία αντίστοιχη καταγραφή είχε διεξαχθεί το 2018 από την ίδια επιστημονική ομάδα, τότε με μέριμνα του αρμόδιου υπουργείου. Εκείνη την περίοδο είχαν εντοπιστεί περίπου 500 έως 600 άτομα που ζούσαν στους δρόμους της Αθήνας. Σύμφωνα με τη Μαρία Στρατηγάκη, αντιδήμαρχο Κοινωνικής Συνοχής και Ισότητας και καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου, ο αριθμός των ανθρώπων που διαβιούν στον δρόμο έχει αυξηθεί σημαντικά, ιδιαίτερα εκείνων που κάνουν χρήση ουσιών.
Οι τρεις κατηγορίες αστέγων και οι ιδιαίτερες ανάγκες τους
Το πρόβλημα των αστέγων στην Αθήνα δεν είναι ομοιογενές. Διακρίνονται τρεις βασικές κατηγορίες ανθρώπων που χρήζουν διαφορετικής προσέγγισης και υποστήριξης, όπως επισημαίνεται στο ίδιο ρεπορτάζ. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει άτομα με σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα. Όταν οι ομάδες streetwork του δήμου εντοπίζουν τέτοια περιστατικά και κινείται εισαγγελική διαδικασία με τη συνδρομή της Αστυνομίας, η εξέλιξη είναι συνήθως προβλέψιμη. Το άτομο μεταφέρεται για ιατρικές εξετάσεις, διαπιστώνεται η ανάγκη ψυχιατρικής υποστήριξης, συνταγογραφείται φαρμακευτική αγωγή και τελικά επιστρέφει στον δρόμο, χωρίς συνέχεια στη φροντίδα ή ουσιαστικό σχέδιο επανένταξης.Η δεύτερη κατηγορία αφορά τους επαίτες. Ελλείψει ουσιαστικού νομικού πλαισίου και υποστηρικτικών δομών, αυτοί οι άνθρωποι επιστρέφουν σχεδόν αναπόφευκτα στον δρόμο. Η επαιτεία δεν συνιστά σοβαρό αδίκημα, επομένως μετά από απλή εξακρίβωση στοιχείων, αφήνονται και πάλι στην τύχη τους.
Η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει χρήστες ουσιών. Πολλοί από αυτούς δεν είναι τυπικά άστεγοι, αλλά επιλέγουν να διαμένουν στον δρόμο λόγω της ανάγκης τους να βρίσκονται κοντά στα σημεία διακίνησης ναρκωτικών. Ο Δήμος Αθηναίων έχει περιορισμένες δυνατότητες παρέμβασης, καθώς δεν διαθέτει προγράμματα απεξάρτησης. Η σχετική αρμοδιότητα ανήκει στον ΟΠΑΕ, τον φορέα που προέκυψε από τη συνένωση του ΟΚΑΝΑ και του ΚΕΘΕΑ.
Δομικά κενά και η απουσία μακροπρόθεσμων λύσεων
Το κεντρικό πρόβλημα δεν είναι η απουσία διάθεσης από τους εμπλεκόμενους φορείς, αλλά η έλλειψη κρατικών δομών. Δομές ψυχιατρικής φροντίδας με δυνατότητα φιλοξενίας, θεσμοί υποστηριζόμενης διαβίωσης και μηχανισμοί μακροπρόθεσμης παρακολούθησης απουσιάζουν ή είναι ανεπαρκείς.Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρακτική που ακολουθούσαν μέχρι πρόσφατα νοσοκομεία της Αθήνας. Αδυνατώντας να διαχειριστούν ψυχιατρικά περιστατικά μετά την παροχή αγωγής, τα μετέφεραν με ταξί στο Πολυδύναμο Κέντρο Αστέγων του δήμου. Η πρακτική αυτή ήταν προβληματική, καθώς το Κέντρο δεν διαθέτει ούτε την αρμοδιότητα ούτε το κατάλληλο προσωπικό για τέτοιες περιπτώσεις. Ευτυχώς, η πρακτική σταμάτησε ύστερα από παρέμβαση και επιστολή του δήμου προς τις διοικήσεις των νοσοκομείων.
Οι δομές που υπάγονται στην αρμοδιότητα του Δήμου Αθηναίων είναι αποκλειστικά μεταβατικής φιλοξενίας, διάρκειας έως έξι μηνών, ή νυχτερινής διαμονής. Ολες οι υπόλοιπες δομές, όπως γηροκομεία, μονάδες ψυχικής υγείας και ιδρύματα πρόνοιας, ανήκουν στην ευθύνη των αρμόδιων υπουργείων.
Γραφειοκρατικά εμπόδια και η αναζήτηση ευέλικτων λύσεων
Ενα σημαντικό ζήτημα που επιχειρεί να αλλάξει ο δήμος αφορά τις προϋποθέσεις ένταξης σε κοιτώνες, όπως αυτές ορίζονται από Κοινή Υπουργική Απόφαση του 2016. Οι προϋποθέσεις περιλαμβάνουν εκτενή κύκλο εξετάσεων πριν δοθεί το τελικό πράσινο φως για φιλοξενία, καθιστώντας τη διαδικασία χρονοβόρα και αποτρεπτική για ανθρώπους που βρίσκονται σε συνθήκες ακραίας επισφάλειας.Ο Δήμος Αθηναίων έχει απευθύνει επανειλημμένα επιστολές στο αρμόδιο υπουργείο, ζητώντας την τροποποίηση του πλαισίου και την υιοθέτηση της αμερικανικής πρακτικής του «safe haven». Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, βασική προϋπόθεση φιλοξενίας είναι να μη φέρει κάποιος όπλα ή παράνομες ουσίες, χωρίς να απαιτούνται πολύπλοκες διαδικασίες.
Επιπλέον, στους ξενώνες και τα υπνωτήρια του δήμου γίνονται δεκτοί μόνο ενήλικοι, χωριστά κατά φύλο, και αποκλειστικά κατόπιν ατομικής προσέλευσης. Παιδιά δεν μπορούν να φιλοξενηθούν σε αυτές τις δομές, γεγονός που καθιστά τη συνδρομή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών απολύτως κρίσιμη. Οι ΜΚΟ συχνά καλύπτουν τα δομικά κενά του κρατικού μηχανισμού, όπως στην περίπτωση πρόσφατης άστεγης οικογένειας όπου ο πατέρας αντιμετώπιζε πρόβλημα εθισμού σε ουσίες. Οι υπηρεσίες του δήμου παρενέβησαν ώστε η οικογένεια να φιλοξενηθεί σε ξενώνα ΜΚΟ, με βασικό κριτήριο να μη διασπαστεί ο οικογενειακός πυρήνας.
Νέα εργαλεία και καινοτομίες για τη διάσωση ζωών
Μια σημαντική καινοτομία αναμένεται να ενισχύσει ουσιαστικά το έργο των ομάδων streetwork του Δήμου Αθηναίων. Σύντομα, οι ομάδες θα εκπαιδευτούν στη χρήση και θα φέρουν μαζί τους τη φαρμακευτική ουσία ναλοξόνη, η οποία χορηγείται σε περιπτώσεις οξείας τοξίκωσης ή υπερδοσολογίας από οπιοειδή και μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια.Η δυνατότητα αυτή κατέστη εφικτή μέσω χορηγίας του φιλανθρωπικού οργανισμού Bloomberg, ο οποίος έχει στηρίξει και στο παρελθόν τον Δήμο Αθηναίων, ήδη από την περίοδο της δημαρχίας Γιώργου Καμίνη. Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί σημαντικό βήμα για την άμεση αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών και τη διάσωση ζωών στους δρόμους της πρωτεύουσας.
Το ζήτημα των αστέγων στην Αθήνα παραμένει πολύπλοκο και πολυεπίπεδο. Απαιτεί συντονισμένη δράση μεταξύ κρατικών φορέων, τοπικής αυτοδιοίκησης και κοινωνίας των πολιτών, καθώς και ουσιαστική αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει ουσιαστική και μακροπρόθεσμη λύση για τους ανθρώπους που αγωνίζονται καθημερινά για επιβίωση στους δρόμους της πρωτεύουσας.
