του Σταύρου Παπαντωνίου

Mύθος και πραγματικότητα. Σε κάθε δύσκολη και ειδικά οικονομική συγκυρία, υπάρχει διάχυτη η εντύπωση, πως «το ξανθόν γένος, οι ομόθρησκοι Ρώσοι» θα μας σώσουν με τα ρούβλια τους. Μύθοι που -έτσι και αλλιώς- αρέσουν στους Έλληνες ανά επόχή να ανασύρουν , δημιουργώντας εντυπώσεις που δεν μπορούν να επαληθευτούν από την ιστορία.

Μια σύντομη αναδρομή ωστόσο στο παρελθόν, είναι αρκετή για να λύσει τις απορίες και να διαλύσει εθνικές φαντασιώσεις. Η Ελλάδα από την σύσταση της ως ελεύθερο κράτος το 1831 , μέχρι και σήμερα, έχει χρεοκοπήσει τρεις φορές επισήμως και έχει φλερτάρει με την χρεοκοπία ακόμα περισσότερες. Ποτέ όμως δεν υπήρξε ρωσική βοήθεια, που να αποτελέσει «μαξιλάρι» ασφαλείας για την χώρα μας.

Η πρώτη ελληνική χρεοκοπία

Η πρώτη καταγεγραμμένη χρεοκοπία έγινε το 1843. Τότε επιβλήθηκε ο πρώτος Δημοσιονομικός Έλεγχος στην Ελλάδα, με τραγικές συνέπειες για την οικονομία της και την κοινωνική συνοχή. Ήταν η περίοδος της βασιλείας του Όθωνα,  όπου η Ελλάδα , είχε πάρει δάνειο 60.000.000 γαλλικών φράγκων , για το οποίο εγγυήθηκαν οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις . Η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία,  κάθε μία το ένα τρίτο. Η τρίτη δόση των 20.000.000 γαλλικών φράγκων ουδέποτε καταβλήθηκε στην Ελλάδα. Από τις υπόλοιπες δύο δόσεις, 40 εκατομμυρία γαλλικά φράγκα,  κατακρατήθηκαν στο εξωτερικό, ενώ το υπόλοιπο, όπως είχε πει ο Κολοκοτρώνης, είχε σπαταληθεί, από την αντιβασιλεία.  Τα ελλείμματα αυξάνονταν συνέχεια και η Ελλάδα έφτασε να χρωστάει υπερτριπλάσια των όσων λογιστικά είχε επωφεληθεί από το δάνειο. Το 1857, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία όρισαν τη Διεθνή Οικονομική Εξεταστική Επιτροπή για να γνωμοδοτήσει για μέτρα που μπορούσε να λάβει η τότε κυβέρνηση για την αποπληρωμή του δανείου που πήρε η Ελλάδα το 1833.

Η επιτροπή όρισε ότι η Ελλάδα μπορεί να αποπληρώνει τουλάχιστο 900.000 γαλλικά φράγκα το έτος, ποσό που θα μπορούσε να αυξάνεται όταν η χώρα θα είχε τη δυνατότητα. Η Ρωσία τότε,  απαίτησε, για πολιτικούς λόγους, άμεση καταβολή των τοκοχρεολυσίων των πρώτων δύο δόσεων του 1833 και την επιστροφή των προκαταβολών της 3ης δόσης. Η πρόταση της Ρωσίας έγινε αποδεκτή από Αγγλία και Γαλλία. Ο Όθωνας αναγκάστηκε να καταφύγει σε αντιλαϊκά μέτρα, σταμάτησε την εκτέλεση έργων, ανέστειλε την καταβολή μισθών και απέλυσε πολύ κόσμο. Η Ελλάδα πλήρωσε μέχρι και το 1860 και μετά χρεοκόπησε, προχωρώντας  σε νέα συμφωνία αναδιάρθρωσης - αποπληρωμής του χρέους το 1864. Ο ρόλος της Ρωσίας σε αυτή την περιπέτεια δεν είχε καμία διαφορά από τις υπόλοιπες Μεγάλες Δυνάμεις, ενώ για κάποιους ιστορικούς αναλυτές θα μπορούσε να είναι και πολύ πιο ήπια απέναντι στην Ελλάδα.

Η δεύτερη ελληνική χρεοκοπία

Η δεύτερη επίσημη χρεοκοπία έγινε το 1893 και έμεινε στην ιστορία με την φράση του Χαρίλαου Τρικούπη, «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Ο Τρικούπης εκμεταλλεύτηκε τις συνθήκες της εποχής και άνοιξε τις κάνουλες του διεθνούς δανεισμού. Έκανε έργα υποδομής , αλλά δεν άλλαξε το φορολογικό σύστημα, που ήταν «πεπαλαιωμένο».  Δεν επέβαλε φορολογία στους  «μηδόλως φορολογουμένους» και διόγκωσε το έλλειμμα. Στις 10 Δεκεμβρίου παραδέχεται δημόσια την πτώχευση, με την ιστορική αυτή φράση. Κορυφαίοι οικονομολόγοι της εποχής, όπως ο Ιωάννης Σούτσος και ο Αριστείδης Οικονόμος, υποστήριζαν μάταια, ότι η χώρα έπρεπε να δανείζεται μόνον αφού θα είχε ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της, αλλά δεν εισακούστηκαν. Η πτώχευση είχε ως συνέπεια και την ταπεινωτική στρατιωτική ήττα του 1897, στον ελληνοτουρκικό πόλεμο. Η επιβολή Διεθνούς Επιτροπής Ελέγχου, ήταν απαραίτητη, στα πρότυπα παρεμβάσεων σε Αργεντινή, Αίγυπτο και Τουρκία. Τελικά η έκβαση του πολέμου υποχρέωσε επίσης την ελληνική πλευρά να αποδεχθεί το σχέδιο των έξι Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης για την αυτονομία της Κρήτης. Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, ήταν το τίμημα που πλήρωσε το ελληνικό κράτος στους δανειστές του και στις έξι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και η Ρωσία, λόγω της μεσολάβησής τους στις διαπραγματεύσεις για την παύση των εχθροπραξιών. Μέσα στην συμφωνία υπήρχε η προυπόθεση για τη σύναψη ενός νέου δανείου, απαραίτητου για την πληρωμή της πολεμικής αποζημίωσης προς την Τουρκία. Στις διαπραγματεύσεις ήταν και η Ρωσία, χωρίς να προσφέρει κάποια «ειδική» βοήθεια στην Ελλάδα.

Η τρίτη ελληνική χρεοκοπία

Η τρίτη πτώχευση της Ελλάδας έγινε το 1932. Τον Μάιο εκείνου του έτους, με την κήρυξη παύσης πληρωμών από την Κυβέρνηση Βενιζέλου, ως αποτέλεσμα της διόγκωσης του εξωτερικού χρέους της χώρας. Τα ταξίδια του Ελευθέριου Βενιζέλου, στο εξωτερικό, δεν είχαν αποτέλεσμα, με συνέπεια να εγκαταλειφθεί ο κανόνας του χρυσού, που κάποιοι υποστηρίζουν πως ήταν μια εμμονή του Βενιζέλου και αποτέλεσμα είχε την ραγδαία υποτίμηση και την επακόλουθη χρεωκοπία. Πριν από αυτό ωστόσο, τίποτα δεν προμήνυε την θύελλα που ερχόταν. Η Ελλάδα είχε τρεις συνεχόμενους πλεονασματικούς προϋπολογισμούς, όμως το εξωτερικό της χρέος είχε διογκωθεί από δάνεια που είχε συνάψει η κυβέρνηση Βενιζέλου κυρίως στο Σίτυ του Λονδίνου. Συγκεκριμένα το εξωτερικό χρέος την τετραετία 1928-1932 αυξήθηκε από 27,8 δισεκατομμύρια δραχμές στα 32,7 δισεκατομμύρια. Η μεγάλη διεθνής κρίση , που ξεκίνησε με ευθύνη της Γερμανίας , καθώς αδυνατούσε να εξυπηρετήσει τις δυσβάσταχτες οικονομικές της υποχρεώσεις από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο,  εντάθηκε με την κατάρρευση των τιμών των μετοχών στο Αμερικάνικο Χρηματιστήριο της Γουόλ Στριτ. Η οικονομία της Ελλάδας βρέθηκε αμέσως στο επίκεντρο, καθώς μειώθηκαν δραστικά οι εξαγωγές της, καπνά και άλλα γεωργικά προϊόντα, όπως επίσης και τα εμβάσματα από τους Έλληνες της Αμερικής που εκείνη την εποχή ήταν σημαντικός οικονομικός παράγοντας για την χώρα.

Ο Βενιζέλος αποφάσισε να δώσει την μάχη για την δραχμή.  Τα ταξίδια του σε Ρώμη, Παρίσι και Λονδίνο ζητώντας ένα δάνειο 50 εκατομμυρίων δολαρίων για τα επόμενα τέσσερα χρόνια, απέτυχαν. Τον Μάρτιο συνεδρίασε στο Παρίσι η Δημοσιονομική Επιτροπή όπου ανάμεσα στα άλλα, θα συζητιόταν και το θέμα της Ελλάδας. Στο τρίμηνο που είχε περάσει ουσιαστικά όλες οι εξαγωγές της Ελλάδας είχαν "παγώσει" και η τράπεζα της Ελλάδος είχε δώσει το 1/3 των αποθεματικών της σε συνάλλαγμα στο κράτος έτσι ώστε αυτό να ανταπεξέλθει στις δανειακές υποχρεώσεις του. Την περίοδο εκείνη η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν, έχει ξεκινήσει την Κολεκτιβοποίηση και δεν υπήρχαν διπλωματικές σχέσεις με την Ελλάδα.