Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και την υπερβολική έκθεση στα ΜΜΕ, που «θάμπωσε» εν πολλοίς τη λάμψη της μεγαλύτερης αρχαιολογικής ανακάλυψης των τελευταίων ετών, η επιστημονική ομάδα του τύμβου Καστά στην Αμφίπολη συνεχίζει πολύ προσεκτικά να συμπληρώνει το παζλ που θα οδηγήσει σε απαντήσεις για τη χρήση και τη λειτουργία του μεγαλοπρεπούς μνημείου.

Η σύνθεση αυτή είναι δύσκολη, καθώς πρέπει να συνδυαστούν μια σειρά από δεδομένα, που αφορούν: α) στα αρχαιολογικά ευρήματα που έχει δώσει μέχρι τώρα ο τύμβος και β) στις ιστορικές πληροφορίες που φωτίζουν κάποιες πτυχές της εποχής εκείνης και μπορεί να δέσουν με τα υπόλοιπα στοιχεία.

Η εκπεφρασμένη άποψη της ανασκαφικής ομάδας, ότι ο τάφος είναι ηρώο προς τιμήν του Ηφαιστίωνα, φαίνεται πως όσο περνάει ο καιρός επιβεβαιώνεται, αλλά αποτελεί μόνο τη βάση των επιστημονικών ερευνών, καθώς όσο προχωράει η μελέτη τόσο περισσότερα ερωτήματα απαντώνται.

Το γεγονός ωστόσο ότι στην περιοχή είναι γνωστό πως προϋπήρχε μαντείο, στην κορυφή του Παγγαίου, μπορεί, σύμφωνα με τους ειδικούς, να ενισχύσει τη θεωρία περί δημιουργίας ενός νέου τύπου μαντείου στο τέλος της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν πλέον η υστεροφημία ενδιέφερε ιδιαίτερα τον Μακεδόνα στρατηλάτη.

Ο Ηρόδοτος, μάλιστα, αναφερόμενος στην περιοχή, κάνει λόγο για ένα σπουδαίο ιερό του Διονύσου στο Παγγαίο, ενώ γίνεται παραλληλισμός με αυτό του μαντείου των Δελφών, γεγονός από το οποίο διαφαίνεται πως η φήμη και η εμβέλεια του διονυσιακού μαντείου της Αμφίπολης ήταν πολύ μεγάλες την εποχή εκείνη.

Η λέξη «μαντείο» είναι ενδεικτική και υπό συζήτηση, αλλά οι έρευνες φαίνεται πως οδηγούν στην άποψη ότι στον συγκεκριμένο χώρο δίνονταν χρησμοί, καθώς ο τύμβος Καστά αλλά και η ευρύτερη περιοχή ενδέχεται να συνδέονται με το Μαντείο του Διονύσου που υπήρχε στο Παγγαίο και να αποτελούν, τρόπον τινά, «εξέλιξή» του.

ΓΙΑΤΙ ΕΚΕΙ; Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί να έγινε στο συγκεκριμένο σημείο κάτι τέτοιο και ποιες ήταν οι φάσεις της εξέλιξής του. Είναι δεδομένο ότι στον φυσικό λόφο Καστά, πριν γίνει τύμβος, υπήρχαν ταφές και ίσως πολύ σπουδαίων προσώπων, ενώ η πόλη είχε ιδιαίτερη αξία και για τον πατέρα του Αλεξάνδρου, Φίλιππο, που την είχε καταλάβει έπειτα από πολιορκία.

Συνεπώς, σε έναν σημαντικό χώρο, φορτισμένο ιστορικά, έγινε με εντολή του Αλεξάνδρου περιχαράκωση ενός ήδη ιερού χώρου, του λόφου Καστά, και δημιουργήθηκε σε ένα σημείο «κυβερνητικό» μαντείο. Αυτό θα έπαιζε κομβικό πλέον ρόλο στο νέο, οικουμενικό κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αφού εκεί, εκτός των άλλων, μπορεί να μεταφέρθηκε ακόμα και η τέφρα του Ηφαιστίωνα, όπως λέει ο καθηγητής Θεόδωρος Μαυρογιάννης, που ταυτίζει το μνημείο με τον δεύτερο τη τάξει της αυτοκρατορίας.

Η συγκεκριμένη υπόθεση εργασίας μπορεί να στηριχθεί και σε σειρά αρχαιολογικών δεδομένων, όπως έχουν προκύψει από τη μέχρι τώρα ανασκαφή. Το πρόπυλο και οι επιβλητικές Σφίγγες υπάρχουν και στο πρώτο πανελλήνιο Μαντείο των Δελφών, το οποίο είχε δει και ο Αλέξανδρος, καθώς το είχε επισκεφθεί για να πάρει χρησμό πριν ξεκινήσει την εκστρατεία του.

Και λόγω του γεγονότος ότι το δικό του κράτος είχε σημείο εκκίνησης την Αμφίπολη, είναι λογική η υπόθεση περί δημιουργίας μαντείου στον συγκεκριμένο χώρο, το οποίο θα αναδείκνυε τον ηρωοποιημένο πλέον χιλίαρχο, Ηφαιστίωνα, ενώ παράλληλα θα έδινε τους δικούς του χρησμούς για την πορεία της αυτοκρατορίας και μαζί το στίγμα της νέας λατρείας που ήθελε να εγκαθιδρύσει ο Μακεδόνας στρατηλάτης.

Το γεγονός ότι την ιδιαίτερα ταραγμένη εκείνη περίοδο φρούραρχος της Αμφίπολης ήταν ο Αριστόνους, έμπιστος της μητέρας του Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδας, είναι σαφές ότι μπορεί να βοήθησε το όλο εγχείρημα να ολοκληρωθεί αρχιτεκτονικά.

Το «μήνυμα» της στήλης στο Μουσείο

Μια επιτύμβια στήλη στο Μουσείο της Θεσσαλονίκης, άγνωστης προέλευσης, φέρει την επιγραφή «Διογένης Ηφαιστιώνι Ηρώι».

Η συγκεκριμένη επιτύμβια στήλη, που κάνει λόγο για ηρώο του Ηφαιστίωνα, συνδέοντάς το με τη λατρεία του Διονύσου, μπορεί και να σχετίζεται με τον τύμβο Καστά, όπως λέει ο κ. Μαυρογιάννης, ιστορικός από το Πανεπιστήμιο της Κύπρου, που εξαρχής υποστήριζε πως το συγκεκριμένο μνημείο είναι ηρώο του Ηφαιστίωνα και επιβεβαιώθηκε.

Οι έρευνες πλέον της ανασκαφικής ομάδας επικεντρώνονται στο «δέσιμο» των στοιχείων, με την πεποίθηση ότι τόσο ο τύμβος όσο και ο χώρος γύρω από αυτόν έχουν να δώσουν πολλές απαντήσεις ακόμη. Αυτό γιατί είναι πολύ πιθανόν να υπάρχουν γύρω ιερά τα οποία δεν έχουν ανασκαφεί και ίσως ενισχύσουν ακόμη περισσότερο το ενδεχόμενο να πρόκειται για λατρευτικό χώρο, που είχε και ρόλο χρησμοδοσίας.

Παράλληλα, μέλη της ανασκαφικής ομάδας στρέφουν τις έρευνές τους και στην Αλεξάνδρεια, καθώς τα ίχνη της αρχαίας πόλης που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος μπορούν να συμπληρώσουν κομμάτια του παζλ