Μίνως Ζομπανάκης: Ένας Μυθικός ήρωας

Του Ιατρού, Ηλία Γαβριλάκη

Ο Μίνως έφυγε για το μεγάλο ταξίδι. Έφυγε ήρεμα, ήσυχα, αθόρυβα, πολιτισμένα, όπως άλλωστε το επιθυμούσε. Έτσι έκλεισε ο κύκλος της ζωής ενός ανθρώπου που προηγήθηκε της γενιάς του. Αυτοδημιούργητος, με λαμπρές σπουδές στο Harvard, με διεθνή καριέρα στο Παγκόσμιο Οικονομικό Σύστημα, υπήρξε ένας από τους σκαπανείς της παγκόσμιας μεταπολεμικής οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και ένας από τους πρωταγωνιστές της Ευρωπαϊκής Ιδέας και της Ελληνοαμερικανικής προσέγγισης.

Με το Μίνω είχα την τύχη να συνδεθώ από παλιά.

Το 1975 βρέθηκα στο Λονδίνο κι εκεί για πρώτη φορά συνάντησα τον Μ. Ζομπανάκη, τον El Greco του Διεθνούς Τραπεζικού Συστήματος. Τον γνώρισα όταν ένας φίλος δικηγόρος από τα Χανιά μου ζήτησε να επικοινωνήσω μαζί του γιατί ήθελε να του μεταφέρω ορισμένα κρίσιμα θέματα.

Τον Μίνω τον είχα ακουστά βέβαια ως τον πιο σημαντικό τραπεζίτη της εποχής μας.

Μιλήσαμε περίπου για μια ώρα. Η συζήτηση δεν περιορίστηκε μόνο στο συγκεκριμένο θέμα. Ανταλλάξαμε σκέψεις και απόψεις.

Συμφωνήσαμε να ξαναβρεθούμε. Δεν ξαναβρεθήκαμε. Στα επόμενα χρόνια, που και που, κυρίως στις γιορτές, ανταλλάσαμε ευχές.

Το καλοκαίρι του 1981 είμεθα προσκεκλημένοι στον κοινό μας φίλο, τον δικηγόρο, στο εξοχικό του σπίτι, λίγο έξω από τα Χανιά και εκεί συζητήσαμε για όλα.

Την επομένη με επεσκέφθη στο γραφείο μου.

Του έκαναν εντύπωση οι επτά ογκώδεις φάκελοι στην βιβλιοθήκη μου που έγραφαν «Μίνως Ζομπανάκης».

Με ρώτησε, και του απάντησα ότι από τότε, από το Λονδίνο, συλλέγω ό,τι έχει σχετικά γραφτεί στον ελληνικό και διεθνή Τύπο γι’ αυτόν.

Εντυπωσιάστηκε και προθυμοποιήθηκε να δώσει εντολή στην γραμματέα του να μου στέλνει κάθε τι σημαντικό που τον αφορούσε, προκειμένου να το τοποθετώ στο αρχείο μου. Έτσι απέκτησα και την «αποδοχή», την συναίνεση του ίδιου του Μίνου, σαν συλλέκτης της ιστορίας του. Οι επαφές μας μετά απ’ αυτό, ήταν πολύ πιο συχνές.

Τον ενημέρωνα για όλα τα σημαντικά ελληνικά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά θέματα και εκείνος από την πλευρά του μου μετέφερε άρθρα του, κείμενα, σκέψεις και απόψεις του, κυρίως όμως θέματα που αναφέροντο σε Διεθνή Forum καθώς και δημοσιεύματα που τον αφορούσαν στον Παγκόσμιο Τύπο.

Υπήρχε έκτοτε μια ανοικτή γραμμή Χανιά – Λονδίνο για ό,τι σοβαρό γεγονός συνέβαινε στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες.

Τα καλοκαίρια, ο Μίνως κατά τις εβδομάδες των διακοπών του στα Χανιά, ήταν ο καθημερινός σχεδόν επισκέπτης στο γραφείο μου, ενώ τα βράδια στις εξόδους μας, προσπαθούσα με κάθε τρόπο να καταγράφω όλα εκείνα τα σημαντικά που μου εξιστορούσε.

Η φιλία μας αναπτύχθηκε πάνω σε δύο επίπεδα. Από τη μια πλευρά η καθαρά ανθρώπινη σχέση, που ήταν βαθιά, ειλικρινής, καθαρή, ανυστερόβουλη, απεριόριστη. Και από την άλλη πλευρά μια ιδιόμορφη σχέση μεταξύ ενός σοφού διανοούμενου και ενός απλού κοινού ανθρώπου, με τα όποια ερωτηματικά, τις όποιες φοβίες και αγκυλώσεις μπορεί να έχει ένας κοινός νους, στη σύλληψη και αποτύπωση των νέων παγκοσμίων οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων.

Ο Μίνως Ζομπανάκης μου φανέρωσε όλα αυτά τα χρόνια μια μεγάλη αλήθεια: «ότι την πραγματική ιστορία δεν την γράφουν οι πρωταγωνιστές, η πρώτη σειρά, οι επώνυμοι, οι πολύ γνωστοί. Την Ιστορία την διαμορφώνουν όλοι εκείνοι που είναι πιο πίσω, στην αθέατη πλευρά, πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας και τις κάμερες, πίσω από τις πρώτες σελίδες και τις πρώτες ειδήσεις…

Είναι όλοι εκείνοι οι διανοητές, οι πρωτοπόροι, οι σκαπανείς που πλάθουν, που διαμορφώνουν, που επηρεάζουν τα γεγονότα. Είναι όλοι εκείνοι οι εκλεκτοί, οι δυνατοί, οι ταγμένοι από την μοίρα και την ιστορία να μεγαλουργήσουν, να ανοίξουν νέους ορίζοντες, να χαράξουν νέα δεδομένα. Είναι όλοι εκείνοι που ζουν τις εξελίξεις του αύριο σήμερα, που αφουγκράζονται τις οικονομικές και κοινωνικές επαναστάσεις προτού ξεσπάσουν, που αισθάνονται τις καταιγίδες προτού καν εκδηλωθούν. Σ’ ένα τέτοιο ρόλο έταξε η μοίρα και τον Μίνω Ζομπανάκη, στο χωριατόπαιδο από τις Καλύβες Χανίων που γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1926.

Ο πατέρας του, ο Ανδρέας, υπήρξε ένας γενναίος Κρητικός, ευφυής, αποφασιστικός, δημιουργικός και πρωτοπόρος. Σε ηλικία 16 ετών, ο Ανδρέας Ζομπανάκης μαζί με τον Δ. Λαμπράκη – πατέρα του Χρήστου Λαμπράκη, του γνωστού εκδοτικού συγκροτήματος – πήγαν στη Νότια Αφρικανική Ένωση για αναζήτηση χρυσού και καλύτερης τύχης. Διέκοψαν, όμως, πρόωρα την παραμονή τους εκεί, για να καταταγούν εθελοντές στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913.

Ο Ανδρέας, εν συνεχεία, μετανάστευσε στην Αμερική, όπου κι επέστρεψε το 1925 και έκτοτε παρέμεινε στο χωριό του απ’ όπου πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες ως Πρόεδρος της τότε κοινότητας Καλυβών. Είναι αυτός, που με τους συνεργάτες του, δημιούργησε για πρώτη φορά στην ιστορία του αγροτικού κινήματος, τον πρώτο Αγροτικό Γεωργικό Συνεταιρισμό (την Κιτρική Ένωση Κρήτης). Ήταν ο πρώτος που δημιούργησε την «συμμετοχική αναγκαστική εργασία» των κατοίκων του χωριού του, για την δημιουργία πόρων τους οποίους χρησιμοποιούσε για κοινωφελείς σκοπούς. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που έδρασαν κατευναστικά στον εμφύλιο πόλεμο 1945-1949, μεταξύ των δύο αντιμαχομένων πλευρών, εις τρόπο ώστε να μην χαθεί ανθρώπινη ζωή στο χωριό του. Και ήταν αυτός που, πρώτος στην Κρήτη, έφερε το ηλεκτρικό ρεύμα στις Καλύβες πολύ πιο νωρίς και από τον Δήμο Χανίων.

Η μητέρα του Μίνω, Τομαζίνα (Μίνα), το γένος Λεωνιδάκη, απόφοιτη του Ελληνικού Σχολείου, παντρεύτηκε τον Ανδρέα Ζομπανάκη, σε ηλικία μόλις 16 ετών. Ήταν δυναμική, πανέξυπνη, δημιουργική, οργανωτική, με ιδιαίτερη επίδοση στα μαθηματικά και στις καλές τέχνες. Ανάθρεψε οκτώ παιδιά, σύμφωνα με τις αρχές, τα ήθη και τις παραδόσεις της ελληνικής οικογένειας.

Ο Μίνως αφηγείται ότι από τον πατέρα του κληρονόμησε την τόλμη, την αποφασιστικότητα, την εφευρετικότητα, από δε την μητέρα του την επιμονή, την μετριοπάθεια, την οργανωτική ικανότητα και το μέτρο.

Τα πρώτα γράμματα ο Μίνως τα έμαθε στο χωριό του. Παρακολούθησε την Α’ τάξη σε ηλικία μόλις 4 χρόνων κι αυτό γιατί ο παπάς – δάσκαλος του χωριού του, διαπίστωσε ότι ο μικρός Μίνως ήταν πολύ έξυπνος και μελετηρός κι έτσι αποφάσισε να τον φιλοξενήσει στο σχολείο του απλά για να παρακολουθεί… Όμως ο μικρός τα κατάφερε τόσο καλά, που σε λίγο καιρό τους πέρασε όλους στις επιδόσεις, με αποτέλεσμα ο παπάς – δάσκαλος να υποχρεωθεί στο τέλος της σχολικής χρονιάς και να του δώσει ενδεικτικό και να τον γράψει στην Β’ τάξη.

Μετά το Δημοτικό, ο Μίνως ενεγράφη σε ηλικία 11 ετών στην τότε Μέση Εμπορική Σχολή Χανίων. Μακριά από την οικογένειά του αισθάνεται μόνος και έρημος. Δεν μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί. Αναζητά το χωριό του και τους δικούς του. Κλαίει, κλαίει και όταν τελειώνει με το κλάμα, κρύβεται κάτω από τις κουβέρτες του… για να εξαφανιστεί. Αυτό το μαρτύριο για το μικρό Μίνω, κρατά ένα ολόκληρο χρόνο.

Αγωνίζεται όμως και πείθει αργότερα τον πατέρα του να του αγοράσει ένα ποδήλατο και με αυτό κάθε μέρα μετακινείται 36 ολόκληρα km Καλύβες – Χανιά, χειμώνα – καλοκαίρι, με βροχή, με χιόνι, με ήλιο.

Στις τρεις τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου, ενοικιάζει ένα κρεβάτι σ’ ένα δωμάτιο, μαζί με άλλους τρεις συμμαθητές του (στο κάτω Κουμ- Καπί). Τα έξοδα του κρεβατιού τα κάλυπτε από τα λίγα χρήματα που εξοικονομούσε κάνοντας μαθήματα, φροντιστήριο στους συμμαθητές του και συγκατοίκους του. Τότε ήταν που ο Μίνως φανέρωσε τα μεγάλα του προσόντα.

Συμμαθητές του μού έλεγαν: «Ήταν ο πολλά υποσχόμενος μαθητής. Ήταν αυτός που όλοι μας το είχαμε προβλέψει ότι θα γίνει κάποτε μεγάλος. Μελετηρός, αποφασιστικός, με τεράστια θέληση, με ισχυρή μνήμη, με κουλτούρα, με μεγάλες φιλοδοξίες και οράματα…».

Στα μέσα των σπουδών του, στην τρίτη Γυμνασίου, ξεσπά ο πόλεμος και ο Μίνως αναγκάζεται, για να ανταπεξέλθει στα έξοδά του, να πιάσει δουλειά στην αγγλική βάση της Σούδας, προσφέροντας κάθε είδους χειρονακτική εργασία (σερβιτόρος, γυάλιζε τις μπότες των αξιωματικών, ετοίμαζε τα πρωινά τους), ενώ συγχρόνως «εκπαιδεύεται» στην αγγλική γλώσσα (αυτοδίδακτος).

Αποφοίτησε από την Εμπορική Σχολή Χανίων, σε ηλικία 17 ετών και αμέσως μετά ενεγράφη (1943) στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή Αθηνών. Στην Αθήνα έμενε με τη γιαγιά του. Στους πρώτους μήνες των σπουδών του υπήρχε ομαλή επικοινωνία με την Κρήτη.

Ο πατέρας του, κάθε φορά που μπορούσε, εφοδίαζε το Μίνω με τρόφιμα, χρήματα και ρούχα, ενώ και ο ίδιος έκανε διάφορες χειρονακτικές εργασίες για ν’ αυτοσυντηρηθεί.

Αλλά, δυστυχώς, ο εμφύλιος πόλεμος άρχισε και μαζί του άρχισαν και τα μεγάλα προβλήματα. Η επαφή με την Κρήτη διεκόπη. Ο εφοδιασμός σε τρόφιμα και χρήματα σταμάτησε. Ο Μίνως αντιμετώπιζε οξύτατο οικονομικό πρόβλημα κι εκτός αυτού σε δύο περιπτώσεις κινδύνεψε σοβαρά η ζωή του.

Στην απελπισία και στην απόγνωση του ο Μίνως πηγαίνει από μαγαζί σε μαγαζί και από πόρτα σε πόρτα, όμως κανένας, δεν ενδιαφέρεται να του δώσει εργασία. Και τότε (1945) ξαφνικά και αναπάντεχα ο Μίνως συναντά την τύχη του, τη μοίρα του. Βλέπει από μακριά ένα Άγγλο αξιωματικό. Τρέχει, τον προφταίνει, του ζητά συγνώμη και με τα αγγλικά που είχε μάθει (μόνος του), παρακάλεσε τον ξένο αν υπάρχει καμιά δουλειά να τον βοηθήσει. Ο ξένος εντυπωσιάζεται από το νεαρό Μίνω. Και του προσφέρει μια σημαντική ευκαιρία: «Έλα μαζί μου στην Καλαμάτα» του είπε και ο Μίνως τον ακολούθησε. Ήταν η αρχή μιας μεγάλης πορείας. Ο Μίνως πηγαίνει στην Καλαμάτα και πιάνει αμέσως εργασία στην Αμερικανική αποστολή…

Θυμάται: «Δούλευα τότε 15 ώρες την ημέρα, φορούσα ένα φανελένιο παντελόνι, ένα μπλε πουκάμισο, μια μπλε γραβάτα και ένα πουλόβερ για μήνες ολόκληρους, αυτά ήταν όλα που είχα».

Εν συνεχεία είχε δύσκολες εμπειρίες από τον εμφύλιο πόλεμο και αργότερα από την συμμετοχή του στο Εκστρατευτικό Ελληνικό Σώμα στον πόλεμο της Κορέας απ’ όπου επέστρεψε υπολοχαγός κατ’ απονομή. Μετά την απόλυσή του επανήλθε στην τράπεζα της Ελλάδος αλλά αυτή τη φορά σαν μέλος της ελληνικής αποστολής στην Ουάσιγκτον, ελέγχοντας την υλοποίηση του σχεδίου Marshall. Αλλά το 1955 οι σκέψεις του γύρισαν ξανά στις σπουδές του.

Μη έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές στην Ελλάδα ο Μίνως, επιχειρεί το μεγάλο άλμα στο Πανεπιστήμιο του Harvard. Ο Πρύτανης του Harvard είπε στον Μίνω, ότι δεν μπορούσε να τον εγγράψει χωρίς πτυχίο. Ήταν κάτι που τον συντάραξε.

Θυμάται η σύζυγός του Πία: «Ήταν από τις ελάχιστες φορές που είδα το Μίνω να κλαίει γοερά». Έτσι ξαφνικά και αναπάντεχα ο Μίνως βρέθηκε με σοβαρές υποχρεώσεις, με οικογένεια, χωρίς χρήματα, χωρίς βοήθεια, χωρίς εισιτήριο επιστροφής. Αλλά σύντομα βρήκε ξανά τον εαυτό του. Με θάρρος και αποφασιστικότητα επανήλθε στο Harvard και διαπραγματεύτηκε την εγγραφή του. Ζήτησε απλά να του επιτρέψουν να παρακολουθεί τα μαθήματα, χωρίς την εγγύηση του πτυχίου κι ο πρύτανης, άγνωστο γιατί, απεδέχθη την πρόταση του Μίνω. Μετά από 6 μήνες παρακολούθησης εξελέγη πρώτος στην τάξη και ο καλύτερος φοιτητής στη χρονιά του Harvard. Του εδόθη υποτροφία κι αργότερα αποφοίτησε ως σημαιοφόρος, με πτυχίο ΜΒΑ στην Δημόσια Διοίκηση.

Μετά το τέλος των σπουδών του κι ενώ είχε πάμπολλες προτάσεις, βρέθηκε στο Λίβανο (1957), αποδεχόμενος την πρόταση του διακεκριμένου Έλληνα Πολεοδόμου φίλου του Κ. Δοξιάδη, ενώ συγχρόνως δίδασκε οικονομικά και στο Πανεπιστήμιο της Βηρυτού.

Ένα χρόνο αργότερα (1958), από τη Ρώμη δοκιμάζει τον εαυτό του στον τραπεζικό τομέα. Επέλεξε την Αμερικάνικη Τράπεζα Manufacturers Hanover Trust Company για να γίνει ο αντιπρόσωπος της τράπεζας στη Μέση Ανατολή, Αφρική και Ευρώπη.

Το 1969 μετακινείται στο Λονδίνο όπου δημιουργεί μια νέα Τράπεζα Manufacturers Hanover Limited…

Ο Μίνως Ζομπανάκης ως πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της τράπεζας, ξεκίνησε πρώτος την δημιουργία της αγοράς των κοινοπρακτικών δανείων, που αποτέλεσαν και την αρχή της Διεθνοποίησης των αγορών, ενώ συγχρόνως για πρώτη φορά στον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη εισήγαγε το θεσμό του LIBOR (κυμαινόμενο επιτόκιο) μέσω του οποίου διακινήθηκαν τα μεγάλα διεθνή δάνεια.

Το 1970 διαπραγματεύτηκε και χορήγησε το 40% του συνολικού ποσού των κοινοπρακτικών δανείων που διακινήθηκαν στην παγκόσμια αγορά, προς τα διάφορα κράτη, ενώ συγχρόνως συμβούλευε τις χώρες παραγωγής για την πολιτική επενδύσεων που έπρεπε ν’ ακολουθήσουν, έτσι ώστε ν’ αποφευχθεί κρίση στο Σύστημα Διεθνών Συναλλαγών.

Στη δεκαετία του ’80, όταν οι υπερχρεωμένες χώρες του τρίτου κόσμου, έφθασαν σε σημείο οικονομικής κρίσης, ο Μίνως Ζομπανάκης, με ενυπόγραφο άρθρο του στο διεθνούς φήμης οικονομικό περιοδικό «ECONOMIST», πρότεινε το λεγόμενο «Σχέδιο Ζομπανάκη», όπως είναι γνωστό παγκοσμίως, μέσω του οποίου εδίδοντο λύσεις για τη διαχείριση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Ο Μίνως Ζομπανάκης, συνέχιζε τις διεθνείς δραστηριότητές του ως μέλος διαφόρων Επιτροπών και Forum, συμπεριλαμβανομένου του Bretton Woods Commission, που το 1994 μελέτησε ταMultilateral Institutions και του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος, υπό την προεδρία του P. Volcker.

Ενώ ζούσε και εκινείτο στο εξωτερικό ουδέποτε έπαψε να συμμετέχει ενεργά και στα ελληνικά πράγματα.

Από μακριά παρακολουθούσε τις εξελίξεις στα εθνικά μας θέματα, στην οικονομία και στη πολιτική. Και μπορούμε ν’ αναφέρουμε ότι σε σημαντικές στιγμές του Δημόσιου βίου μας η παρουσία του Μίνω υπήρξε καταλυτική.

1968: Επιτροπή Στρατιωτικών της Χούντας, επισκέφθηκε στο Λονδίνο τον Μίνω Ζομπανάκη για να του προσφέρει την πρωθυπουργία.

Τρεις οι υποψήφιοι πρωθυπουργοί, Παλαμάς, Ζολώτας, Ζομπανάκης. Επελέγη ο Μίνως, λόγω του Διεθνούς κύρους του. Δεν απεδέχθη την πρόταση.

1974: Κατά την διάρκεια της Κυπριακής τραγωδίας (Ιούλιος 1974), ο Μίνως αποσόβησε με προσωπική του παρέμβαση προς τους ισχυρούς φίλους του στις ΗΠΑ την απόβαση στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας των τουρκικών στρατευμάτων και έτσι την τελευταία στιγμή απεφεύχθη η ολοκληρωτική κατάληψη της Νήσου.

Μετά την στρατιωτική Χούντα (Σεπτέμβριος 1974), ο τότε πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής, κάλεσε επειγόντως από το Λονδίνο τον Μίνω για μια πολύ σπουδαία υπόθεση. Ο ελληνικός στρατός είχε σχεδόν απογυμνωθεί από στρατιωτικό εξοπλισμό μετά τη λαίλαπα της Χούντας. Η Ελλάδα, ως γνωστό, ήταν τότε έξω από το ΝΑΤΟ. Ο Κ. Καραμανλής ζήτησε από το Μίνω να φύγει ΑΜΕΣΑ για τις ΗΠΑ, προκείμενου να ενεργοποιήσει ολόκληρο το πανεπιστημιακό, πολιτικό και οικονομικό μηχανισμό του στις ΗΠΑ και να κατορθώσει πάση θυσία να φέρει στρατιωτικό εξοπλισμό. Σε επαφή με τον τότε υπουργό Εθνικής Αμύνης Ε. Αβέρωφ και μετά από 18 συνολικά ταξίδια στην Αμερική ο Μίνως Ζομπανάκης κατόρθωσε να ανοίξει εκ νέου τον εξοπλιστικό δίαυλο μεταξύ ΗΠΑ και Ελλάδας και η χώρα μας να προχωρήσει με γρήγορους ρυθμούς στον επανεξοπλισμό των Ενόπλων Δυνάμεων.

1980: Ο Μίνως Ζομπανάκης ήταν ο Έλληνας εκείνος που λόγω της θέσης που κατείχε τότε στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι, κρατούσε ψηλά την σημαία της χώρας μας σε Διεθνείς συσκέψεις και Επιτροπές που καθόριζαν τις τύχες της ανθρωπότητας και που η Ελλάδα, η μικρή μας Ελλάδα ασφαλώς και δεν είχε την δυνατότητα της παρουσίας της και συνεπώς και την δυνατότητα παρεμβολών και τοποθετήσεων.

Τέτοιες σημαντικές συσκέψεις ήταν το 1982 όταν ο Μίνως συμμετείχε στην επιτροπή Bretton Woods Commission για την επαναδιάταξη του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος, σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν 46 επώνυμοι Οικονομολόγοι Διεθνούς κύρους εκ μέρους των επτά πλουσιότερων κρατών του κόσμου. Η Ελλάδα αν και απούσα με τη φωνή του Έλληνα Μίνω Ζομπανάκη ήταν παρούσα.

Το 1991 έλαβε χώρα ο διάλογος των Αραβικών κρατών με το Ισραήλ. Ένας διάλογος από την έκβαση του οποίου εξαρτάτο η Παγκόσμιο Ειρήνη, ο Μίνως υπήρξε μέλος της Επιτροπής εμπειρογνωμόνων, η οποία θα στήριζε οικονομικά την πολιτική αυτή προσπάθεια.

Κατά περιόδους είχε αναλάβει σημαντικές αποστολές για την επίλυση των Ελληνοτουρκικών διαφορών και συμμετείχε σε διάφορα άτυπα όργανα για την παγίωση της Ειρήνης στην ευαίσθητη αυτή περιοχή της Μεσογείου.

Συμμετείχε σε πολλά Forum παγκόσμιου κύρους όπου μέσα σ’ αυτά, μελετήθηκαν όλα τα μεγάλα διεθνή προβλήματα οικονομικά, πολιτικά, περιβαλλοντολογικά, μετανάστευσης, φτώχειας, ανεργίας, υγείας, πολιτισμού και στα οποία αναζητούνταν λύσεις για την επίλυσή τους.

Ο Μίνως απόφοιτος του πανεπιστημίου του Harvard, διατηρούσε μία ιδιαίτερη σχέση και επαφή με αυτό.

Ήταν ισόβιος Πρόεδρος του Foundation για τις υποτροφίες Ελλήνων σπουδαστών στο Harvard.

Πολλές δεκάδες φοιτητές σπούδασαν και σπουδάζουν με υποτροφίες τις οποίες καθιέρωσε για την Ελλάδα τριμελής Επιτροπή, Πρόεδρος της οποίας υπήρξε ο Μίνως Ζομπανάκης. Το Harvard σε αναγνώριση το έργου του Μίνου ίδρυσε την έδρα «Μ. Ζομπανάκης» (2010) με αντικείμενο μελέτης την περιφρούρηση του «Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Συστήματος».

Σε επτά σημαντικά γεγονότα μπορεί κάποιος μελετητής της προσωπικότητας του Μίνω Ζομπανάκη, ν’ αναζητήσει τα κίνητρα της μεγαλειώδους πορείας που διέγραψε στο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό στερέωμα.

Το πρώτο γεγονός που, όπως φαίνεται, επηρέασε καταλυτικά την προσωπικότητά του, ήταν αυτό που είπε ο παππούς του στη μητέρα του όταν γεννούσε το Μίνω, ότι δηλαδή ένα πουλί «το χρυσό πουλί», την ώρα του τοκετού, κάθισε στο καμπαναριό της εκκλησίας της Παναγίας στις Καλύβες κι αυτό το θεώρησαν τότε σαν σημαδιακό γεγονός, κάτι που προανήγγειλε τη γέννηση ενός μεγάλου. Ο Μίνως, από μικρό παιδί άκουγε τη μητέρα του να του διηγείται το παραπάνω γεγονός και ασφαλώς στον ψυχισμό του συνέβησαν καταλυτικές διεργασίες.

Ήταν το πρώτο ερέθισμα, το ισχυρό έναυσμα μιας ψυχικής ανάτασης, μιας συναισθηματικής φόρτισης. Ο Μίνως από μικρός θεωρούσε ότι η παρουσία του στη ζωή, όφειλε να εξυπηρετεί ένα υψηλό σκοπό κι αυτό έκανε…

Το δεύτερο σημαντικό γεγονός που επηρέασε το Μίνω στα παιδικά του χρόνια ήταν το όνομά του, ένα όνομα που είχε σχέση με αυτοκράτορες, με βασιλείς, με πρίγκιπες και ευγενείς. Σπάνιο όνομα, διακριτό, που δύσκολα το συναντά κανείς ακόμα και σήμερα. Κι όμως, οι γονείς του το επέβαλλαν παρά τις αντιρρήσεις του παππά. Γιατί άραγε; Τί τους ώθησε σ’ αυτό το όνομα, που ακόμα και η χριστιανική θρησκεία δεν το επιτρέπει;

Το τρίτο γεγονός που επηρέασε την σκέψη του ήταν ότι αν και ο τριτότοκος γρήγορα αναγνωρίσθηκε ως ο διάδοχος του «αφέντη» και από τον ίδιο τον πατέρα του και από την μητέρα του αλλά και από τα αδέλφια του. Ήταν αυτός που αναλάμβανε ευθύνες.

Ομοίως και στο σχολείο ήταν ο αναμφισβήτητος ηγέτης. Ήταν αυτός που όλοι οι μαθητές αναγνώριζαν σαν πρώτο.

Το τέταρτο γεγονός ήταν τα λιγοστά αγγλικά που έμαθε μόνος του ακούγοντας τους Άγγλους στη Σούδα. Έλεγε ότι κάθε ημέρα κατέγραφε και αποστήθιζε 10 ξένες φράσεις. Η ευχέρεια εκμάθησης ξένων γλωσσών ήταν ένα από τα ταλέντα του Μίνου. Ομιλούσε πολλές ξένες γλώσσες τις οποίες έμαθε μόνος του.

Το πέμπτο ίσως και καθοριστικό γεγονός ήταν ο λογιστής. Κάθε φορά που ερχόταν στο σπίτι τους ο λογιστής της οικογένειας για να συζητήσουν με τον πατέρα του τα οικονομικά ο Μίνως παρατηρούσε τον τρόπο εργασίας του. Κυρίως όμως τον τρόπο με τον οποίο κατέγραφε τα διάφορα χρηματικά ποσά, έσοδα – έξοδα στις αντίστοιχες σελίδες και στις αντίστοιχες στήλες του ειδικού βιβλίου. Δηλαδή τα λεπτά κάτω από τα λεπτά, τις δραχμές κάτω από τις δραχμές, τις δεκάδες κάτω από τις δεκάδες και τις εκατοντάδες δραχμές κάτω από τα ανάλογα προηγούμενα ποσά.

Αυτή η σχολαστική καταγραφή των χρημάτων από το λογιστή του δημιούργησε μια εικόνα τάξης, νοικοκυροσύνης, εύκολης καταγραφής αλλά και γρήγορης επιβεβαίωσης - διαφάνειας. Την εικόνα αυτή του λογιστή ο Μίνως την κράτησε σε όλη του τη ζωή. Ο λογιστής της οικογένειας ίσως να ήταν -εν αγνοία του- ο φάρος που οδήγησε το Μίνω να ακολουθήσει τα οικονομικά, να φοιτήσει στην Μέση Εμπορική Σχολή (Χανιά), μετά να εγγραφεί στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή (ΑΣΟΕ) και εν συνεχεία να ακολουθήσει μέσω του Harvard την μεγαλειώδη πορεία του στο χώρο της παγκόσμιας οικονομίας.

Το έκτο σημαντικό γεγονός που επηρέασε τη σκέψη του ήταν ότι, αν και για τέσσερις φορές κινδύνεψε άμεσα η ζωή του, και τις τέσσερις διεσώθη από περίεργες συμπτώσεις, από ασυνήθιστες και ανερμήνευτες συγκυρίες.

Δύο φορές στον εμφύλιο πόλεμο στην Αθήνα, όταν συμμορίες σε συνοικίες της πρωτεύουσας, τον συνέλαβαν και με συνοπτικές διαδικασίες τον είχαν έτοιμο για εκτέλεση. Πλην όμως και τις δύο φορές, δύο άγνωστοι άνδρες, ξένοι, χωρίς να τον γνωρίζουν, ζήτησαν την αναβολή της εκτέλεσής του, ενώ μετά από λίγα λεπτά με ομαδικά πυρά εκτελούσαν τους άλλους συγκρατούμενους του…

Στην Κορέα, επίσης, στο Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα όταν η περιπολία του δύο φορές εβλήθη από καταιγιστικά πυρά και ω του θαύματος, ήταν ο μόνος επιζών, όταν οι άλλοι πέντε συνάδελφοι του, άφηναν την τελευταία τους πνοή δίπλα του.

Τύχη, μοίρα, κισμέτ, πρόνοια, τι άραγε να υποθέσει κανείς. Ή μήπως ότι η ίδια η φύση δημιουργεί μηχανισμούς για να διαφυλάττει τα πιο έξοχα δημιουργήματά της;

Το έβδομοδο γεγονός που επηρέασε την πορεία του Μίνω ήταν η τυχαία συνάντηση του με τον Άγγλο Αξιωματικό, στην Αθήνα το 1945, στην προσπάθειά του να βρει δουλειά και η αμέσως μετά σύνδεσή του με την Αμερικάνικη Αποστολή που τον έφεραν σε επαφή με την κραταιά ήπειρο, με όλες τις μετέπειτα αλυσιδωτές εξελίξεις που τον οδήγησαν στο Harvard και στον Διεθνή Τραπεζικό τομέα.

Όλα αυτά τα γεγονότα αναμφισβήτητα επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την προσωπικότητά του, που, ασφαλώς, μαζί με άλλους παράγοντες, αποτέλεσαν τα κυρίαρχα στοιχεία της μετέπειτα πορείας του.

Ο Μίνως ήταν ένας βαθιά φιλοσοφημένος άνθρωπος. Στη μακρά σταδιοδρομία του δεν εδέχθη ποτέ δημόσιο αξίωμα, παρά το γεγονός ότι του προσφέρθηκαν κατά καιρούς υψηλότατοι θώκοι, πρόεδρος της Δημοκρατίας, πρωθυπουργός, υπουργός Εθνικής Οικονομίας, πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας. Ο Μίνως ήταν ένας απλός καθημερινός άνθρωπος, απέριττος εγκάρδιος, αθόρυβος, ευγενής, σεμνός, ειλικρινής, προσιτός.

Αγαπούσε τα απλά πράγματα. Αγαπούσε τη θάλασσα γιατί πίστευε ότι είναι ένα στοιχείο ζωντάνιας που σου επιβάλλει την αίσθηση της απεραντοσύνης.

Αγαπούσε τη γεωργία, με την οποία απασχολείτο σχεδόν επαγγελματικά, διατηρώντας ελαιόδεντρα, τα οποία ο ίδιος προσωπικά καλλιεργούσε. Με τους εργάτες της γης ένιωθε μια ξεχωριστή οικειότητα και φιλία. Έπιανε μαζί τους κουβέντα για κάθε τι που αφορούσε την καλλιέργεια, τη σπορά, τη συγκομιδή και την ποιότητα.

Με τους νέους επιστήμονες είχε μια ιδιαίτερη αγάπη και φροντίδα. Ζούσε με τα νιάτα και μαζί τους δημιουργούσε, εμπιστευόταν τους νέους ανθρώπους και, πολλές φορές, επένδυε στις ιδέες τους. Προέτρεπε και προκαλούσε τους νέους επιστήμονες για σοβαρές σπουδές και μελέτες. Βοηθούσε νέους ταλαντούχους επιστήμονες σε ανώτατα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Αμερικής.

Έκανε τον ψαρά, τον γεωργό, τον κτηνοτρόφο, τον γεωπόνο, τον οδοιπόρο, τον αναχωρητή. Ταξίδευε μόνιμα σ’ όλα τα πλάτη και μήκη της γης. Το μικρό σημειωματάριο του ήταν γεμάτο από ημερομηνίες και ραντεβού για όλα τα σημεία του πλανήτη. Ομιλούσε και συναναστρεφόταν, από τους πιο απλούς, μέχρι τους κορυφαίους, τους πιο σημαντικούς ανθρώπους της γης. Ο Μίνως Ζομπανάκης ήταν ίσως, ο μοναδικός άνθρωπος της εποχής μας που διέθετε ένα τέτοιο τεράστιο κύκλο γνωριμιών, σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά επίπεδα. Ένας κύκλος γνωριμιών που ξεκινούσε από τους απλούς, ανθρώπους της καθημερινής βιοπάλης μέχρι τραπεζίτες, υπουργούς, Κυβερνήτες, Πρωθυπουργούς, Πρίγκηπες, Βασιλείς και Αυτοκράτορες.

Ο Μίνως ήταν βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος. Πίστευε στο Θεό, πίστευε στις αξίες, πίστευε στις ηθικές αρχές. Ήταν καλός χριστιανός κι εκτελούσε τα θρησκευτικά του καθήκοντα με πίστη και αφοσίωση.

Οι σχέσεις του με την Ορθόδοξη Εκκλησία και με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης είναι γνωστές. Προσωπικός φίλος του Πατριάρχη Βαρθολομαίου (τον οποίο φιλοξένησε στο σπίτι του), τον συνόδευε σε όλα τα σημαντικά του ταξίδια στο εξωτερικό ενώ συχνά αναλάμβανε κρίσιμες αποστολές της Ορθοδοξίας.

Βοηθούσε με κάθε τρόπο τους συνανθρώπους του. Για την πλευρά αυτή της ζωής του, ας μου επιτραπεί – ξέρω ότι δεν ήθελε να αναφέρεται – να μην κάνω ιδιαίτερη μνεία.

Απλά, γνωρίζω, ότι ο Μίνως αισθανόταν τη φτώχεια, τον πόνο, τη δυστυχία κι επίσης γνωρίζω ότι προσέφερε με κάθε δυνατό τρόπο όταν αντιλαμβανόταν την ανάγκη.

Ο Μίνως άφησε ένα πλούσιο κοινωνικό έργο. Στο χωριό του έχει προσφέρει το Δημοτικό Μέγαρο, ένα κτίσμα 400 τ.μ. καθώς και το Αγροτικό Ιατρείο, προσέφερε επίσης δωρεές σε συνανθρώπους μας και σε πολλά ευαγή Ιδρύματα.

Ο Μίνως ευτύχησε και στην οικογενειακή του ζωή.

Με τη σύντροφό του, την Πία, το γένος Καλκανδή-Αλεξάκου, γνωρίστηκε το 1952. Υπάλληλοι κι οι δύο της Τράπεζας Ελλάδος στην Αθήνα. Παντρεύτηκαν στην Αμερική το 1955.

Έζησαν μαζί 46 ολόκληρα χρόνια. Πέρασαν μισό σχεδόν αιώνα, αγαπημένοι και δεμένοι σε μια ζωή που μοιάζει σαν παραμύθι…

Από το γάμο τους απέκτησαν δύο εξαίρετα τέκνα, τον Ανδρέα και τον Κωνσταντίνο.

Ο Ανδρέας πρώην ανώτατο στέλεχος της Deutsche Bank και σήμερα σύμβουλος Επιχειρήσεων και ο Κωνσταντίνος σύμβουλος Επιχειρήσεων και επιχειρηματίας κι οι δύο απόφοιτοι του Harvard. Ο Ανδρέας και ο Κωνσταντίνος χάρισαν στο Μίνω και στην Πία από δύο εγγόνια.

Μεγάλος πια σε ηλικία ο Μίνως εγκατέλειψε την ενεργό δράση. Άφησε το Λονδίνο, την Αθήνα, την Μέση Ανατολή, την Σαουδική Αραβία, την Περσία, το Μεξικό, την Ιαπωνία, την Αμερική, το Harvard, την έδρα Ζομπανάκη, τον τεράστιο κύκλο φίλων και συνεργατών του σε ολόκληρο τον κόσμο και εγκαταστάθηκε μόνιμα στις Καλύβες.

Περιτριγυρισμένος από τους δικούς του ανθρώπους προσπαθούσε να προσδιορίσει τον εαυτό του στο σήμερα… Ένα σήμερα, που όμως, δυστυχώς, δεν ήταν ευχάριστο. Συνέχιζε να έρχεται στο γραφείο μου αλλά οι κουβέντες μας περιορίζοντο μόνο στα περασμένα, ήταν πια μια αστείρευτη κιβωτός αναμνήσεων.

Έπαψε μέρα με την ημέρα να αφουγκράζεται τα παγκόσμια οικονομικά και κοινωνικά ρεύματα, δεν ανέλυε, δεν συνέθετε, δεν έκανε προβλέψεις…

Η τελευταία του πρόβλεψη ήταν το 2008 όταν μου είπε ότι η καταιγίδα έρχεται.

Είχε διαμηνύσει έγκαιρα, ότι η παγκόσμια οικονομία αδυνατεί πια να εξυπηρετήσει τα δισεκατομμύρια του πλανήτη μας, ότι ο παγκόσμιος πλούτος πρέπει να αναδιανεμηθεί σε καινούριες βάσεις. Ένα καινούριο Bretton Woods πρέπει να χαραχθεί, έλεγε. Ο Μίνως όπως πάντα έκανε, είχε ενημερώσει έγκαιρα και την τότε πολιτική και οικονομική ηγεσία του τόπου μας, ότι η καταιγίδα που θα πλήξει και την ελληνική οικονομία και την ελληνική κοινωνία θα είναι δραματική και ότι θα πρέπει ο ελληνικός λαός να είναι σωστά ενημερωμένος και προετοιμασμένος.

Δυστυχώς, όμως, και αυτή τη φορά ο Μίνως δεν εισακούσθηκε.

Με τον Μίνω σχεδόν κάθε ημέρα, τα τελευταία χρόνια, τα πρωινά εξακολουθούσαμε να μιλάμε, να συζητάμε, να θυμόμαστε, να ταξιδεύουμε αλλά μόνο στο χθες. Να ήταν άραγε οι αναφορές του αποκλειστικά και μόνο στο χθες ο φόρος προστιθέμενης αξίας ενός φαινομένου που τόλμησε να ξεπεράσει τα φυσικά του όρια και να ξεφύγει;

Τελειώνοντας θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα κείμενο δικό του, που το έγραψε τον Μάιο του 2006 και που αναφέρεται στο πως ο ίδιος σκιαγραφούσε τον εαυτό του. Το κείμενο αυτό το απέστειλε σαν βιογραφικό του σημείωμα σ’ ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας μας, που θα τον τιμούσε. Γράφει μεταξύ άλλων:

- Πιστεύω πως αυτό που πραγματικά ενδιαφέρει τους διοργανωτές αυτής της εκδήλωση είναι να αποδείξουν, έχοντας εμένα ως ένα παράδειγμα, ότι ο άνθρωπος έχει τη δύναμη και μπορεί, με συνεχή προσπάθεια, επιμονή, πειθαρχία, συγκροτημένη σκέψη και σωστή κρίση να επιτύχει υψηλούς στόχους, ακόμα κι αν έχει ξεκινήσει από πολύ χαμηλά.

- Αν για κάτι είμαι περήφανος είναι ότι σε όλη την σταδιοδρομία μου, βάδιζα συνειδητά με γνώμονα την ηθική, χωρίς υποχωρήσεις και μακριά από κάθε είδους διαπλοκή, πράγμα που μου επέτρεπε να έχω το κεφάλι ψηλά και να λέω τη γνώμη μου χωρίς ιδιοτέλεια ή προκαταλήψεις.

- Το γεγονός ότι κατάφερα να φθάσω έως εδώ οφείλεται στη φιλοδοξία, τη μετριοπάθεια και τη συμπόνια του χαρακτήρα μου.

Το τρίπτυχο αυτό, που πρέπει να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τους νεότερους, προσφέρει στον άνθρωπο μια σωστή και ισορροπημένη ζωή.

- Είμαι περήφανος που η ελληνική πολιτεία με τίμησε με το παράσημο του Τάγματος της Τιμής, καθώς και για τις σχέσεις μου με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, του οποίου είμαι Έξαρχος.

- Είμαι περήφανος που η ιδιαίτερη πατρίδα μου, τα Χανιά, με ανακήρυξαν επίτιμο Δημότη της πόλης (2006).

- Είμαι περήφανος για την οικογένειά μου, για τη σύζυγό μου, για τα δύο παιδιά μου και για τους φίλους μου.

- Δεν μπορείς να είσαι ευτυχής όταν οι συνάνθρωποί σου δυστυχούν. Γι’ αυτό και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλοι είμαστε συνοδοιπόροι στην κοινωνία που ζούμε και οφείλουμε να βοηθάμε όσους έχουν ανάγκη. Να είμαστε προσηνείς με όσους ζητούν την συμβουλή ή τη βοήθειά μας. Να μην περιφρονούμε κανέναν άσχετα από την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει. «Αγαπάτε αλλήλους» έλεγε ο Χριστός.

- Ποτέ δεν επιδίωξα τον πλούτο αλλά την ευπορία, γιατί η ευπορία είναι ευχή, ενώ ο πλούτος είναι κατάρα.

- Σε όλη μου τη ζωή τρία πράγματα φοβήθηκα. Το σκοτάδι, το μίσος και την συνείδησή μου.

- Πάντα στη ζωή μου στόχευα όχι στην επιτυχία αλλά στην αξία. Ποτέ δεν ζητούσα να με θαυμάζουν. Προτιμούσα να με ζηλεύουν».

Με αυτά τα λίγα λόγια αποχαιρετώ σήμερα ένα σπουδαίο άνθρωπο, ένα σπουδαίο φίλο, ένα μεγάλο μαχητή, ένα Μεγάλο άνθρωπο.

Όλοι εμείς που σήμερα τον συνοδεύουμε στο τελευταίο του ταξίδι, όλοι εμείς που είχαμε την τύχη να βρεθούμε συνοδοιπόροι για πολλά χρόνια μ’ αυτόν τον γοητευτικό και συναρπαστικό Κύριο, όλοι εμείς που ζήσαμε κοντά του, τις σκέψεις του και τις ιδέες του, εκφράζουμε στον αλησμόνητο Μίνω τον βαθύ σεβασμό μας για όλα όσα μας δίδαξε, για όλα όσα μας αμφισβήτησε, για όλα όσα μας αποκάλυψε.

Ο Μίνως έφυγε για το μεγάλο ταξίδι. Έφυγε ήρεμα, ήσυχα, αθόρυβα, πολιτισμένα, όπως άλλωστε το επιθυμούσε. Έτσι έκλεισε ο κύκλος της ζωής ενός ανθρώπου που προηγήθηκε της γενιάς του. Αυτοδημιούργητος, με λαμπρές σπουδές στο Harvard, με διεθνή καριέρα στο Παγκόσμιο Οικονομικό Σύστημα, υπήρξε ένας από τους σκαπανείς της παγκόσμιας μεταπολεμικής οικονομικής ανάπτυξης, καθώς και ένας από τους πρωταγωνιστές της Ευρωπαϊκής Ιδέας και της Ελληνοαμερικανικής προσέγγισης.

Με το Μίνω είχα την τύχη να συνδεθώ από παλιά.

Το 1975 βρέθηκα στο Λονδίνο κι εκεί για πρώτη φορά συνάντησα τον Μ. Ζομπανάκη, τον El Greco του Διεθνούς Τραπεζικού Συστήματος. Τον γνώρισα όταν ένας φίλος δικηγόρος από τα Χανιά μου ζήτησε να επικοινωνήσω μαζί του γιατί ήθελε να του μεταφέρω ορισμένα κρίσιμα θέματα.

Τον Μίνω τον είχα ακουστά βέβαια ως τον πιο σημαντικό τραπεζίτη της εποχής μας.

Μιλήσαμε περίπου για μια ώρα. Η συζήτηση δεν περιορίστηκε μόνο στο συγκεκριμένο θέμα. Ανταλλάξαμε σκέψεις και απόψεις.

Συμφωνήσαμε να ξαναβρεθούμε. Δεν ξαναβρεθήκαμε. Στα επόμενα χρόνια, που και που, κυρίως στις γιορτές, ανταλλάσαμε ευχές.

Το καλοκαίρι του 1981 είμεθα προσκεκλημένοι στον κοινό μας φίλο, τον δικηγόρο, στο εξοχικό του σπίτι, λίγο έξω από τα Χανιά και εκεί συζητήσαμε για όλα.

Την επομένη με επεσκέφθη στο γραφείο μου.

Του έκαναν εντύπωση οι επτά ογκώδεις φάκελοι στην βιβλιοθήκη μου που έγραφαν «Μίνως Ζομπανάκης».

Με ρώτησε, και του απάντησα ότι από τότε, από το Λονδίνο, συλλέγω ό,τι έχει σχετικά γραφτεί στον ελληνικό και διεθνή Τύπο γι’ αυτόν.

Εντυπωσιάστηκε και προθυμοποιήθηκε να δώσει εντολή στην γραμματέα του να μου στέλνει κάθε τι σημαντικό που τον αφορούσε, προκειμένου να το τοποθετώ στο αρχείο μου. Έτσι απέκτησα και την «αποδοχή», την συναίνεση του ίδιου του Μίνου, σαν συλλέκτης της ιστορίας του. Οι επαφές μας μετά απ’ αυτό, ήταν πολύ πιο συχνές.

Τον ενημέρωνα για όλα τα σημαντικά ελληνικά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά θέματα και εκείνος από την πλευρά του μου μετέφερε άρθρα του, κείμενα, σκέψεις και απόψεις του, κυρίως όμως θέματα που αναφέροντο σε Διεθνή Forum καθώς και δημοσιεύματα που τον αφορούσαν στον Παγκόσμιο Τύπο.

Υπήρχε έκτοτε μια ανοικτή γραμμή Χανιά – Λονδίνο για ό,τι σοβαρό γεγονός συνέβαινε στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες.

Τα καλοκαίρια, ο Μίνως κατά τις εβδομάδες των διακοπών του στα Χανιά, ήταν ο καθημερινός σχεδόν επισκέπτης στο γραφείο μου, ενώ τα βράδια στις εξόδους μας, προσπαθούσα με κάθε τρόπο να καταγράφω όλα εκείνα τα σημαντικά που μου εξιστορούσε.

Η φιλία μας αναπτύχθηκε πάνω σε δύο επίπεδα. Από τη μια πλευρά η καθαρά ανθρώπινη σχέση, που ήταν βαθιά, ειλικρινής, καθαρή, ανυστερόβουλη, απεριόριστη. Και από την άλλη πλευρά μια ιδιόμορφη σχέση μεταξύ ενός σοφού διανοούμενου και ενός απλού κοινού ανθρώπου, με τα όποια ερωτηματικά, τις όποιες φοβίες και αγκυλώσεις μπορεί να έχει ένας κοινός νους, στη σύλληψη και αποτύπωση των νέων παγκοσμίων οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων.

Ο Μίνως Ζομπανάκης μου φανέρωσε όλα αυτά τα χρόνια μια μεγάλη αλήθεια: «ότι την πραγματική ιστορία δεν την γράφουν οι πρωταγωνιστές, η πρώτη σειρά, οι επώνυμοι, οι πολύ γνωστοί. Την Ιστορία την διαμορφώνουν όλοι εκείνοι που είναι πιο πίσω, στην αθέατη πλευρά, πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας και τις κάμερες, πίσω από τις πρώτες σελίδες και τις πρώτες ειδήσεις…

Είναι όλοι εκείνοι οι διανοητές, οι πρωτοπόροι, οι σκαπανείς που πλάθουν, που διαμορφώνουν, που επηρεάζουν τα γεγονότα. Είναι όλοι εκείνοι οι εκλεκτοί, οι δυνατοί, οι ταγμένοι από την μοίρα και την ιστορία να μεγαλουργήσουν, να ανοίξουν νέους ορίζοντες, να χαράξουν νέα δεδομένα. Είναι όλοι εκείνοι που ζουν τις εξελίξεις του αύριο σήμερα, που αφουγκράζονται τις οικονομικές και κοινωνικές επαναστάσεις προτού ξεσπάσουν, που αισθάνονται τις καταιγίδες προτού καν εκδηλωθούν. Σ’ ένα τέτοιο ρόλο έταξε η μοίρα και τον Μίνω Ζομπανάκη, στο χωριατόπαιδο από τις Καλύβες Χανίων που γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1926.

Ο πατέρας του, ο Ανδρέας, υπήρξε ένας γενναίος Κρητικός, ευφυής, αποφασιστικός, δημιουργικός και πρωτοπόρος. Σε ηλικία 16 ετών, ο Ανδρέας Ζομπανάκης μαζί με τον Δ. Λαμπράκη – πατέρα του Χρήστου Λαμπράκη, του γνωστού εκδοτικού συγκροτήματος – πήγαν στη Νότια Αφρικανική Ένωση για αναζήτηση χρυσού και καλύτερης τύχης. Διέκοψαν, όμως, πρόωρα την παραμονή τους εκεί, για να καταταγούν εθελοντές στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913.

Ο Ανδρέας, εν συνεχεία, μετανάστευσε στην Αμερική, όπου κι επέστρεψε το 1925 και έκτοτε παρέμεινε στο χωριό του απ’ όπου πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες ως Πρόεδρος της τότε κοινότητας Καλυβών. Είναι αυτός, που με τους συνεργάτες του, δημιούργησε για πρώτη φορά στην ιστορία του αγροτικού κινήματος, τον πρώτο Αγροτικό Γεωργικό Συνεταιρισμό (την Κιτρική Ένωση Κρήτης). Ήταν ο πρώτος που δημιούργησε την «συμμετοχική αναγκαστική εργασία» των κατοίκων του χωριού του, για την δημιουργία πόρων τους οποίους χρησιμοποιούσε για κοινωφελείς σκοπούς. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που έδρασαν κατευναστικά στον εμφύλιο πόλεμο 1945-1949, μεταξύ των δύο αντιμαχομένων πλευρών, εις τρόπο ώστε να μην χαθεί ανθρώπινη ζωή στο χωριό του. Και ήταν αυτός που, πρώτος στην Κρήτη, έφερε το ηλεκτρικό ρεύμα στις Καλύβες πολύ πιο νωρίς και από τον Δήμο Χανίων.

Η μητέρα του Μίνω, Τομαζίνα (Μίνα), το γένος Λεωνιδάκη, απόφοιτη του Ελληνικού Σχολείου, παντρεύτηκε τον Ανδρέα Ζομπανάκη, σε ηλικία μόλις 16 ετών. Ήταν δυναμική, πανέξυπνη, δημιουργική, οργανωτική, με ιδιαίτερη επίδοση στα μαθηματικά και στις καλές τέχνες. Ανάθρεψε οκτώ παιδιά, σύμφωνα με τις αρχές, τα ήθη και τις παραδόσεις της ελληνικής οικογένειας.

Ο Μίνως αφηγείται ότι από τον πατέρα του κληρονόμησε την τόλμη, την αποφασιστικότητα, την εφευρετικότητα, από δε την μητέρα του την επιμονή, την μετριοπάθεια, την οργανωτική ικανότητα και το μέτρο.

Τα πρώτα γράμματα ο Μίνως τα έμαθε στο χωριό του. Παρακολούθησε την Α’ τάξη σε ηλικία μόλις 4 χρόνων κι αυτό γιατί ο παπάς – δάσκαλος του χωριού του, διαπίστωσε ότι ο μικρός Μίνως ήταν πολύ έξυπνος και μελετηρός κι έτσι αποφάσισε να τον φιλοξενήσει στο σχολείο του απλά για να παρακολουθεί… Όμως ο μικρός τα κατάφερε τόσο καλά, που σε λίγο καιρό τους πέρασε όλους στις επιδόσεις, με αποτέλεσμα ο παπάς – δάσκαλος να υποχρεωθεί στο τέλος της σχολικής χρονιάς και να του δώσει ενδεικτικό και να τον γράψει στην Β’ τάξη.

Μετά το Δημοτικό, ο Μίνως ενεγράφη σε ηλικία 11 ετών στην τότε Μέση Εμπορική Σχολή Χανίων. Μακριά από την οικογένειά του αισθάνεται μόνος και έρημος. Δεν μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί. Αναζητά το χωριό του και τους δικούς του. Κλαίει, κλαίει και όταν τελειώνει με το κλάμα, κρύβεται κάτω από τις κουβέρτες του… για να εξαφανιστεί. Αυτό το μαρτύριο για το μικρό Μίνω, κρατά ένα ολόκληρο χρόνο.

Αγωνίζεται όμως και πείθει αργότερα τον πατέρα του να του αγοράσει ένα ποδήλατο και με αυτό κάθε μέρα μετακινείται 36 ολόκληρα km Καλύβες – Χανιά, χειμώνα – καλοκαίρι, με βροχή, με χιόνι, με ήλιο.

Στις τρεις τελευταίες τάξεις του Γυμνασίου, ενοικιάζει ένα κρεβάτι σ’ ένα δωμάτιο, μαζί με άλλους τρεις συμμαθητές του (στο κάτω Κουμ- Καπί). Τα έξοδα του κρεβατιού τα κάλυπτε από τα λίγα χρήματα που εξοικονομούσε κάνοντας μαθήματα, φροντιστήριο στους συμμαθητές του και συγκατοίκους του. Τότε ήταν που ο Μίνως φανέρωσε τα μεγάλα του προσόντα.

Συμμαθητές του μού έλεγαν: «Ήταν ο πολλά υποσχόμενος μαθητής. Ήταν αυτός που όλοι μας το είχαμε προβλέψει ότι θα γίνει κάποτε μεγάλος. Μελετηρός, αποφασιστικός, με τεράστια θέληση, με ισχυρή μνήμη, με κουλτούρα, με μεγάλες φιλοδοξίες και οράματα…».

Στα μέσα των σπουδών του, στην τρίτη Γυμνασίου, ξεσπά ο πόλεμος και ο Μίνως αναγκάζεται, για να ανταπεξέλθει στα έξοδά του, να πιάσει δουλειά στην αγγλική βάση της Σούδας, προσφέροντας κάθε είδους χειρονακτική εργασία (σερβιτόρος, γυάλιζε τις μπότες των αξιωματικών, ετοίμαζε τα πρωινά τους), ενώ συγχρόνως «εκπαιδεύεται» στην αγγλική γλώσσα (αυτοδίδακτος).

Αποφοίτησε από την Εμπορική Σχολή Χανίων, σε ηλικία 17 ετών και αμέσως μετά ενεγράφη (1943) στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή Αθηνών. Στην Αθήνα έμενε με τη γιαγιά του. Στους πρώτους μήνες των σπουδών του υπήρχε ομαλή επικοινωνία με την Κρήτη.

Ο πατέρας του, κάθε φορά που μπορούσε, εφοδίαζε το Μίνω με τρόφιμα, χρήματα και ρούχα, ενώ και ο ίδιος έκανε διάφορες χειρονακτικές εργασίες για ν’ αυτοσυντηρηθεί.

Αλλά, δυστυχώς, ο εμφύλιος πόλεμος άρχισε και μαζί του άρχισαν και τα μεγάλα προβλήματα. Η επαφή με την Κρήτη διεκόπη. Ο εφοδιασμός σε τρόφιμα και χρήματα σταμάτησε. Ο Μίνως αντιμετώπιζε οξύτατο οικονομικό πρόβλημα κι εκτός αυτού σε δύο περιπτώσεις κινδύνεψε σοβαρά η ζωή του.

Στην απελπισία και στην απόγνωση του ο Μίνως πηγαίνει από μαγαζί σε μαγαζί και από πόρτα σε πόρτα, όμως κανένας, δεν ενδιαφέρεται να του δώσει εργασία. Και τότε (1945) ξαφνικά και αναπάντεχα ο Μίνως συναντά την τύχη του, τη μοίρα του. Βλέπει από μακριά ένα Άγγλο αξιωματικό. Τρέχει, τον προφταίνει, του ζητά συγνώμη και με τα αγγλικά που είχε μάθει (μόνος του), παρακάλεσε τον ξένο αν υπάρχει καμιά δουλειά να τον βοηθήσει. Ο ξένος εντυπωσιάζεται από το νεαρό Μίνω. Και του προσφέρει μια σημαντική ευκαιρία: «Έλα μαζί μου στην Καλαμάτα» του είπε και ο Μίνως τον ακολούθησε. Ήταν η αρχή μιας μεγάλης πορείας. Ο Μίνως πηγαίνει στην Καλαμάτα και πιάνει αμέσως εργασία στην Αμερικανική αποστολή…

Θυμάται: «Δούλευα τότε 15 ώρες την ημέρα, φορούσα ένα φανελένιο παντελόνι, ένα μπλε πουκάμισο, μια μπλε γραβάτα και ένα πουλόβερ για μήνες ολόκληρους, αυτά ήταν όλα που είχα».

Εν συνεχεία είχε δύσκολες εμπειρίες από τον εμφύλιο πόλεμο και αργότερα από την συμμετοχή του στο Εκστρατευτικό Ελληνικό Σώμα στον πόλεμο της Κορέας απ’ όπου επέστρεψε υπολοχαγός κατ’ απονομή. Μετά την απόλυσή του επανήλθε στην τράπεζα της Ελλάδος αλλά αυτή τη φορά σαν μέλος της ελληνικής αποστολής στην Ουάσιγκτον, ελέγχοντας την υλοποίηση του σχεδίου Marshall. Αλλά το 1955 οι σκέψεις του γύρισαν ξανά στις σπουδές του.

Μη έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές στην Ελλάδα ο Μίνως, επιχειρεί το μεγάλο άλμα στο Πανεπιστήμιο του Harvard. Ο Πρύτανης του Harvard είπε στον Μίνω, ότι δεν μπορούσε να τον εγγράψει χωρίς πτυχίο. Ήταν κάτι που τον συντάραξε.

Θυμάται η σύζυγός του Πία: «Ήταν από τις ελάχιστες φορές που είδα το Μίνω να κλαίει γοερά». Έτσι ξαφνικά και αναπάντεχα ο Μίνως βρέθηκε με σοβαρές υποχρεώσεις, με οικογένεια, χωρίς χρήματα, χωρίς βοήθεια, χωρίς εισιτήριο επιστροφής. Αλλά σύντομα βρήκε ξανά τον εαυτό του. Με θάρρος και αποφασιστικότητα επανήλθε στο Harvard και διαπραγματεύτηκε την εγγραφή του. Ζήτησε απλά να του επιτρέψουν να παρακολουθεί τα μαθήματα, χωρίς την εγγύηση του πτυχίου κι ο πρύτανης, άγνωστο γιατί, απεδέχθη την πρόταση του Μίνω. Μετά από 6 μήνες παρακολούθησης εξελέγη πρώτος στην τάξη και ο καλύτερος φοιτητής στη χρονιά του Harvard. Του εδόθη υποτροφία κι αργότερα αποφοίτησε ως σημαιοφόρος, με πτυχίο ΜΒΑ στην Δημόσια Διοίκηση.

Μετά το τέλος των σπουδών του κι ενώ είχε πάμπολλες προτάσεις, βρέθηκε στο Λίβανο (1957), αποδεχόμενος την πρόταση του διακεκριμένου Έλληνα Πολεοδόμου φίλου του Κ. Δοξιάδη, ενώ συγχρόνως δίδασκε οικονομικά και στο Πανεπιστήμιο της Βηρυτού.

Ένα χρόνο αργότερα (1958), από τη Ρώμη δοκιμάζει τον εαυτό του στον τραπεζικό τομέα. Επέλεξε την Αμερικάνικη Τράπεζα Manufacturers Hanover Trust Company για να γίνει ο αντιπρόσωπος της τράπεζας στη Μέση Ανατολή, Αφρική και Ευρώπη.

Το 1969 μετακινείται στο Λονδίνο όπου δημιουργεί μια νέα Τράπεζα Manufacturers Hanover Limited…

Ο Μίνως Ζομπανάκης ως πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της τράπεζας, ξεκίνησε πρώτος την δημιουργία της αγοράς των κοινοπρακτικών δανείων, που αποτέλεσαν και την αρχή της Διεθνοποίησης των αγορών, ενώ συγχρόνως για πρώτη φορά στον παγκόσμιο οικονομικό χάρτη εισήγαγε το θεσμό του LIBOR (κυμαινόμενο επιτόκιο) μέσω του οποίου διακινήθηκαν τα μεγάλα διεθνή δάνεια.

Το 1970 διαπραγματεύτηκε και χορήγησε το 40% του συνολικού ποσού των κοινοπρακτικών δανείων που διακινήθηκαν στην παγκόσμια αγορά, προς τα διάφορα κράτη, ενώ συγχρόνως συμβούλευε τις χώρες παραγωγής για την πολιτική επενδύσεων που έπρεπε ν’ ακολουθήσουν, έτσι ώστε ν’ αποφευχθεί κρίση στο Σύστημα Διεθνών Συναλλαγών.

Στη δεκαετία του ’80, όταν οι υπερχρεωμένες χώρες του τρίτου κόσμου, έφθασαν σε σημείο οικονομικής κρίσης, ο Μίνως Ζομπανάκης, με ενυπόγραφο άρθρο του στο διεθνούς φήμης οικονομικό περιοδικό «ECONOMIST», πρότεινε το λεγόμενο «Σχέδιο Ζομπανάκη», όπως είναι γνωστό παγκοσμίως, μέσω του οποίου εδίδοντο λύσεις για τη διαχείριση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Ο Μίνως Ζομπανάκης, συνέχιζε τις διεθνείς δραστηριότητές του ως μέλος διαφόρων Επιτροπών και Forum, συμπεριλαμβανομένου του Bretton Woods Commission, που το 1994 μελέτησε ταMultilateral Institutions και του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος, υπό την προεδρία του P. Volcker.

Ενώ ζούσε και εκινείτο στο εξωτερικό ουδέποτε έπαψε να συμμετέχει ενεργά και στα ελληνικά πράγματα.

Από μακριά παρακολουθούσε τις εξελίξεις στα εθνικά μας θέματα, στην οικονομία και στη πολιτική. Και μπορούμε ν’ αναφέρουμε ότι σε σημαντικές στιγμές του Δημόσιου βίου μας η παρουσία του Μίνω υπήρξε καταλυτική.

1968: Επιτροπή Στρατιωτικών της Χούντας, επισκέφθηκε στο Λονδίνο τον Μίνω Ζομπανάκη για να του προσφέρει την πρωθυπουργία.

Τρεις οι υποψήφιοι πρωθυπουργοί, Παλαμάς, Ζολώτας, Ζομπανάκης. Επελέγη ο Μίνως, λόγω του Διεθνούς κύρους του. Δεν απεδέχθη την πρόταση.

1974: Κατά την διάρκεια της Κυπριακής τραγωδίας (Ιούλιος 1974), ο Μίνως αποσόβησε με προσωπική του παρέμβαση προς τους ισχυρούς φίλους του στις ΗΠΑ την απόβαση στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας των τουρκικών στρατευμάτων και έτσι την τελευταία στιγμή απεφεύχθη η ολοκληρωτική κατάληψη της Νήσου.

Μετά την στρατιωτική Χούντα (Σεπτέμβριος 1974), ο τότε πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής, κάλεσε επειγόντως από το Λονδίνο τον Μίνω για μια πολύ σπουδαία υπόθεση. Ο ελληνικός στρατός είχε σχεδόν απογυμνωθεί από στρατιωτικό εξοπλισμό μετά τη λαίλαπα της Χούντας. Η Ελλάδα, ως γνωστό, ήταν τότε έξω από το ΝΑΤΟ. Ο Κ. Καραμανλής ζήτησε από το Μίνω να φύγει ΑΜΕΣΑ για τις ΗΠΑ, προκείμενου να ενεργοποιήσει ολόκληρο το πανεπιστημιακό, πολιτικό και οικονομικό μηχανισμό του στις ΗΠΑ και να κατορθώσει πάση θυσία να φέρει στρατιωτικό εξοπλισμό. Σε επαφή με τον τότε υπουργό Εθνικής Αμύνης Ε. Αβέρωφ και μετά από 18 συνολικά ταξίδια στην Αμερική ο Μίνως Ζομπανάκης κατόρθωσε να ανοίξει εκ νέου τον εξοπλιστικό δίαυλο μεταξύ ΗΠΑ και Ελλάδας και η χώρα μας να προχωρήσει με γρήγορους ρυθμούς στον επανεξοπλισμό των Ενόπλων Δυνάμεων.

1980: Ο Μίνως Ζομπανάκης ήταν ο Έλληνας εκείνος που λόγω της θέσης που κατείχε τότε στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι, κρατούσε ψηλά την σημαία της χώρας μας σε Διεθνείς συσκέψεις και Επιτροπές που καθόριζαν τις τύχες της ανθρωπότητας και που η Ελλάδα, η μικρή μας Ελλάδα ασφαλώς και δεν είχε την δυνατότητα της παρουσίας της και συνεπώς και την δυνατότητα παρεμβολών και τοποθετήσεων.

Τέτοιες σημαντικές συσκέψεις ήταν το 1982 όταν ο Μίνως συμμετείχε στην επιτροπή Bretton Woods Commission για την επαναδιάταξη του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος, σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν 46 επώνυμοι Οικονομολόγοι Διεθνούς κύρους εκ μέρους των επτά πλουσιότερων κρατών του κόσμου. Η Ελλάδα αν και απούσα με τη φωνή του Έλληνα Μίνω Ζομπανάκη ήταν παρούσα.

Το 1991 έλαβε χώρα ο διάλογος των Αραβικών κρατών με το Ισραήλ. Ένας διάλογος από την έκβαση του οποίου εξαρτάτο η Παγκόσμιο Ειρήνη, ο Μίνως υπήρξε μέλος της Επιτροπής εμπειρογνωμόνων, η οποία θα στήριζε οικονομικά την πολιτική αυτή προσπάθεια.

Κατά περιόδους είχε αναλάβει σημαντικές αποστολές για την επίλυση των Ελληνοτουρκικών διαφορών και συμμετείχε σε διάφορα άτυπα όργανα για την παγίωση της Ειρήνης στην ευαίσθητη αυτή περιοχή της Μεσογείου.

Συμμετείχε σε πολλά Forum παγκόσμιου κύρους όπου μέσα σ’ αυτά, μελετήθηκαν όλα τα μεγάλα διεθνή προβλήματα οικονομικά, πολιτικά, περιβαλλοντολογικά, μετανάστευσης, φτώχειας, ανεργίας, υγείας, πολιτισμού και στα οποία αναζητούνταν λύσεις για την επίλυσή τους.

Ο Μίνως απόφοιτος του πανεπιστημίου του Harvard, διατηρούσε μία ιδιαίτερη σχέση και επαφή με αυτό.

Ήταν ισόβιος Πρόεδρος του Foundation για τις υποτροφίες Ελλήνων σπουδαστών στο Harvard.

Πολλές δεκάδες φοιτητές σπούδασαν και σπουδάζουν με υποτροφίες τις οποίες καθιέρωσε για την Ελλάδα τριμελής Επιτροπή, Πρόεδρος της οποίας υπήρξε ο Μίνως Ζομπανάκης. Το Harvard σε αναγνώριση το έργου του Μίνου ίδρυσε την έδρα «Μ. Ζομπανάκης» (2010) με αντικείμενο μελέτης την περιφρούρηση του «Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Συστήματος».

Σε επτά σημαντικά γεγονότα μπορεί κάποιος μελετητής της προσωπικότητας του Μίνω Ζομπανάκη, ν’ αναζητήσει τα κίνητρα της μεγαλειώδους πορείας που διέγραψε στο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό στερέωμα.

Το πρώτο γεγονός που, όπως φαίνεται, επηρέασε καταλυτικά την προσωπικότητά του, ήταν αυτό που είπε ο παππούς του στη μητέρα του όταν γεννούσε το Μίνω, ότι δηλαδή ένα πουλί «το χρυσό πουλί», την ώρα του τοκετού, κάθισε στο καμπαναριό της εκκλησίας της Παναγίας στις Καλύβες κι αυτό το θεώρησαν τότε σαν σημαδιακό γεγονός, κάτι που προανήγγειλε τη γέννηση ενός μεγάλου. Ο Μίνως, από μικρό παιδί άκουγε τη μητέρα του να του διηγείται το παραπάνω γεγονός και ασφαλώς στον ψυχισμό του συνέβησαν καταλυτικές διεργασίες.

Ήταν το πρώτο ερέθισμα, το ισχυρό έναυσμα μιας ψυχικής ανάτασης, μιας συναισθηματικής φόρτισης. Ο Μίνως από μικρός θεωρούσε ότι η παρουσία του στη ζωή, όφειλε να εξυπηρετεί ένα υψηλό σκοπό κι αυτό έκανε…

Το δεύτερο σημαντικό γεγονός που επηρέασε το Μίνω στα παιδικά του χρόνια ήταν το όνομά του, ένα όνομα που είχε σχέση με αυτοκράτορες, με βασιλείς, με πρίγκιπες και ευγενείς. Σπάνιο όνομα, διακριτό, που δύσκολα το συναντά κανείς ακόμα και σήμερα. Κι όμως, οι γονείς του το επέβαλλαν παρά τις αντιρρήσεις του παππά. Γιατί άραγε; Τί τους ώθησε σ’ αυτό το όνομα, που ακόμα και η χριστιανική θρησκεία δεν το επιτρέπει;

Το τρίτο γεγονός που επηρέασε την σκέψη του ήταν ότι αν και ο τριτότοκος γρήγορα αναγνωρίσθηκε ως ο διάδοχος του «αφέντη» και από τον ίδιο τον πατέρα του και από την μητέρα του αλλά και από τα αδέλφια του. Ήταν αυτός που αναλάμβανε ευθύνες.

Ομοίως και στο σχολείο ήταν ο αναμφισβήτητος ηγέτης. Ήταν αυτός που όλοι οι μαθητές αναγνώριζαν σαν πρώτο.

Το τέταρτο γεγονός ήταν τα λιγοστά αγγλικά που έμαθε μόνος του ακούγοντας τους Άγγλους στη Σούδα. Έλεγε ότι κάθε ημέρα κατέγραφε και αποστήθιζε 10 ξένες φράσεις. Η ευχέρεια εκμάθησης ξένων γλωσσών ήταν ένα από τα ταλέντα του Μίνου. Ομιλούσε πολλές ξένες γλώσσες τις οποίες έμαθε μόνος του.

Το πέμπτο ίσως και καθοριστικό γεγονός ήταν ο λογιστής. Κάθε φορά που ερχόταν στο σπίτι τους ο λογιστής της οικογένειας για να συζητήσουν με τον πατέρα του τα οικονομικά ο Μίνως παρατηρούσε τον τρόπο εργασίας του. Κυρίως όμως τον τρόπο με τον οποίο κατέγραφε τα διάφορα χρηματικά ποσά, έσοδα – έξοδα στις αντίστοιχες σελίδες και στις αντίστοιχες στήλες του ειδικού βιβλίου. Δηλαδή τα λεπτά κάτω από τα λεπτά, τις δραχμές κάτω από τις δραχμές, τις δεκάδες κάτω από τις δεκάδες και τις εκατοντάδες δραχμές κάτω από τα ανάλογα προηγούμενα ποσά.

Αυτή η σχολαστική καταγραφή των χρημάτων από το λογιστή του δημιούργησε μια εικόνα τάξης, νοικοκυροσύνης, εύκολης καταγραφής αλλά και γρήγορης επιβεβαίωσης - διαφάνειας. Την εικόνα αυτή του λογιστή ο Μίνως την κράτησε σε όλη του τη ζωή. Ο λογιστής της οικογένειας ίσως να ήταν -εν αγνοία του- ο φάρος που οδήγησε το Μίνω να ακολουθήσει τα οικονομικά, να φοιτήσει στην Μέση Εμπορική Σχολή (Χανιά), μετά να εγγραφεί στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή (ΑΣΟΕ) και εν συνεχεία να ακολουθήσει μέσω του Harvard την μεγαλειώδη πορεία του στο χώρο της παγκόσμιας οικονομίας.

Το έκτο σημαντικό γεγονός που επηρέασε τη σκέψη του ήταν ότι, αν και για τέσσερις φορές κινδύνεψε άμεσα η ζωή του, και τις τέσσερις διεσώθη από περίεργες συμπτώσεις, από ασυνήθιστες και ανερμήνευτες συγκυρίες.

Δύο φορές στον εμφύλιο πόλεμο στην Αθήνα, όταν συμμορίες σε συνοικίες της πρωτεύουσας, τον συνέλαβαν και με συνοπτικές διαδικασίες τον είχαν έτοιμο για εκτέλεση. Πλην όμως και τις δύο φορές, δύο άγνωστοι άνδρες, ξένοι, χωρίς να τον γνωρίζουν, ζήτησαν την αναβολή της εκτέλεσής του, ενώ μετά από λίγα λεπτά με ομαδικά πυρά εκτελούσαν τους άλλους συγκρατούμενους του…

Στην Κορέα, επίσης, στο Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα όταν η περιπολία του δύο φορές εβλήθη από καταιγιστικά πυρά και ω του θαύματος, ήταν ο μόνος επιζών, όταν οι άλλοι πέντε συνάδελφοι του, άφηναν την τελευταία τους πνοή δίπλα του.

Τύχη, μοίρα, κισμέτ, πρόνοια, τι άραγε να υποθέσει κανείς. Ή μήπως ότι η ίδια η φύση δημιουργεί μηχανισμούς για να διαφυλάττει τα πιο έξοχα δημιουργήματά της;

Το έβδομοδο γεγονός που επηρέασε την πορεία του Μίνω ήταν η τυχαία συνάντηση του με τον Άγγλο Αξιωματικό, στην Αθήνα το 1945, στην προσπάθειά του να βρει δουλειά και η αμέσως μετά σύνδεσή του με την Αμερικάνικη Αποστολή που τον έφεραν σε επαφή με την κραταιά ήπειρο, με όλες τις μετέπειτα αλυσιδωτές εξελίξεις που τον οδήγησαν στο Harvard και στον Διεθνή Τραπεζικό τομέα.

Όλα αυτά τα γεγονότα αναμφισβήτητα επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την προσωπικότητά του, που, ασφαλώς, μαζί με άλλους παράγοντες, αποτέλεσαν τα κυρίαρχα στοιχεία της μετέπειτα πορείας του.

Ο Μίνως ήταν ένας βαθιά φιλοσοφημένος άνθρωπος. Στη μακρά σταδιοδρομία του δεν εδέχθη ποτέ δημόσιο αξίωμα, παρά το γεγονός ότι του προσφέρθηκαν κατά καιρούς υψηλότατοι θώκοι, πρόεδρος της Δημοκρατίας, πρωθυπουργός, υπουργός Εθνικής Οικονομίας, πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας. Ο Μίνως ήταν ένας απλός καθημερινός άνθρωπος, απέριττος εγκάρδιος, αθόρυβος, ευγενής, σεμνός, ειλικρινής, προσιτός.

Αγαπούσε τα απλά πράγματα. Αγαπούσε τη θάλασσα γιατί πίστευε ότι είναι ένα στοιχείο ζωντάνιας που σου επιβάλλει την αίσθηση της απεραντοσύνης.

Αγαπούσε τη γεωργία, με την οποία απασχολείτο σχεδόν επαγγελματικά, διατηρώντας ελαιόδεντρα, τα οποία ο ίδιος προσωπικά καλλιεργούσε. Με τους εργάτες της γης ένιωθε μια ξεχωριστή οικειότητα και φιλία. Έπιανε μαζί τους κουβέντα για κάθε τι που αφορούσε την καλλιέργεια, τη σπορά, τη συγκομιδή και την ποιότητα.

Με τους νέους επιστήμονες είχε μια ιδιαίτερη αγάπη και φροντίδα. Ζούσε με τα νιάτα και μαζί τους δημιουργούσε, εμπιστευόταν τους νέους ανθρώπους και, πολλές φορές, επένδυε στις ιδέες τους. Προέτρεπε και προκαλούσε τους νέους επιστήμονες για σοβαρές σπουδές και μελέτες. Βοηθούσε νέους ταλαντούχους επιστήμονες σε ανώτατα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Αμερικής.

Έκανε τον ψαρά, τον γεωργό, τον κτηνοτρόφο, τον γεωπόνο, τον οδοιπόρο, τον αναχωρητή. Ταξίδευε μόνιμα σ’ όλα τα πλάτη και μήκη της γης. Το μικρό σημειωματάριο του ήταν γεμάτο από ημερομηνίες και ραντεβού για όλα τα σημεία του πλανήτη. Ομιλούσε και συναναστρεφόταν, από τους πιο απλούς, μέχρι τους κορυφαίους, τους πιο σημαντικούς ανθρώπους της γης. Ο Μίνως Ζομπανάκης ήταν ίσως, ο μοναδικός άνθρωπος της εποχής μας που διέθετε ένα τέτοιο τεράστιο κύκλο γνωριμιών, σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά επίπεδα. Ένας κύκλος γνωριμιών που ξεκινούσε από τους απλούς, ανθρώπους της καθημερινής βιοπάλης μέχρι τραπεζίτες, υπουργούς, Κυβερνήτες, Πρωθυπουργούς, Πρίγκηπες, Βασιλείς και Αυτοκράτορες.

Ο Μίνως ήταν βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος. Πίστευε στο Θεό, πίστευε στις αξίες, πίστευε στις ηθικές αρχές. Ήταν καλός χριστιανός κι εκτελούσε τα θρησκευτικά του καθήκοντα με πίστη και αφοσίωση.

Οι σχέσεις του με την Ορθόδοξη Εκκλησία και με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης είναι γνωστές. Προσωπικός φίλος του Πατριάρχη Βαρθολομαίου (τον οποίο φιλοξένησε στο σπίτι του), τον συνόδευε σε όλα τα σημαντικά του ταξίδια στο εξωτερικό ενώ συχνά αναλάμβανε κρίσιμες αποστολές της Ορθοδοξίας.

Βοηθούσε με κάθε τρόπο τους συνανθρώπους του. Για την πλευρά αυτή της ζωής του, ας μου επιτραπεί – ξέρω ότι δεν ήθελε να αναφέρεται – να μην κάνω ιδιαίτερη μνεία.

Απλά, γνωρίζω, ότι ο Μίνως αισθανόταν τη φτώχεια, τον πόνο, τη δυστυχία κι επίσης γνωρίζω ότι προσέφερε με κάθε δυνατό τρόπο όταν αντιλαμβανόταν την ανάγκη.

Ο Μίνως άφησε ένα πλούσιο κοινωνικό έργο. Στο χωριό του έχει προσφέρει το Δημοτικό Μέγαρο, ένα κτίσμα 400 τ.μ. καθώς και το Αγροτικό Ιατρείο, προσέφερε επίσης δωρεές σε συνανθρώπους μας και σε πολλά ευαγή Ιδρύματα.

Ο Μίνως ευτύχησε και στην οικογενειακή του ζωή.

Με τη σύντροφό του, την Πία, το γένος Καλκανδή-Αλεξάκου, γνωρίστηκε το 1952. Υπάλληλοι κι οι δύο της Τράπεζας Ελλάδος στην Αθήνα. Παντρεύτηκαν στην Αμερική το 1955.

Έζησαν μαζί 46 ολόκληρα χρόνια. Πέρασαν μισό σχεδόν αιώνα, αγαπημένοι και δεμένοι σε μια ζωή που μοιάζει σαν παραμύθι…

Από το γάμο τους απέκτησαν δύο εξαίρετα τέκνα, τον Ανδρέα και τον Κωνσταντίνο.

Ο Ανδρέας πρώην ανώτατο στέλεχος της Deutsche Bank και σήμερα σύμβουλος Επιχειρήσεων και ο Κωνσταντίνος σύμβουλος Επιχειρήσεων και επιχειρηματίας κι οι δύο απόφοιτοι του Harvard. Ο Ανδρέας και ο Κωνσταντίνος χάρισαν στο Μίνω και στην Πία από δύο εγγόνια.

Μεγάλος πια σε ηλικία ο Μίνως εγκατέλειψε την ενεργό δράση. Άφησε το Λονδίνο, την Αθήνα, την Μέση Ανατολή, την Σαουδική Αραβία, την Περσία, το Μεξικό, την Ιαπωνία, την Αμερική, το Harvard, την έδρα Ζομπανάκη, τον τεράστιο κύκλο φίλων και συνεργατών του σε ολόκληρο τον κόσμο και εγκαταστάθηκε μόνιμα στις Καλύβες.

Περιτριγυρισμένος από τους δικούς του ανθρώπους προσπαθούσε να προσδιορίσει τον εαυτό του στο σήμερα… Ένα σήμερα, που όμως, δυστυχώς, δεν ήταν ευχάριστο. Συνέχιζε να έρχεται στο γραφείο μου αλλά οι κουβέντες μας περιορίζοντο μόνο στα περασμένα, ήταν πια μια αστείρευτη κιβωτός αναμνήσεων.

Έπαψε μέρα με την ημέρα να αφουγκράζεται τα παγκόσμια οικονομικά και κοινωνικά ρεύματα, δεν ανέλυε, δεν συνέθετε, δεν έκανε προβλέψεις…

Η τελευταία του πρόβλεψη ήταν το 2008 όταν μου είπε ότι η καταιγίδα έρχεται.

Είχε διαμηνύσει έγκαιρα, ότι η παγκόσμια οικονομία αδυνατεί πια να εξυπηρετήσει τα δισεκατομμύρια του πλανήτη μας, ότι ο παγκόσμιος πλούτος πρέπει να αναδιανεμηθεί σε καινούριες βάσεις. Ένα καινούριο Bretton Woods πρέπει να χαραχθεί, έλεγε. Ο Μίνως όπως πάντα έκανε, είχε ενημερώσει έγκαιρα και την τότε πολιτική και οικονομική ηγεσία του τόπου μας, ότι η καταιγίδα που θα πλήξει και την ελληνική οικονομία και την ελληνική κοινωνία θα είναι δραματική και ότι θα πρέπει ο ελληνικός λαός να είναι σωστά ενημερωμένος και προετοιμασμένος.

Δυστυχώς, όμως, και αυτή τη φορά ο Μίνως δεν εισακούσθηκε.

Με τον Μίνω σχεδόν κάθε ημέρα, τα τελευταία χρόνια, τα πρωινά εξακολουθούσαμε να μιλάμε, να συζητάμε, να θυμόμαστε, να ταξιδεύουμε αλλά μόνο στο χθες. Να ήταν άραγε οι αναφορές του αποκλειστικά και μόνο στο χθες ο φόρος προστιθέμενης αξίας ενός φαινομένου που τόλμησε να ξεπεράσει τα φυσικά του όρια και να ξεφύγει;

Τελειώνοντας θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα κείμενο δικό του, που το έγραψε τον Μάιο του 2006 και που αναφέρεται στο πως ο ίδιος σκιαγραφούσε τον εαυτό του. Το κείμενο αυτό το απέστειλε σαν βιογραφικό του σημείωμα σ’ ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας μας, που θα τον τιμούσε. Γράφει μεταξύ άλλων:

- Πιστεύω πως αυτό που πραγματικά ενδιαφέρει τους διοργανωτές αυτής της εκδήλωση είναι να αποδείξουν, έχοντας εμένα ως ένα παράδειγμα, ότι ο άνθρωπος έχει τη δύναμη και μπορεί, με συνεχή προσπάθεια, επιμονή, πειθαρχία, συγκροτημένη σκέψη και σωστή κρίση να επιτύχει υψηλούς στόχους, ακόμα κι αν έχει ξεκινήσει από πολύ χαμηλά.

- Αν για κάτι είμαι περήφανος είναι ότι σε όλη την σταδιοδρομία μου, βάδιζα συνειδητά με γνώμονα την ηθική, χωρίς υποχωρήσεις και μακριά από κάθε είδους διαπλοκή, πράγμα που μου επέτρεπε να έχω το κεφάλι ψηλά και να λέω τη γνώμη μου χωρίς ιδιοτέλεια ή προκαταλήψεις.

- Το γεγονός ότι κατάφερα να φθάσω έως εδώ οφείλεται στη φιλοδοξία, τη μετριοπάθεια και τη συμπόνια του χαρακτήρα μου.

Το τρίπτυχο αυτό, που πρέπει να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τους νεότερους, προσφέρει στον άνθρωπο μια σωστή και ισορροπημένη ζωή.

- Είμαι περήφανος που η ελληνική πολιτεία με τίμησε με το παράσημο του Τάγματος της Τιμής, καθώς και για τις σχέσεις μου με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, του οποίου είμαι Έξαρχος.

- Είμαι περήφανος που η ιδιαίτερη πατρίδα μου, τα Χανιά, με ανακήρυξαν επίτιμο Δημότη της πόλης (2006).

- Είμαι περήφανος για την οικογένειά μου, για τη σύζυγό μου, για τα δύο παιδιά μου και για τους φίλους μου.

- Δεν μπορείς να είσαι ευτυχής όταν οι συνάνθρωποί σου δυστυχούν. Γι’ αυτό και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλοι είμαστε συνοδοιπόροι στην κοινωνία που ζούμε και οφείλουμε να βοηθάμε όσους έχουν ανάγκη. Να είμαστε προσηνείς με όσους ζητούν την συμβουλή ή τη βοήθειά μας. Να μην περιφρονούμε κανέναν άσχετα από την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκει. «Αγαπάτε αλλήλους» έλεγε ο Χριστός.

- Ποτέ δεν επιδίωξα τον πλούτο αλλά την ευπορία, γιατί η ευπορία είναι ευχή, ενώ ο πλούτος είναι κατάρα.

- Σε όλη μου τη ζωή τρία πράγματα φοβήθηκα. Το σκοτάδι, το μίσος και την συνείδησή μου.

- Πάντα στη ζωή μου στόχευα όχι στην επιτυχία αλλά στην αξία. Ποτέ δεν ζητούσα να με θαυμάζουν. Προτιμούσα να με ζηλεύουν».

Με αυτά τα λίγα λόγια αποχαιρετώ σήμερα ένα σπουδαίο άνθρωπο, ένα σπουδαίο φίλο, ένα μεγάλο μαχητή, ένα Μεγάλο άνθρωπο.

Όλοι εμείς που σήμερα τον συνοδεύουμε στο τελευταίο του ταξίδι, όλοι εμείς που είχαμε την τύχη να βρεθούμε συνοδοιπόροι για πολλά χρόνια μ’ αυτόν τον γοητευτικό και συναρπαστικό Κύριο, όλοι εμείς που ζήσαμε κοντά του, τις σκέψεις του και τις ιδέες του, εκφράζουμε στον αλησμόνητο Μίνω τον βαθύ σεβασμό μας για όλα όσα μας δίδαξε, για όλα όσα μας αμφισβήτησε, για όλα όσα μας αποκάλυψε.