Το 2020 θα μείνει στην ιστορία ως η χρονιά που αποτέλεσε το τέλος μίας εποχής και την αρχή μίας νέας για την παγκόσμια οικονομία, εκτιμούν οι αναλυτές της Deutsche Bank. Η εποχή της παγκοσμιοποίησης εγκαινιάστηκε το 1980, με την απορρύθμιση των αγορών, την άρση των κεφαλαιακών ελέγχων και την ενίσχυση του ελεύθερου εμπορίου, δημιουργώντας τελικά μία πιο φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων. Όμως αυτή η 40ετής εποχή είχε αρχίσει να «ξεφτίζει» τα τελευταία πέντε χρόνια, με την πανδημία του κορονοϊού απλά να επιταχύνει τις τάσεις που ήδη είχαν κάνει την εμφάνισή τους. Οι σαρωτικές δομικές αλλαγές που θα συντελεστούν στην παγκόσμια οικονομία το επόμενο διάστημα οδηγούν τη Deutsche Bank να μιλήσει για την «εποχή της αναταραχής». Με τους αναλυτές της να σπεύδουν να επισημάνουν ότι «δεν είναι όλες οι αναταραχές κακές».

Οι πρώτες ρωγμές στην εποχή της παγκοσμιοποίησης άρχισαν να εμφανίζονται μετά τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008. Η κρίση αυτή «ξεσκέπασε» τα προβλήματα που δημιούργησε σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου η παγκοσμιοποίηση, και τα οποία έως εκείνη τη στιγμή «κρύβονταν» με δανεικά χρήματα. Θέματα όπως η χαμηλή αύξηση των μισθών, το outsourcing κυρίως χαμηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας και οι αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες βρέθηκαν στο προσκήνιο. Όμως αντί να αναμορφώσουν το οικονομικό σύστημα, οι policymakers (και κυρίως οι κεντρικοί τραπεζίτες) παρενέβησαν δυναμικά για να το στηρίξουν, ρίχνοντας τελικά λάδι στη φωτιά του λαϊκισμού και της δυσαρέσκειας. Το Brexit  και η εκλογή Τραμπ αποτελούν αναμφισβήτητα τις πιο ηχηρές εκφράσεις αυτού του μεγάλου θυμού, όμως η άνοδος του λαϊκισμού υπήρξε ένα αναμφισβήτητα διεθνές φαινόμενο. Ήταν πια σαφές ότι η εποχή της παγκοσμιοποίησης κατέρρεε. Και καθώς η εποχή της αναταραχής ανατέλλει, η Deutsche Bank εντοπίζει τις οκτώ τάσεις που θα χαρακτηρίσουν τη νέα περίοδο που ξεκινά:

- Ο Ψυχρός Πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας

Ανεξάρτητα από το ποιος θα είναι ο ένοικος του Λευκού Οίκου μετά τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου, η Deutsche Bank θεωρεί ότι ΗΠΑ και Κίνα οδεύουν προς μία δεκαετία υψηλών εντάσεων, οι οποίες θα θυμίζουν αυτές της εποχής του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης. Καθώς η Κίνα επιδιώκει να επιστρέψει στον ιστορικό της ρόλο ως οικονομικής υπερδύναμης (και όπως όλα δείχνουν, θα παραγκωνίσει τις ΗΠΑ από τη θέση της μεγαλύτερης οικονομίας του πλανήτη έως τα τέλη της δεκαετίας), ο εμπορικός πόλεμος θα κλιμακωθεί με περισσότερους δασμούς, κυρώσεις και capital controls. Ουάσιγκτον και Πεκίνο θα διασταυρώσουν τα ξίφη τους στο μέτωπο της τεχνολογίας, αλλά θα επιδοθούν και σε κούρσα εξοπλισμών. Παρότι η Deutsche Bank δεν πιστεύει ότι αυτή η διαμάχη των δύο υπερδυνάμεων θα λάβει τη μορφή μιας κανονικής στρατιωτικής  σύγκρουσης, εντούτοις προειδοποιεί ότι θα είναι αρκετά σοβαρή για να χωρίσει τον πλανήτη στα δύο: Οι χώρες της ΝΑ Ασίας θα βρεθούν στην τροχιά της Κίνας λόγω και της μεγάλης οικονομικής εξάρτησής τους, ενώ η Ιαπωνία, η Ν. Κορέα και η Αυστραλία θα συνταχθούν με το αμερικανικό στρατόπεδο. Καθώς η ενεργειακή αυτάρκεια των Αμερικανών κάνει την Ουάσιγκτον να αδιαφορεί για τη Μέση Ανατολή, αυτό σημαίνει ότι η Κίνα, η ΕΕ, η Ρωσία και η Τουρκία θα βρεθούν σε μία μάχη επιρροής στην περιοχή, όπως και στην Αφρική. Και βέβαια, σε αυτό το σινοαμερικανικό «πόλεμο», η Ευρώπη δεν μπορεί να παραμείνει ουδέτερη, με τον ευρωπαϊκό σκεπτικισμό απέναντι στις κινεζικές βλέψεις να είναι ήδη εμφανής.

- Η στιγμή της αλήθειας για την Ευρώπη

Η Ευρώπη έχει αποδείξει την ικανότητά της να τα «κουτσοβολεύει» σε κάθε κρίση και πλέον, οι αναλυτές έχουν μάθει να μην υποτιμούν την ικανότητα των ευρωπαϊκών χωρών για συμβιβασμό στα μεγάλα θέματα. Όμως, η πανδημία του κορονοϊού επιτείνει μία σειρά από προϋπάρχουσες αδυναμίες και φέρνει την Ευρωπαϊκή Ένωση μπροστά σε μία «make or break» δεκαετία. «Η αναταραχή μοιάζει αναπόφευκτη, και όμως, δεν θα είναι κατ΄ ανάγκη κακή», σημειώνει η Deutsche Bank, αφού η πανδημία έχει πράγματι δημιουργήσει το έναυσμα για περαιτέρω ενοποίηση, όπως έδειξε η συμφωνία για το Ταμείο Ανάκαμψης των 750 δισ. ευρώ. Το ερώτημα είναι εάν η Ευρώπη μπορεί να αξιοποιήσει αυτή την πρόοδο, να επανεκκινήσει την οικονομία της και να κινηθεί προς ένα πιο βιώσιμο οικονομικό μέλλον ή εάν θα βαλτώσει στην οικονομική στασιμότητα και την πολιτική αναταραχή. Γιατί το δεύτερο σενάριο είναι εκείνο που μπορεί να την οδηγήσει στη διάσπαση.

Εν τω μεταξύ, όσο η Ευρώπη ασχολείται με τα εσωτερικά της ζητήματα, κινδυνεύει να μείνει πίσω στην παγκόσμια σκηνή. Με τα μερίδιά της στον παγκόσμιο πληθυσμό και την παγκόσμια οικονομία να συρρικνώνονται και τη στρατιωτική ισχύ της να υπολείπεται, η Ευρώπη αδυνατεί να ανταγωνιστεί την επιρροή της Κίνας και των ΗΠΑ. Αντιμετωπίζοντας, λοιπόν, την εσωτερική πολιτική αστάθεια με φόντο ένα πολύ αβέβαιο οικονομικό μέλλον και ένα ενδεχομένως εχθρικό εξωτερικό περιβάλλον, η Ευρώπη γεννά σοβαρά ερωτήματα για την ικανότητά της να επιβιώσει την επόμενη δεκαετία. Στον «μετά-την-πανδημία» κόσμο, η Ευρώπη δεν θα μπορεί πια να τα «κουτσοβολεύει», με τη Deutsche Bank να πιστεύει ότι η επόμενη δεκαετία θα την οδηγήσει είτε στην περαιτέρω ενοποίηση ή στη διάσπαση, αλλά όχι σε άλλα μεσοβέζικα αποτελέσματα. «Είναι ξεκάθαρο ότι ο δρόμος θα έχει σκαμπανεβάσματα, ακόμα και εάν  το τελικό αποτέλεσμα είναι θετικό. Όμως, η αποτυχία θα είναι μία κοινωνική και οικονομική καταστροφή», τονίζουν οι αναλυτές του οίκου.

- Όλο και  υψηλότερα χρέη

Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Deutsche Bank, τα χρέη των ανεπτυγμένων οικονομιών θα αυξηθούν κατά 15-20% φέτος και ακόμα 5-10% το 2021, καθώς η ανάκαμψη μετά τον κορονοϊό θα είναι ασθενής. Και όμως, παρά την εκτίναξη των χρεών, κανείς δεν μιλά πια για λιτότητα, αφού η πανδημία του Covid-19 έδωσε τέλος σε μία δεκαετία σφικτών δημοσιονομικών πολιτικών και έκλεισε τα μέτρα λιτότητας στα βιβλία της ιστορίας. «Το μεγάλο ερώτημα είναι εάν οι κυβερνήσεις θα προσπαθήσουν να επιστρέψουν σε πιο περιοριστικές δημοσιονομικές πολιτικές όταν η πανδημία θα έχει περάσει», αναγνωρίζουν οι αναλυτές της Deutsche Bank, με τον οίκο να τείνει προς μία αρνητική απάντηση. Στην πραγματικότητα, ο κορονοϊός άνοιξε το κουτί της Πανδώρας σε ό,τι αφορά τις κρατικές δαπάνες, καθώς έδειξε ότι (με τη βοήθεια των κεντρικών τραπεζών) τα χρέη μπορούν να αυξάνονται χωρίς να εκτινάσσονται τα spreads των ομολόγων. Παρόλα αυτά, ο οίκος προειδοποιεί ότι αυτός ο συνδυασμός των όλο και υψηλότερων χρεών και του τυπώματος χρήματος από τις κεντρικές τράπεζες, αποτελεί τη συνταγή για περισσότερες οικονομικές αναταραχές και χάος στις αγορές. «Ναι, μπορούμε να ζήσουμε με περισσότερο χρέος, όμως μία υπερδανεισμένη κοινωνία είναι πάντα ευάλωτη στα σοκ», προειδοποιεί η Deutsche Bank.

- Πληθωρισμός ή αποπληθωρισμός;     

Παρότι ο πληθωρισμός είναι η «συνταγή» για τη μείωση των χρεών που αφήνει πίσω της η κρίση του κορονοϊού, οι αναλυτές της Deutsche Bank δεν μπορούν να καταλήξουν εάν τα χρόνια που θα έρθουν θα είναι πληθωριστικά ή αποπληθωριστικά. Όμως τονίζουν ότι και στις δύο περιπτώσεις, το οικονομικό status quo θα αλλάξει ριζικά. Εάν ο συνδυασμός των υψηλών κρατικών δαπανών και της πολύ χαλαρής νομισματικής πολιτικής οδηγήσει στην άνοδο του πληθωρισμού, τότε το οικονομικό περιβάλλον της επόμενης ημέρας θα είναι πολύ διαφορετικό. Από την άλλη πλευρά, εάν οι κυβερνήσεις αποφασίσουν να δώσουν προτεραιότητα στην τακτοποίηση των δημόσιων οικονομικών, τότε ο πληθωρισμός θα παραμείνει χαμηλός για πολύ καιρό. «Με τόσο πολλά χρέη, ένα τέτοιο σενάριο θα προκαλέσει από μόνο του την αναταραχή στο προσεχές μέλλον», τονίζει ο οίκος.

- Φως στο βάθος για τις ανισότητες

Οι οικονομικές ανισότητες άρχισαν να εντείνονται στις αρχές της εποχής της παγκοσμιοποίησης, γύρω στο 1980, με αποτέλεσμα σήμερα να αγγίζουν ακραία επίπεδα σε χώρες όπως οι ΗΠΑ. Και ενώ πριν από την πανδημία φάνηκε να υπάρχει μία διάθεση στροφής σε οικονομικά δικαιότερες κοινωνίες, η κρίση του Covid-19 εντείνει τις ανισότητες, δημιουργώντας συνθήκες για περαιτέρω οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές αναταραχές. Η ανάγκη για κάποια αντίδραση από τους πολιτικούς είναι πλέον πιεστική, με τη Deutsche Bank να πιστεύει ότι μετά την πανδημία, οι κυβερνήσεις θα αυξήσουν τους φόρους για τους υψηλότερα αμειβόμενους και τις ισχυρότερες επιχειρήσεις. 

- Η «επανάσταση» των Millennials

Όσοι χρειάστηκε να βγουν για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας την τελευταία δεκαετία, το έκαναν με φόντο τις δύο χειρότερες οικονομικές κρίσεις των τελευταίων σχεδόν 100 χρόνων. Με χαμηλούς μισθούς, συχνά ανύπαρκτη ασφάλιση, υψηλά φοιτητικά δάνεια και με την αγορά ακινήτων να μοιάζει πανάκριβη για τα οικονομικά τους δεδομένα, οι Millennials (όσοι γεννήθηκαν έως τις αρχές των ‘80s) και η επόμενη γενιά (Generation Z) δεν μπορούν παρά να νιώθουν αδικημένοι. Όμως καθώς αποκτούν πια την αριθμητική υπεροχή έναντι των μεγαλύτερων γενεών, αυτοί οι νέοι θα μπορούν πολύ σύντομα να καθορίσουν τα εκλογικά αποτελέσματα. Μία τέτοια μετατόπιση της εξουσίας ενδεχομένως να συνεπάγεται αυστηρότερους φόρους κληρονομιάς, χαμηλότερη προστασία για τα εισοδήματα των συνταξιούχων, υψηλότερους φόρους ακινήτων, αύξηση της φορολόγησης των επιχειρήσεων και άλλα αναδιανεμητικά μέτρα, προβλέπει η Deutsche Bank.

- Η σύγκρουση μεταξύ κλίματος και οικονομίας

Μπορεί η πανδημία να παραγκώνισε πρόσκαιρα την κλιματική αλλαγή από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, όμως καθώς οι νεότερες γενιές θα αποκτούν τη δική τους φωνή στην πολιτική σκηνή, οι ηγέτες θα πιέζονται να αναλάβουν δράση. Η Deutsche Bank προβλέπει ότι η ανοικοδόμηση της οικονομίας μετά την πανδημία θα είναι πιο «πράσινη» και ένα σύστημα που θα φορολογεί την εκπομπή ρύπων με βάση την κατανάλωση και όχι την παραγωγή, θα καταστεί πιθανότερο. Στόχος θα είναι να αποθαρρυνθούν οι χώρες που «εξάγουν» τις εκπομπές ρύπων τους,  απλά αγοράζοντας προϊόντα που παράγονται αλλού. Στην πράξη, ένας τέτοιος φόρος υπόσχεται να ανατρέψει τις σχέσεις ανάμεσα στις χώρες και το status quo για τις επιχειρήσεις.

 

 

 

Οι πέντε εποχές της μοντέρνας περιόδου και η έκτη που μόλις τώρα ξεκινά

 

1)            Η πρώτη εποχή της παγκοσμιοποίησης (1860-1913)

Μία καλή εποχή για την παγκόσμια ανάπτυξη, με αυξανόμενο διεθνές εμπόριο, υψηλή πληθυσμιακή αύξηση, χαμηλό πληθωρισμό και ισχυρές τάσεις στις αγορές.

2)            Οι Μεγάλοι Πόλεμοι και η Μεγάλη Ύφεση (1914-1945)

Η πιο ταραγμένη περίοδος στη μοντέρνα οικονομική ιστορία, χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις και οικονομικές δυσκολίες.

3)            Bretton Woods και η σύντομη επιστροφή στο χρυσό (1946-1970)

Μία περίοδος με ισχυρή ανάπτυξη, χαμηλό πληθωρισμό και μείωση των χρεών. Έφερε τη γέννηση της κοινωνίας όπως την ξέρουμε σήμερα, με το κράτος πρόνοιας και τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα, που δημιούργησαν ένα δίκτυ ασφαλείας για τους πολίτες σε όλο τον κόσμο.

4)            Η αρχή του παραστατικού χρήματος (fiat money) και ο υψηλός πληθωρισμός των ‘70s (1971-1979)

Το στηριγμένο στο χρυσό και το δολάριο σύστημα του Bretton Woods αντιμετώπισε πιέσεις, έως ότου κατέρρευσε το 1971, αφήνοντας τον πλανήτη να κινηθεί προς το σύστημα του παραστατικού χρήματος. Ακολούθησε σημαντική οικονομική αναταραχή, με τον πληθωρισμό να εκτοξεύεται σε όλο τον κόσμο.

5)            Η δεύτερη εποχή της παγκοσμιοποίησης (1980-2020)

Με την εκ νέου ενσωμάτωση της Κίνας στην παγκόσμια οικονομία, το διεθνές εμπόριο εκτινάχθηκε. Η ενηλικίωση των baby boomers στις ανεπτυγμένες χώρες και η μεγάλη αύξηση των εργατών στις αναδυόμενες (ειδικά στην Κίνα), οδήγησε στην εκτίναξη του μεγέθους του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού.

6)            Η εποχή της αναταραχής (2020-?)

Η αντικατάσταση των ΗΠΑ στο «θρόνο» της μεγαλύτερης οικονομίας του πλανήτη από την Κίνα θα σημαδέψει αυτή την εποχή, με τις εντάσεις  μεταξύ των δύο να κλιμακώνονται. Οι τάσεις της εποχής της παγκοσμιοποίησης θα αναστραφούν, ενώ η Ευρώπη θα οδηγηθεί είτε στη στενότερη ενοποίηση ή στη διάσπαση.