«Τι βρίσκεται στο τραπέζι σου;». Αυτό ρωτά το Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUIPO), στο πλαίσιο της εκστρατείας του για την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παραποίησης. Η πρωτοβουλία αυτή στοχεύει στην ευαισθητοποίηση γύρω από την αυξανόμενη απειλή των παραποιημένων τροφίμων και ποτών σε ολόκληρη την ΕΕ. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, τα παραποιημένα προϊόντα του κλάδου συνεχίζουν να θέτουν σοβαρούς κινδύνους για την υγεία των καταναλωτών, ενώ παράλληλα ζημιώνουν την ευρωπαϊκή οικονομία και υπονομεύουν τη γαστρονομική της κληρονομιά.

Διαβάστε: Σε διαβούλευση το νομοσχέδιο με τον "κόφτη" στην πώληση ποτών και τσιγάρων σε ανηλίκους

Τα παραποιημένα προϊόντα συνήθως συνδέονται με είδη πολυτελείας ή με τον χώρο της μόδας και της ένδυσης. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με την έκθεση του 2022 για την εκτίμηση των  απειλών σχετικά με το έγκλημα κατά της διανοητικής ιδιοκτησίας, τα τρόφιμα – και ιδιαίτερα προϊόντα όπως μπισκότα, ζυμαρικά, πατατάκια και γλυκίσματα – κατέλαβαν τη δεύτερη θέση στις κατηγορίες προϊόντων με τις περισσότερες κατασχέσεις στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2020.   

Μάλιστα, πρόσφατα ευρήματα αποκαλύπτουν την ανησυχητική έκταση αυτής της εγκληματικής δραστηριότητας. Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Αστυνομικής Υπηρεσίας (Europol) για την εκτίμηση της απειλής της σοβαρής και οργανωμένης εγκληματικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2025 (SOCTA), τονίζει ότι η ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου έχει προσφέρει στους απομιμητές νέους τρόπους διανομής παραποιημένων τροφίμων, καθιστώντας όλο και πιο δύσκολο για τους καταναλωτές να αναγνωρίσουν τα αυθεντικά προϊόντα. Οι εγκληματίες παραποιούν τις ετικέτες και τις συσκευασίες των τροφίμων και προσαρμόζουν τις διαδικασίες παραγωγής, στοχεύοντας προϊόντα υψηλής αξίας.

picture_12_-_copyright_europol_and_caribinieri_nas

Κατασχέσεις παραποιημένων και μη συμμορφούμενων τροφίμων αξίας 91 εκατ. ευρώ

Οι έλεγχοι που πραγματοποιούνται επιτόπου έχουν επίσης φέρει στο φως το μέγεθος του προβλήματος. Η ετήσια κοινή επιχείρηση OPSON, που οργανώνεται από την Europol και την Interpol, οδήγησε το 2024 σε κατασχέσεις παραποιημένων και μη συμμορφούμενων τροφίμων αξίας 91 εκατομμυρίων ευρώ.

Ο εκτελεστικός διευθυντής του EUIPO, João Negrão, δήλωσε: «Τα παραποιημένα τρόφιμα και ποτά αποτελούν σημαντική ανησυχία για τη δημόσια υγεία. Η εκστρατεία μας αποσκοπεί να εφοδιάσει τους καταναλωτές με τις γνώσεις που χρειάζονται για να προστατεύσουν τον εαυτό τους, υποστηρίζοντας παράλληλα τις νόμιμες επιχειρήσεις που τηρούν τα πρότυπα ποιότητας της ΕΕ. Πρόκειται για μια μάχη που πρέπει να δώσουμε όλοι μαζί: αρχές, παραγωγοί και καταναλωτές».

Επισημαίνεται πως οι κίνδυνοι για την υγεία παραμένουν πρωταρχική ανησυχία. Η έκθεση SOCTA 2021 προειδοποιεί ότι σε παραποιημένα προϊόντα διατροφής έχουν εντοπιστεί επικίνδυνες ουσίες όπως μεθανόλη, υδράργυρος, φιπρονίλη και διάφορα εντομοκτόνα ή φυτοφάρμακα.

Η παραποίηση ποτών, ιδίως αλκοολούχων, παραμένει σημαντικό πρόβλημα, με οργανωμένες εγκληματικές ομάδες να χρησιμοποιούν εξελιγμένες μεθόδους για να εξαπατούν τους καταναλωτές. Οι παραποιητές συχνά επαναχρησιμοποιούν αυθεντικές φιάλες ή εκτυπώνουν πλαστές ετικέτες και τις τοποθετούν σε άδειες φιάλες, καθιστώντας πιο δύσκολο για τους καταναλωτές και τις αρχές να διακρίνουν τα νόμιμα από τα παραποιημένα προϊόντα.

Ο οικονομικός αντίκτυπος είναι επίσης σημαντικός. Σύμφωνα με τα στοιχεία του EUIPO, ο τομέας των οίνων και των οινοπνευματωδών ποτών ήταν ένας από τους τομείς που επλήγησαν περισσότερο από την παραποίηση κατά την περίοδο 2013-2017. Συνολικά, 2289 εκατομμύρια ευρώ χάθηκαν σε πωλήσεις και σχεδόν 5700 θέσεις εργασίας καταστράφηκαν ετησίως στην ΕΕ λόγω της παραποίησης. Η απώλεια φόρων από τα προϊόντα αυτά ήταν επίσης σημαντική, καθώς ανήλθε σε 2068 εκατομμύρια ευρώ. Μάλιστα, μόνο στην Ελλάδα, κάθε χρόνο χάνονται 49 εκατομμύρια ευρώ σε πωλήσεις και πάνω από 200 θέσεις εργασίας στον τομέα αυτόν.

Η Κίνα και η Τουρκία ήταν μεταξύ των χωρών προέλευσης που αναφέρθηκαν συχνότερα για παραποιημένα τρόφιμα και ποτά που κατασχέθηκαν στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ το 2019 και το 2020.

Γεωγραφικές ενδείξεις, σημάδι αυθεντικότητας

Η βιομηχανία τροφίμων και ποτών αποτελεί θεμέλιο λίθο για την οικονομία της ΕΕ, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην περιφερειακή ανάπτυξη, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την απασχόληση. Από τα κρασιά μέχρι τα παραδοσιακά διατροφικά προϊόντα, οι γεωγραφικές ενδείξεις (ΓΕ) δίνουν στους καταναλωτές τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν και να εμπιστεύονται ποιοτικά προϊόντα, ενώ παράλληλα βοηθούν τους παραγωγούς να προωθούν καλύτερα τα προϊόντα τους. Αυτές οι ονομασίες προστατεύουν τα ονόματα προϊόντων που προέρχονται από συγκεκριμένες περιοχές και έχουν ιδιαιτερότητες ή χαρακτηριστικά που οφείλονται κυρίως στο γεωγραφικό τους περιβάλλον.

Το σύστημα ΓΕ της ΕΕ περιλαμβάνει τις ονομασίες «Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης» (ΠΟΠ), «Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη» (ΠΓΕ) και «Εγγυημένο Παραδοσιακό Ιδιότυπο Προϊόν» (ΕΠΙΠ). Οι πιστοποιήσεις αυτές διαφυλάσσουν την πλούσια γαστρονομική κληρονομιά της Ευρώπης και παρέχουν στους καταναλωτές εγγύηση για την αυθεντικότητα και την ποιότητα των προϊόντων. Επί του παρόντος, στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν καταχωριστεί πάνω από 3600 προϊόντα ως γεωγραφικές ενδείξεις.

Η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία κατέχουν ηγετική θέση τόσο στην παραγωγή όσο και στην κατανάλωση προϊόντων με γεωγραφική ένδειξη, με τη Γαλλία να αντιπροσωπεύει μόνη της σχεδόν το 32% των πωλήσεων Ευρωπαϊκών προϊόντων με γεωγραφική ένδειξη. Το κρασί αποτελεί το 54% της συνολικής κατανάλωσης προϊόντων με γεωγραφική ένδειξη στην ΕΕ, γεγονός που το καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτο στην παραποίηση. Άλλα προϊόντα που πλήττονται σε μεγάλο βαθμό από την παραποίηση είναι το ελαιόλαδο, η μπύρα, το κρέας, το τυρί και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

picture_2_-_copyright_europol_and_guardia_civil

Πώς μπορούν να προστατευθούν οι καταναλωτές

Η εκστρατεία του EUIPO «Τι υπάρχει στο τραπέζι σας;» παρέχει πρακτικές συμβουλές στους καταναλωτές για το πώς να προστατεύονται από τα παραποιημένα προϊόντα. Οι καταναλωτές ενθαρρύνονται να αγοράζουν από επίσημους εμπόρους λιανικής πώλησης και κανάλια διανομής, καθώς και από επίσημους ισότοπους εταιρειών, προκειμένου να αποφεύγουν τα παραποιημένα προϊόντα. Η επαλήθευση της σήμανσης του προϊόντος και της προέλευσής του και ο έλεγχος των λογότυπων πιστοποίησης μπορούν να βοηθήσουν στην επιβεβαίωση της νομιμότητας του προϊόντος. Ειδικότερα, οι καταναλωτές πρέπει να αναζητούν τις επίσημες ετικέτες γεωγραφικής ένδειξης (ΓΕ) της ΕΕ, όπως ΠΟΠ, ΠΓΕ και ΕΠΙΠ, προκειμένου να διασφαλίζουν την αυθεντικότητα των προϊόντων που αγοράζουν.

Ακόμη, είναι σημαντικό να εξετάζουν προσεκτικά τη συσκευασία και το ίδιο το προϊόν, καθώς τα παραποιημένα προϊόντα συχνά παρουσιάζουν ελαττώματα στην τελική επεξεργασία ή ορθογραφικά λάθη. Η χρήση εργαλείων επαλήθευσης της γνησιότητας, όπως QR κωδικοί και ολογράμματα, μπορεί να βοηθήσει περαιτέρω στην επαλήθευση της γνησιότητας ενός προϊόντος. Το EUIPO έχει δημοσιεύσει έναν οδηγό για την τεχνολογία καταπολέμησης της παραποίησης και της πειρατείας, ο οποίος περιλαμβάνει πάνω από 40 τεχνολογίες που μπορούν να βοηθήσουν τους επιχειρηματίες να προστατεύσουν τις εμπορικές τους επωνυμίες.

Καταπολέμηση των παραποιημένων προϊόντων στην Ευρώπη

Η παραποίηση τροφίμων και ποτών, καθώς και η κακή χρήση των γεωγραφικών ενδείξεων, αποτελούν σοβαρά εγκλήματα που χρειάζονται διεθνή αντιμετώπιση. Το EUIPO δρα ενεργά για την καταπολέμηση αυτών των φαινομένων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών, συνεργάζεται με διάφορους φορείς και τοπικές αρχές, όπως αστυνομικές δυνάμεις και κατόχους δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, με στόχο την ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας και της εφαρμογής του νόμου στην Ευρώπη.

Επιχειρήσεις υψηλού προφίλ, όπως η OPSON – που σημαίνει «τροφή» στα αρχαία ελληνικά – συμβάλλουν στην απομάκρυνση των παραποιημένων και μη συμμορφούμενων με τα πρότυπα τροφίμων και ποτών από την αγορά. Το 2024 η ετήσια επιχείρηση OPSON, που συντονίστηκε από την Europol και την Interpol  σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές σε 29 χώρες της Ευρώπης, καθώς και με παραγωγούς τροφίμων και ποτών, οδήγησε στην κατάσχεση 22000 τόνων τροφίμων και περίπου 850.000 λίτρων (κυρίως αλκοολούχων) ποτών, αξίας 91 εκατομμυρίων ευρώ. Η επιχείρηση είχε επίσης ως αποτέλεσμα την εξάρθρωση 11 εγκληματικών δικτύων και την παραπομπή 278 ατόμων στις δικαστικές αρχές σε σχέση με τα παραποιημένα προϊόντα. Στο πλαίσιο αυτών των επιχειρήσεων, το EUIPO παρέχει τεχνογνωσία σε θέματα δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας – ιδίως εμπορικών σημάτων και γεωγραφικών ενδείξεων – ενώ παράλληλα προσφέρει κατάρτιση και συνεργάζεται στενά με τις αρχές επιβολής του νόμου για την καταπολέμηση της παραποίησης.

Όπως αποδεικνύεται από τις εκθέσεις του EUIPO, η παραγωγή και η διανομή παραποιημένων προϊόντων συνδέονται συχνά με το οργανωμένο έγκλημα – δραστηριότητες που υπονομεύουν τις νόμιμες επιχειρήσεις, θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των καταναλωτών και συμβάλλουν στη χρηματοδότηση άλλων σοβαρών εγκλημάτων, όπως η διακίνηση ναρκωτικών, η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, το έγκλημα στον κυβερνοχώρο, η απάτη και, ακόμη και, η τρομοκρατία.