Η μείωση φτώχειας στην Ελλάδα κατά 28,8% επιτυγχάνεται μέσω συντάξεων και επιδομάτων, σύμφωνα με νέα έρευνα του Οργανισμού διαΝΕΟσις. Τα κοινωνικά επιδόματα και οι συντάξεις την τελευταία πενταετία, συμπεριλαμβανομένων των έκτακτων μέτρων της κρίσης του κορωνοϊού, ξεπέρασαν τα 50 δισεκατομμύρια ευρώ, αποδεικνύοντας τη σημαντική επίδραση των κοινωνικών παροχών στην ελληνική κοινωνία.

Διαβάστε: Επιδόματα: Πώς μοιράζονται και τι πρέπει να αλλάξει - Η νέα μελέτη της διαΝΕΟσις


Στήριξη νοικοκυριών και μείωση της φτώχειας μέσω συντάξεων

Μεγάλη συμβολή στη μείωση φτώχειας είχαν οι συντάξεις, με τους συνταξιούχους να στηρίζουν τα νοικοκυριά μέσω της εξασφάλισης σταθερής ροής μηνιαίου εισοδήματος. Οι συντάξεις μειώνουν το ποσοστό φτώχειας πριν από όλες τις μεταβιβάσεις κατά 25%, ποσοστό υψηλότερο από τις άλλες χώρες της ΕΕ των «15». Αντίθετα, η συμβολή των υπόλοιπων κοινωνικών μεταβιβάσεων υπολογίζεται στο 3,8%.

Όπως παρατηρούν οι ερευνητές καθηγητές Παναγιώτης Λιαργκόβας (πρόεδρος του ΚΕΠΕ), Ιωάννης Γούλατης (Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) και Νικόλαος Ροδουσάκης (ΚΕΠΕ), οι συντάξεις συμβάλλουν περισσότερο στην καταπολέμηση της φτώχειας από τα στοχευμένα επιδόματα. Το επίπεδο δαπάνης για συντάξεις είναι πολλαπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Ενδεικτικό είναι ότι στην αρχή της οικονομικής κρίσης το 2009, περίπου ένας στους πέντε φτωχούς (21,6%) ήταν συνταξιούχος, ενώ το 2018 το ποσοστό μειώθηκε στο 13,3%. Αντίστροφα, το ποσοστό των ανέργων μεταξύ των φτωχών υπερδιπλασιάστηκε την ίδια περίοδο.

Μέτρα αντιμετώπισης πανδημίας

Το 2020 και 2021 οι δαπάνες για την αντιμετώπιση της πανδημίας έφτασαν σχεδόν τα 33 δισ. ευρώ. Το κράτος χρησιμοποίησε εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους για επιδόματα στους άνεργους, επιδοτήσεις σε μικρές επιχειρήσεις, ειδικά βοηθήματα και άλλα μέτρα για τον μετριασμό των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της πανδημίας.

Αναμόρφωση συστήματος κοινωνικών παροχών

Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης το σύστημα κοινωνικών παροχών στην Ελλάδα χαρακτηριζόταν από πολυδιάσπαση, αναποτελεσματικότητα και σημαντικά κενά προστασίας. Τα επιδόματα ήταν πολυάριθμα αλλά χαμηλής αξίας, διανέμονταν από διαφορετικούς φορείς και συνοδεύονταν από περίπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες.

Η Ελλάδα συγκαταλεγόταν μεταξύ των ελάχιστων χωρών της ΕΕ που δεν διέθεταν σχήμα Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος, με αποτέλεσμα μεγάλα τμήματα του πληθυσμού να μένουν εκτός του δικτύου κοινωνικής προστασίας. Παρά την αναμόρφωση των επιδομάτων τα τελευταία χρόνια παραμένει σύνθετο το τοπίο στην Ελλάδα.

Στα επόμενα κυβερνητικά βήματα βρίσκεται η δημιουργία Μητρώου Επιδομάτων. Τα επιδόματα που ξεχωρίζει η μελέτη στοχεύουν στη στήριξη της οικογένειας, των παιδιών και των ηλικιωμένων.

Σε αυτά περιλαμβάνονται το επίδομα παιδιού, το επίδομα γέννησης, αλλά και προτάσεις που απευθύνονται σε περιορισμένες πληθυσμιακές ομάδες όπως κάτοικοι ορεινών ή μειονοτικών περιοχών και ομογενείς. Παρέχονται το γονικό επίδομα για μεταφορά μαθητών, το επίδομα στέγασης, το φοιτητικό επίδομα στέγασης και το επίδομα για υπερήλικες.

Ιδιαίτερη σημασία έχει το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, που καταβάλλεται σε περίπου 187.000 νοικοκυριά, προσφέροντας μια ελάχιστη οικονομική γραμμή. Ο ΟΠΕΚΑ διαχειρίζεται επίσης επιδόματα για άτομα με αναπηρία, όπως το επίδομα κίνησης, ενισχύσεις για άτομα με βαριά αναπηρία ή κώφωση.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι ετήσιες δαπάνες του Οργανισμού για την περίοδο 2019-2023 κυμάνθηκαν μεταξύ 3,2 και 4,2 δισ. ευρώ.

Καταναλωτικά μέτρα και Pass

Το διάστημα 2022 και 2023 θεσπίστηκαν νέες μορφές επιδομάτων και ενισχύσεων, όπως τα γνωστά «Pass» (Power Pass, Fuel Pass, Market Pass). Το συνολικό κόστος των μέτρων αυτών, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ευρωπαϊκού think tank Bruegel, ξεπέρασε τα 9 δισ. ευρώ που αντιστοιχούν στο 5,2% του ΑΕΠ.

Μόνο το 2022 περίπου 7,7 δισ. ευρώ διατέθηκαν για επιδοτήσεις στο ρεύμα και στο φυσικό αέριο. Στο ποσό αυτό δεν περιλαμβάνονται περίπου 600 εκατομμύρια ευρώ που διατέθηκαν επιπλέον για επιδότηση καυσίμων στην αντλία και στους αγρότες, για τα Pass στα καύσιμα και για την αύξηση του επιδόματος θέρμανσης.

Το 2023 το Market Pass, πρόγραμμα για νοικοκυριά που σκόπευε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της αύξησης του κόστους ζωής, ειδικά των ειδών διατροφής, αποτέλεσε σχεδόν το 50% του συνολικού κόστους των παρεμβάσεων τύπου Pass, φτάνοντας τα 790 εκατ. ευρώ.

Προτάσεις για αποτελεσματικότερο σύστημα επιδομάτων

Η μελέτη καταλήγει σε προτεραιότητες και παρεμβάσεις για πιο αποτελεσματικό και δίκαιο σύστημα επιδομάτων:

• Διατήρηση εισοδηματικών κριτηρίων για παροχές του κοινωνικού κράτους με εκλογίκευση φορολογικών και ασφαλιστικών επιβαρύνσεων
• Κατάρτιση Ειδικού Σχεδίου Μεσοπρόθεσμης Στρατηγικής Κοινωνικής Πολιτικής
• Καθετοποίηση και εκσυγχρονισμός διαδικασιών δημόσιου τομέα
• Συστηματική αξιολόγηση μέτρων για αντιμετώπιση πανδημίας και ενεργειακής κρίσης
• Κωδικοποίηση επιδομάτων ανά Περιφέρεια ή δήμο

Από το 2024 αρχίζει προσπάθεια πιο μόνιμων παρεμβάσεων για τη βελτίωση του συστήματος κοινωνικών παροχών και τη μείωση φτώχειας στην Ελλάδα.