Η νέα στρατηγική των ΗΠΑ στη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια αλλάζει τις ισορροπίες και ανασυντάσσει την γεωπολιτική στρατηγική των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και των χωρών της Μεσογείου, με την Ελλάδα να βρίσκεται στο επίκεντρο των αλλαγών, ως μία από τις πλέον σταθεροποιητικές δυνάμεις της περιοχής. Ο ρόλος που καλείται να παίξει η Αθήνα και η επιρροή που ασκεί σε αυτόν, που μπορεί ακόμη και να τον καθορίσει σε μεγάλο βαθμό η Ουάσιγκτον, αναλύει στο parapolitika.gr ο γεωπολιτικός αναλυτής και Σύμβουλος Διπλωματίας στο Στέιτ Ντιπάρτεντ (2009-2023), Τζον Συτιλίδης.

  • Ποια είναι τα γεωπολιτικά σχέδια του Προέδρου Τραμπ για τους διαδρόμους στην Ανατολική Μεσόγειο, ποιοι είναι οι στόχοι τους και πώς θα επηρεάσουν την περιοχή;  Γνωρίζετε τι σχεδιάζεται σ’ αυτό το πλαίσιο από τον Λευκό Οίκο αυτή τη στιγμή;

Ο Πρόεδρος Τραμπ αναβαθμίζει την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου στην Αμερικανική εξωτερική πολιτική και τη στρατηγική διεθνούς ασφάλειας ως γεωπολιτικό αντίβαρο στην περιφερειακή επιρροή της Κίνας, της Ρωσίας και του Ιράν. Επίσης, η νέα Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας του Λευκού Οίκου θέτει ως προτεραιότητα την ουσιαστική μετατόπιση του βάρους στους συμμάχους (burden-shifting), σε αντίθεση με τις προηγούμενες πολιτικές απλής κατανομής βαρών (burden-sharing).

Η στρατηγική γεωγραφική θέση της Ελλάδας που αποτελεί κόμβος για τη Νότια Ευρώπη, τα Δυτικά Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική, την καθιστά προνομιακό εταίρο για τις ΗΠΑ  για τη δημιουργία κρίσιμων διαδρόμων ενέργειας, μεταφορών, τηλεπικοινωνιών και στρατιωτικής υλικοτεχνικής υποστήριξης.

Αυτή η  περιοχή συγκεντρώνει σήμερα τις μεγαλύτερες προκλήσεις στον κόσμο. Στα Βορειοανατολικά της Ελλάδας, η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία εισέρχεται σύντομα προς τον πέμπτο χρόνο της, με φρικτές ανθρώπινες σφαγές, διαταραγμένες παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες και εντεινόμενες πιέσεις στην ευρωπαϊκή ασφάλεια.​ Στα νοτιοανατολικά της, το Ισραήλ έχει αναδειχθεί - μετά τις βαρβαρότητες της Χαμάς το 2023 - σε τεχνολογική υπερδύναμη της Μέσης Ανατολής και στρατιωτική ηγεμονική δύναμη, μετά την ήττα του «Άξονα Αντίστασης» του Ιράν στη Γάζα, τον Λίβανο, τη Συρία και το Ιράκ, καθώς και την καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος όπλων της Τεχεράνης.​ Η Διώρυγα του Σουέζ είναι εκτεθειμένη ως ναυτικός προορισμός, μετά τον αποκλεισμό του μεγαλύτερου μέρους της παγκόσμιας ναυτιλίας μέσω της Ερυθράς Θάλασσας από τους φιλοϊρανούς Χούθι στην Υεμένη, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τη Χαμάς.​

Στα Νοτιοδυτικά της Ελλάδας, ο εμφύλιος πόλεμος συνεχίζει να καταστρέφει τη Λιβύη, μεγάλο μέρος της οποίας έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο αχαρτογράφητο πεδίο μάχης, σημαδεμένο από την μαζική εμπορία ανθρώπων, το λαθρεμπόριο όπλων και το δουλεμπόριο Αφρικανών μεταναστών.

Μέσα σε αυτό το γεωπολιτικό περιβάλλον, η ανάδειξη της Ελλάδας ως του πιο σταθερού και αξιόπιστου συμμάχου του ΝΑΤΟ στην περιοχή έχει αυξήσει την αξία της στα υψηλότερα επίπεδα των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών.

Μία από τις σημαντικές πρωτοβουλίες που ανέδειξαν τη γεωγραφία της Ελλάδας είναι ο  «Κάθετος Διάδρομος» που ξεκινά από την Αλεξανδρούπολη, την Καβάλα και τη Θεσσαλονίκη προς τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία για την ασφαλή μεταφορά ενέργειας στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.  

Ο άλλος διάδρομος είναι ο IMEC (Ινδία-Μέση Ανατολή-Ευρώπη) που συνδέει τις ασιατικές αγορές μέσω της Αραβικής χερσονήσου, του Ισραήλ, της Κύπρου, της Ελλάδας και της Ιταλίας με την Ευρώπη. Η φιλόδοξη αυτή πρόταση, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2023 από τον Ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι και χαιρετίστηκε από τον Πρόεδρο Τραμπ ως «μία από τις μεγαλύτερες εμπορικές οδούς στην ιστορία», σήμερα, υπόκειται σε σοβαρή αναθεώρηση από τον Λευκό Οίκο. Το έργο IMEC είχε σταματήσει μετά τη βάρβαρη εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ.  

O διάδρομος IMEC περιλαμβάνεται στο σχέδιο ανοικοδόμησης της Γάζας και προβλέπει τη δημιουργία μίας ασφαλούς εμπορικής ζώνης που θα συνδέει το λιμάνι της Χάιφα με τις χερσαίες οδούς της Αραβικής χερσονήσου και τις θαλάσσιες οδούς προς την Κύπρο και την Ελλάδα.  Αυτό το έργο εντάσσεται επίσης στο όραμα του προέδρου Τραμπ για περαιτέρω απομόνωση του ριζοσπαστικού καθεστώτος του Ιράν (με την επέκταση των Συμφωνιών Αβραάμ) που περιλαμβάνουν το Καζακστάν, ενώ σύντομα ενδέχεται να συμπεριλάβει  και την Ινδονησία, που είναι το πιο πυκνοκατοικημένο μουσουλμανικό έθνος στον κόσμο, όπως και τη Σαουδική Αραβία.

Εάν το έργο IMEC είναι επιτυχές, θα δημιουργήσει νέες συνδέσεις αυτοκινητοδρόμων, σιδηροδρόμων και λιμένων που θα μεταφέρουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο, καθώς και υποθαλάσσια ψηφιακά καλώδια και δεδομένα τεχνητής νοημοσύνης, για να δημιουργηθεί μια τεράστια νέα περιοχή οικονομικής ανάπτυξης και ολοκλήρωσης και μια ευρωπαϊκή ραχοκοκαλιά «υπολογιστικής ισχύος», που θα τροφοδοτείται από συμμάχους των ΗΠΑ κατά μήκος ενός διαδρόμου 4.800 χιλιομέτρων Ανατολής- Δύσης που θα συνδέει τον Ινδικό Ωκεανό με τη Μεσόγειο Θάλασσα. Η υποστήριξη των ΗΠΑ για τις αναβαθμίσεις στο λιμάνι της Ελευσίνας κοντά στον Πειραιά θα είναι το κλειδί για την επιτυχημένη συνεργασία της Ελλάδας στον διάδρομο IMEC.

  • Ποιες νέες εξελίξεις μπορεί να προκύψουν από το ενδιαφέρον της κυβέρνησης Τραμπ για τη χρήση του λιμανιού της Ελευσίνας και τη μεταφορά υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), τις μεταφορές και την αλυσίδα εφοδιασμού προϊόντων προς την Ευρώπη;  Είναι ο στόχος να αλλάξει η ισορροπία δυνάμεων στην Ελλάδα σε σχέση με την κινεζική Cosco και το λιμάνι του Πειραιά;

Η υποστήριξη των ΗΠΑ για την περαιτέρω ανάπτυξη της Ελευσίνας χρονολογείται από την κυβέρνηση Μπάιντεν, όταν ο Διεθνής Οργανισμός Χρηματοδότησης και Ανάπτυξης (IDFC) ανακοίνωσε για πρώτη φορά ένα δάνειο 125 εκατομμυρίων δολαρίων προς την ONEX Elefsis Shipyards and Industries για την αποκατάσταση και τον εκσυγχρονισμό του ναυπηγείου ώστε να εξυπηρετεί πλοία υγροποιημένου φυσικού αερίου. Εκείνη την εποχή, στο πλαίσιο του ενδιαφέροντος του Προέδρου Μπάιντεν για εξαρτώμενες από τις καιρικές συνθήκες ενεργειακές τεχνολογίες, το δάνειο θα επέκτεινε το ναυπηγείο, θα ανέπτυσσε ένα ηλιακό πάρκο 30 megawatt και θα επαναχρησιμοποιούσε υποδομές για τη συναρμολόγηση ανεμογεννητριών.

Τώρα, ο Πρόεδρος Τραμπ οραματίζεται την Ελευσίνα πολύ πιο τολμηρά και φιλόδοξα, ως τον εκσυγχρονισμό ενός ελληνικού ναυπηγείου κρίσιμου για τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ. Ως δανειστής του έργου, η IDFC δηλώνει ανοιχτά ότι «ως κόμβος του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου, η Ελλάδα είναι κρίσιμη για τα αμερικανικά στρατηγικά συμφέροντα. Τα ελληνόκτητα πλοία αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 17% του παγκόσμιου εμπορικού στόλου όσον αφορά τη χωρητικότητα του λεγόμενου νεκρού φορτίου (dwt)  και η Ελλάδα είναι η κορυφαία πλοιοκτήτρια χώρα στον κόσμο. Η Μεσόγειος αντιπροσωπεύει περίπου το 20% της παγκόσμιας ναυτιλιακής δραστηριότητας και αναμένεται να αυξήσει τους μεταφορείς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) καθώς πολλές χώρες δεν χρησιμοποιούν το ρωσικό φυσικό αέριο.

Το 2016, η Cosco, απέκτησε πλειοψηφικό μερίδιο στο λιμάνι του Πειραιά στην Ελλάδα  και εξέφρασε την πρόθεσή της να κάνει και άλλες εξαγορές στην περιοχή. Η υποστήριξη της DFC αντιστάθμισε τις προσπάθειες της κυβέρνησης της Κίνας να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή.

Σημειώστε επίσης την κοινή δήλωση του Υπουργού Ενέργειας των ΗΠΑ, Κρις Ράιτ, στις 7 Νοεμβρίου με τον Έλληνα Υπουργό Ενέργειας, Σταύρο Παπασταύρου, προς υποστήριξη της Σύμπραξης για τη Διατλαντική Ενεργειακή Συνεργασία (P-TEC) ως το κορυφαίο φόρουμ για την ενεργειακή συνεργασία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Σύμφωνα με το κείμενο οι ΗΠΑ και Ελλάδα «δεσμεύονται να ενισχύσουν και να διαφοροποιήσουν τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του LNG, της πυρηνικής ενέργειας, της γεωθερμίας, των κρίσιμων ορυκτών, καθώς και των διασυνδέσεων φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας και άλλων στοιχείων του δικτύου, για την πρόληψη στρατηγικών τρωτών σημείων. Οι ενεργειακές τεχνολογίες πρέπει να προέρχονται από αξιόπιστους εταίρους, μειώνοντας τους κινδύνους εξάρτησης από αναξιόπιστους προμηθευτές με κακόβουλες προθέσεις».

Ως εκ τούτου, η Ελευσίνα θα μετατραπεί σε έναν κόμβο θαλάσσιας ενέργειας και εφοδιαστικής αλυσίδας που θα παρέχει πρόσθετες επιλογές για τους Αμερικανούς και άλλους προμηθευτές και εξαγωγείς LNG στις ελληνικές και άλλες ευρωπαϊκές αγορές. Αυτό θα προωθήσει τον στόχο της κυβέρνησης Τραμπ να δημιουργήσει ένα ελεγχόμενο από τη Δύση λιμενικό συγκρότημα για ενέργεια και εφοδιαστική, καθώς και για τη διαχείριση εμπορευματοκιβωτίων, το γενικό φορτίο και τις λειτουργίες της εφοδιαστικής αλυσίδας που θα ανταγωνίζονται άμεσα το ελεγχόμενο από την Κίνα λιμάνι του Πειραιά. Ως εγκατάσταση διπλής χρήσης, η Ελευσίνα θα εξυπηρετεί όχι μόνο δεξαμενόπλοια LNG αλλά και ναυτικά πλοία του ΝΑΤΟ, παρέχοντας στην Ελλάδα μεγαλύτερο επιχειρησιακό έλεγχο στον Σαρωνικό Κόλπο και στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου Πελάγους. Επιπλέον, ο Λευκός Οίκος ελπίζει να δει τις εγκαταστάσεις για εκ νέου αεριοποίηση να χρησιμοποιούνται για την τροφοδοσία τεράστιων κέντρων δεδομένων  (data centers) που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ και την Ελλάδα στην περιοχή της Αττικής.

  • Οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν ήδη το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, έχουν αναβαθμίσει το λιμάνι της Σούδας και έχουν δείξει ενδιαφέρον για τα λιμάνια του Βόλου και της Καβάλας. Τι σημαίνει η χρήση τόσων πολλών ελληνικών λιμανιών από τις ΗΠΑ;

Η κυβέρνηση Τραμπ θεωρεί τα ελληνικά λιμάνια όχι απλώς ως οικονομική υποδομή, αλλά ως πιθανούς κόμβους στην ευρύτερη αρχιτεκτονική της εξωτερικής και εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ, καθώς και στις δομές στρατιωτικής διοίκησης στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική. Η ανάπτυξη πολλαπλών λιμένων από την Ελλάδα παρέχει εναλλακτικά σημεία εισόδου στις αγορές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, εάν η Κίνα περιορίσει την πρόσβαση μέσω του Πειραιά σε περίπτωση διπλωματικής κρίσης με το ΝΑΤΟ ή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Λευκός Οίκος ενθαρρύνει τις αλυσίδες εφοδιασμού «μόνο για τη Δύση», έτσι ώστε τα εμπορευματοκιβώτια που φτάνουν στην Ελευσίνα ή τον Βόλο να μπορούν να μετακινούνται μέσω σιδηροδρομικών δικτύων που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ βόρεια στις γειτονικές ευρωπαϊκές αγορές χωρίς ποτέ να περνούν από γερανό κινεζικής ιδιοκτησίας ή ψηφιακό σύστημα παρακολούθησης. Η στρατηγική πλεονάζουσα δυναμικότητα για τις μεταφορές και logistiscs  από βορρά προς νότο παρέχει επίσης επενδυτικά κίνητρα σε αμερικανικούς τεχνολογικούς γίγαντες, όπως η Google, η Microsoft και η Amazon, για να διερευνήσουν επενδύσεις κοντά σε ασφαλείς ενεργειακούς και επικοινωνιακούς κόμβους που προστατεύονται από τις ΗΠΑ. Πέρα από την Ελλάδα, αυτό διευκολύνει επίσης την αποσύνδεση των οικονομιών των Βαλκανίων και της ανατολικής Ευρώπης από την ενέργεια της Ρωσικής Gazprom και την εμπορική εξάρτηση της Κίνας από την «Πρωτοβουλία του Δρόμου του Ζώνης». Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάρκο Ρούμπιο θα διερευνήσει περαιτέρω την ενσωμάτωση της Ελλάδας στην Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών, δημιουργώντας ισχυρούς διαδρόμους μεταφορών, ενέργειας από υδρογονάνθρακες και LNG μέσω της Πολωνίας και της Βαλτικής Θάλασσας στα βόρεια, συνδεδεμένους με τη Μαύρη και την Αδριατική Θάλασσα στα ανατολικά και τα δυτικά, και συνδέοντας αυτά τα κράτη της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης με τις ακτές της Ελλάδας στο Αιγαίο, το Ιόνιο και τη Μεσόγειο, διευρύνοντας το μπλοκ για να σχηματίσει μια ισχυρή Πρωτοβουλία των Έξι Θαλασσών. Συνολικά, αυτές οι σημαντικές νέες οικονομικές συμφωνίες ΗΠΑ-Ελλάδας αναβαθμίζουν το γεωπολιτικό κύρος της Αθήνας σε όλη την ανατολική Μεσόγειο και τη νοτιοανατολική Ευρώπη, φέρνοντας σημαντικές επενδύσεις, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας και προσφέροντας σημαντικά πρόσθετα ενεργειακά έσοδα στην ελληνική οικονομία και ενισχύοντας τον αναδυόμενο ρόλο της χώρας ως του πιο σταθερού και αξιόπιστου συμμάχου του ΝΑΤΟ σε αυτή τη σύνθετη περιοχή στο σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής. Σύμφωνα με την Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας του Προέδρου Τραμπ, η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, η αμυντική συνεργασία και οι ευθυγραμμίσεις των εμπορικών συμφερόντων με τις προτεραιότητες των ΗΠΑ (ιδίως στην ενεργειακή κυριαρχία) συμβάλλουν στη μετατροπή της Ελλάδας σε κεντρικό κόμβο για την ασφάλεια. Η ενεργειακή διαφοροποίηση και οι οικονομικοί διάδρομοι αναμένεται να ενισχυθούν καθώς η Αθήνα και η Ουάσινγκτον διαπραγματεύονται την ανανέωση της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας, η οποία που λήγει το 2026.