Οι ομοιότητες των βιβλίων Τσίπρα & Μέρκελ: Η μνήμη ως πολιτικό εργαλείο, το κλείσιμο της πολιτικής καριέρας με την "Ελευθερία" και η "υπόσχεση" επιστροφής με την "Ιθάκη"

Η χθεσινή παρουσίαση του εξωφύλλου της «Ιθάκης» του Αλέξη Τσίπρα- που αναμένεται να κυκλοφορήσει έως το τέλος Νοεμβρίου-φέρνει στο προσκήνιο μια σειρά από εντυπωσιακές συμπτώσεις σε σχέση με την «Ελευθερία» της Άνγκελα Μέρκελ που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2024. Μέσα σε λίγους μήνες, δύο από τους πρωταγωνιστές της ελληνικής κρίσης του 2015 επιλέγουν να αφηγηθούν τη δική τους εκδοχή της Ιστορίας μέσα από τα βιβλία τους.

Διαβάστε: Αλέξης Τσίπρας: Αυτά είναι τα πρώτα αποσπάσματα από την ''Ιθάκη'' - ''Τούτο το βιβλίο δεν είναι μόνο μια κατάθεση εμπειριών, είναι και μια πρόταση''

Αλέξης Τσίπρας: "Ώρα ν' ακουστεί η δική μου φωνή"

Στον πρόλογο του βιβλίου του, ο Αλέξης Τσίπρας είναι κατηγορηματικός: «Έχουν γραφτεί πολλά για τα δραματικά γεγονότα εκείνης της περιόδου. Δημοσιογράφοι, αναλυτές, πολιτικοί αντίπαλοι, σύντροφοι και σύμμαχοι, ξένοι παρατηρητές, όλοι έχουν καταθέσει τη δική τους εκδοχή για την ελληνική κρίση που συγκλόνισε όχι μόνο τη χώρα μας, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη. Όλοι, εκτός από έναν: τον άνθρωπο που κλήθηκε να πάρει τις αποφάσεις».

Το ίδιο ακριβώς αίσθημα διαπερνά και το βιβλίο της Μέρκελ. Η πρώην Γερμανίδα καγκελάριος «υπερασπίζεται με θέρμη» τα 16 χρόνια της στην εξουσία, θέλοντας να «δικαιολογήσει αποφάσεις που πήρε και που εξακολουθούν να επηρεάζουν τη Γερμανία και την υπόλοιπη Ευρώπη». Και οι δύο αισθάνονται την ανάγκη να πουν τη «δική τους αλήθεια» - όπως τη βίωσαν.

Οι παραλληλισμοί του περιεχομένου των βιβλίων Τσίπρα- Μέρκελ

Και τα δύο βιβλία έρχονται χρόνια μετά την αποχώρηση των συγγραφέων τους από την εξουσία – η Μέρκελ τρία χρόνια μετά το τέλος της θητείας της, ο Τσίπρας έξι χρόνια μετά την ήττα του 2019. Και τα δύο υπόσχονται εξομολογητική ματιά στα γεγονότα που συγκλόνισαν την Ευρώπη. Και τα δύο φέρουν συμβολικούς τίτλους που παραπέμπουν σε υψηλότερες έννοιες: η Ελευθερία για την καγκελάριο που μεγάλωσε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, η Ιθάκη για τον νεότερο πρωθυπουργό της ελληνικής ιστορίας.

Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι και οι δύο επιλέγουν να ξεκινήσουν από την παιδική τους ηλικία. Η Μέρκελ με το «Αναμνήσεις 1954-2021» που περιλαμβάνει τη ζωή της στο Ανατολικό Βερολίνο, ο Τσίπρας που, όπως γράφει, περιγράφει τα «παιδικά και εφηβικά» του χρόνια και τη «ριζοσπαστική πολιτικοποίησή» του στις γραμμές της ΚΝΕ «όταν ο κόσμος άλλαζε με την πτώση του Τείχους».

2015: Το κοινό επίκεντρο των αφηγήσεων τους

Στο επίκεντρο και των δύο αφηγήσεων βρίσκεται η περίοδος 2015. Ο Τσίπρας γράφει: «Όταν ανέλαβα την ευθύνη της χώρας, το 2015, η πραγματικότητα ήταν αμείλικτη [...] Η Ελλάδα βρισκόταν σε μια από τις πιο κρίσιμες καμπές της σύγχρονης Ιστορίας της». Το βιβλίο του υπόσχεται να αποκαλύψει «την ωμότητα των δανειστών, τα σχέδια έξωσης της χώρας από την ΕΕ, τις κλειστές τράπεζες, το δημοψήφισμα».

Η Μέρκελ, από την άλλη πλευρά, στα απομνημονεύματά της αφιερώνει σημαντικό μέρος στις σχέσεις της με τους Έλληνες πρωθυπουργούς, με τον Τσίπρα να κερδίζει τα εύσημά της – κάτι που έχει ήδη προκαλέσει εγχώριες πολιτικές αντιδράσεις.

Η αυτοκριτική και η μνήμη ως "πολιτικό εργαλείο"

Και οι δύο επιλέγουν την αυτοκριτική ως εργαλείο. Ο Τσίπρας είναι ξεκάθαρος: «Το βιβλίο αυτό δεν γράφτηκε για να εξωραΐσει αποφάσεις, να ωραιοποιήσει γεγονότα ή να κατασκευάσει ένα αφήγημα βολικό για τον συγγραφέα του». Γράφει για τα «λάθη, τις υπερβολές, τις αντιφάσεις», αναγνωρίζοντας ότι «δεν ήταν όλες οι μάχες νικηφόρες».

Η Μέρκελ, με τον δικό της τρόπο, «υπερασπίζεται με θέρμη» τα 16 χρόνια της στην εξουσία, χωρίς να αποφεύγει τις δύσκολες στιγμές και τις αμφιλεγόμενες αποφάσεις.

Και τα δύο βιβλία αντιμετωπίζουν τη μνήμη όχι ως «μουσειακό κατάλοιπο» αλλά ως ζωντανό πολιτικό εργαλείο. Ο Τσίπρας γράφει: «Η χώρα μας έχει ανάγκη τη μνήμη. Όχι ως μουσειακό κατάλοιπο, αλλά ως ζωντανό πολιτικό εργαλείο. Μνήμη των αγώνων, των θυσιών, των δύσκολων αποφάσεων, των νικών και των ηττών».

Η Μέρκελ, με το βιβλίο της να φέρει τον τίτλο «Ελευθερία», θέλει να υπερασπιστεί την πολιτική της κληρονομιά και να φωτίσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων που σφράγισαν την εποχή μας.

Το βλέμμα στο μέλλον

Κι εδώ έρχεται η μεγαλύτερη διαφορά: η Μέρκελ, στα 70 της, έκλεισε οριστικά το κεφάλαιο της πολιτικής καριέρας της. Ο Τσίπρας, 51 ετών και μόλις δύο χρόνια μετά την παραίτησή του από την προεδρία του ΣΥΡΙΖΑ, αφήνει το παράθυρο ανοιχτό.

«Η δική μου Ιθάκη δεν είναι απλώς μια αφήγηση του παρελθόντος, δεν είναι η αφήγηση του νόστου», γράφει. «Είναι, πρώτα απ' όλα, μια προσπάθεια να κατανοήσουμε το παρόν [...] Και, ταυτόχρονα, αποτυπώνει την επιδίωξή μου να μιλήσω για το μέλλον».

Το τελευταίο εκτενές κεφάλαιο αφιερώνεται στο μέλλον, με την φράση-κλειδί: «ένας λαός που σταματά να ονειρεύεται το καλύτερο, είναι έτοιμος να αποδεχτεί το χειρότερο».

Η διεκδίκηση της Ιστορίας

Και οι δύο συγγραφείς νιώθουν την ανάγκη να διεκδικήσουν τη θέση τους στην Ιστορία. Ο Τσίπρας το λέει ξεκάθαρα: «Γράφω αυτό το βιβλίο γιατί νιώθω πως δεν έχω το δικαίωμα να αφήσω την Ιστορία στα χέρια εκείνων που πιστεύουν πως τους ανήκει, μόνο και μόνο επειδή σήμερα θεωρούνται οι νικητές. Η Ιστορία δεν είναι τρόπαιο, ούτε πεδίο ιδιοκτησίας».

Αν η «Ελευθερία» της Μέρκελ είναι το κλείσιμο ενός κύκλου, η «Ιθάκη» του Τσίπρα μοιάζει περισσότερο με υπόσχεση επιστροφής. Άλλωστε, όπως λέει και ο Καβάφης στον οποίο παραπέμπει ο τίτλος: «Την Ιθάκη να 'χεις πάντα στον νου σου. Το φθάσιμον εκεί είν' ο προορισμός σου».

Οι ομοιότητες των εξωφύλλων

Η πρώτη εντύπωση από τα δύο εξώφυλλα είναι εκπληκτική: και τα δύο επιλέγουν την ίδια χρωματική παλέτα. Μπλε φόντο, οι φωτογραφίες των πρωταγωνιστών στο κέντρο της σύνθεσης. Το μπλε - χρώμα που συμβολίζει την εξουσία, τη σταθερότητα, την εμπιστοσύνη - γίνεται το κοινό στοιχείο που ενώνει δύο πρώην ηγέτες από τις δύο άκρες του πολιτικού φάσματος.

Η Μέρκελ με το χαρακτηριστικό της ύφος, σοβαρή και αποφασιστική, σε μπλε φόντο που προεκτείνει την εικόνα της ως «iron lady» της Ευρώπης. Ο Τσίπρας, επίσης σε μπλε φόντο, με την εικόνα του να θυμίζει τις ημέρες της διακυβέρνησης.

Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία. Το μπλε είναι το χρώμα που επέλεξαν να φορέσουν και οι δύο όταν εμφανίζονταν στις πιο κρίσιμες στιγμές της θητείας τους - από τις Συνόδους Κορυφής μέχρι τις ιστορικές συνεντεύξεις Τύπου. Τώρα, αυτό το μπλε γίνεται το background της δικής τους αφήγησης.

Ομοιότητες υπάρχουν και στις τιμές των βιβλίων, καθώς κυμαίνονται και τα δύο κοντά στα 28 ευρώ, ωστόσο της Μέρκελ διατίθεται πλέον και μια μικρή έκπτωση της τάξης των 3 ευρώ.