Εξάλλου και ο ίδιος ο εμπνευστής των βραβείων, ο Σουηδός χημικός και εφευρέτης Άλφρεντ Νόμπελ έμεινε στην ιστορία για την παρασκευή εκρηκτικών υλών, όπως της ζελατοδυναμίτιδας, οι οποίες αν και έφεραν επανάσταση στην εξορυκτική βιομηχανία και τις κατασκευές, αξιοποιήθηκαν και στον πόλεμο.
Συγκλονισμένος από το προσωνύμιο «έμπορος του θανάτου» που του είχε αποδοθεί προς το τέλος της ζωής του, ο Άλφρεντ Νόμπελ αποφάσισε για την υστεροφημία του να κληροδοτήσει το μεγαλύτερο μέρος της τεράστιας περιουσίας του για τη θεσμοθέτηση των ομώνυμων βραβείων.
Εν όψει της φετινής βράβευσης, που πραγματοποιείται αυτήν την εβδομάδα, η Deutsche Welle συγκεντρώνει και υπενθυμίζει τις πιο αμφιλεγόμενες επιλογές στην ιστορία του θεσμού.
Λίπασμα, αλλά και χημικό όπλο
Μία από τις πιο αμφιλεγόμενες επιλογές για το βραβείο νόμπελ ήταν ο Γερμανός επιστήμονας Φριτς Χάμπερ, ο οπoίος κέρδισε το βραβείο Χημείας το 1918 για τη μέθοδό του για τη σύνθεση της αμμωνίας, που οδήγησε στην εύκολη παραγωγή λιπασμάτων, αλλά και εκρηκτικών. Όμως ο Φριτς Χάμπερ ήταν ευρύτερα γνωστός και ως ο «πατέρας του χημικού πολέμου» για τις έρευνές του και την ανάπτυξη τοξικών αερίων κυρίως με βάση το χλώριο, τα οποία και χρησιμοποιήθηκαν ευρέως κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Θανατηφόρα ανακάλυψη
Ένας ακόμη Γερμανός επιστήμονας, ο Ότο Χαν, κέρδισε το βραβείο νόμπελ Χημείας το 1945 για την ανακάλυψη της σχάσης βαρέων πυρήνων. Αν και ο ίδιος ποτέ δεν εργάστηκε πάνω στην στρατιωτική εφαρμογή της ανακάλυψής του, και μάλιστα αντιτάχθηκε στην ανάπτυξη των πυρηνικών όπλων, η ανακάλυψή του οδήγησε άμεσα στην κατασκευή της πυρηνικής βόμβας. Η επιτροπή των βραβείων Νόμπελ ήθελε να βραβεύσει τον Χαν το 1940. ωστόσο ο «πατέρας της πυρηνικής χημείας» έλαβε το βραβείο το 1945, λίγους μήνες μετά την ρίψη των πυρηνικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
Μια ανακάλυψη που αργότερα απαγορεύτηκε
Ο Πολ Χέρμαν Μύλερ ήταν ο άνθρωπος που ανακάλυψε πως το DDT μπορούσε να σκοτώσει τα έντομα που μεταδίδουν ασθένειες όπως η ελονοσία. Για την ανακάλυψή του αυτή τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ ιατρικής το 1948. Το φυτοφάρμακο DDT χρησιμοποιήθηκε ευρέως κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και μετά σώζοντας εκατομμύρια ζωές. Ωστόσο χρόνια αργότερα οι περιβαλλοντολόγοι ανακάλυψαν πως το DDT αποτελεί μια σημαντική απειλή για την ανθρώπινη υγεία αλλά και για τα ζώα. Σήμερα η γεωργική χρήση του εν φυτοφάρμακου έχει απαγορευτεί παγκοσμίως.
Μια βράβευση που ενόχλησε τους ναζί
Το Νόμπελ Ειρήνης είναι ίσως αυτό που έχει συγκεντρώσει τις περισσότερες αντιδράσεις διαχρονικά. Το 1935 ο Γερμανός ριζοσπάστης ειρηνιστής Καρλ φον Οσιέτσκι τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ για τις αποκαλύψεις του σχετικά με τον επανεξοπλισμό της ναζιστικής Γερμανίας και την παραβίαση της Συνθήκης των Βερσαλλιών από τους ναζί. Στη Γερμανία κατηγορήθηκε για εσχάτη προδοσία. Ο Καρλ φον Οσιέτσκι βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης, ενώ ο Χίτλερ κατηγόρησε την Επιτροπή των Βραβείων για παρέμβαση στα εσωτερικά της χώρας.
Βραβείο Ειρήνης για έναν πόλεμο
Η απόφαση της Επιτροπής το 1973 να δώσει το Νόμπελ Ειρήνης στον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ αλλά και στον ηγέτη του Βόρειου Βιετνάμ Λε Ντουκ Θο είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις. Δύο μέλη της Επιτροπής παραιτήθηκαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Η Επιτροπή αναφερόταν στις «προσπάθειες των δύο προσώπων για την επίτευξη κατάπαυσης του πυρός στον πόλεμο του Βιετνάμ». Ο Θο αρνήθηκε το βραβείο, ενώ ο Κίσινγκερ έστειλε έναν εκπρόσωπό του να το παραλάβει. Ο πόλεμος συνεχίστηκε για ακόμη δύο χρόνια.
Ο νεοφιλελεύθερος και ο δικτάτορας
Ο οικονομολόγος, φανατικός υπέρμαχος της ελεύθερης αγοράς, Μίλτον Φρίντμαν υπήρξε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα που έχουν κερδίσει το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας. Ο Φρίντμαν βραβεύτηκε το 1976 για το έργο γεγονός που προκάλεσε μια θύελλα διαμαρτυριών διεθνώς, καθώς εκτός των άλλων, ο Αμερικανός οικονομολόγος, επικεφαλής της Σχολής του Σικάγο, ένα χρόνο νωρίτερα είχε επισκεφτεί τον δικτάτορα της Χιλής Αουγκούστο Πινοσέτ. Πολλοί τότε επισήμαναν πως οι θεωρίες του Φρίντμαν είχαν εμπνεύσει ένα καθεστώς που βασάνιζε και δολοφονούσε χιλιάδες πολίτες.
Ένα βραβείο για την επίλυση του Μεσανατολικού
Το 1994 το Νόμπελ Ειρήνης δόθηκε σε τρία πρόσωπα: Τον Παλαιστίνιο ηγέτη Γιάσερ Αραφάτ, τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Γιτζάκ Ράμπιν και τον υπουργό Εξωτερικών του Ισραήλ Σίμον Πέρες. Στόχος της Επιτροπής ήταν να προωθήσουν την ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Αντί για αυτό, μετά τη βράβευση οι συνομιλίες κατέρρευσαν και ο Γιτζάκ Ράμπιν δολοφονήθηκε από ισραηλινό εθνικιστή, ένα χρόνο αργότερα. Κατά τη βράβευση ένα μέλος της Επιτροπής Νόμπελ παραιτήθηκε χαρακτηρίζοντας τον Αραφάτ «τρομοκράτη».
«Πλασματικά» απομνημονεύματα
Η ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των αυτοχθόνων της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής Ριγκομπέρτα Μεντσού κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης το 1992 για το έργο της για την κοινωνική δικαιοσύνη και την εθνοπολιτισμική συμφιλίωση. Αργότερα προκλήθηκε διαμάχη καθώς μέρος των απομνημονευμάτων της φέρονται να ήταν «πλασματικό». Παρ΄ όλα αυτά πολλοί επισήμαναν πως η Ριγκομπέρτα Μεντσού άξιζε το βραβείο για τη δράση της.
Πρόωρη αναγνώριση
Έκπληξη προκάλεσε σε πολλούς το Νόμπελ Ειρήνης που δόθηκε το 2009 στον Μπαράκ Ομπάμα, μεταξύ αυτών και στον ίδιο τον πρόεδρο των ΗΠΑ. Ο Ομπάμα βρισκόταν λιγότερο από ένα χρόνο στον προεδρικό θώκο, ωστόσο τιμήθηκε «για τις εξαιρετικές του προσπάθειες στην ενίσχυση της διεθνούς διπλωματίας και της συνεργασίας των λαών». Πολλοί είχαν επισημάνει τότε πως η αξιολόγηση του έργου του Μπαράκ Ομπάμα ήταν αρκετά πρόωρη και βραβεύτηκε πριν καταγραφεί η επίδρασή του.
Μεταθανάτια βράβευση
Το 2011, το βραβείο Νόμπελ πήγε στους Τζούλς Χόφμαν, Μπρους Μπιατλερ και Ραλφ Στάινμαν για την ανακάλυψη ενός νέου κυττάρου του ανοσοποιητικού συστήματος. Το πρόβλημα προέκυψε από το γεγονός πως ο Στάινμαν είχε πεθάνει από καρκίνο μερικές ημέρες νωρίτερα. Σύμφωνα με τους κανόνες, δεν μπορεί κάποιος να βραβευτεί μετά τον θάνατό του. Τελικά η Επιτροπή αποφάσισε να δώσει το βραβείο στον Στάινμαν λέγοντας πως δεν είχε γνώση του θανάτου όταν ελήφθη η απόφαση.
Η μεγαλύτερη «παράλειψη»
Τα βραβεία Νόμπελ έχουν προκαλέσει αντιδράσεις όχι μόνο για αυτούς που βραβεύτηκαν αλλά και για αυτούς που παρά το σπουδαίο τους έργο δεν βραβεύτηκαν ποτέ. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν αυτή του Μαχάτμα Γκάντι. Η εμβληματική φυσιογνωμία του κινήματος για την ανεξαρτησία της Ινδίας και εμπνευστής της μη βίας ήταν υποψήφιος για βραβείο Νόμπελ πέντε φορές, όμως ποτέ δεν το κέρδισε. Το 2006 ο Γκιρ Λουντεσταντ από την Επιτροπή των βραβείων Νόμπελ δήλωσε: «Η μεγαλύτερη παράλειψη στα 106 χρόνια ιστορίας του θεσμού είναι αναμφίβολα το γεγονός πως ο Μαχάτμα Γκάντι δεν έλαβε ποτέ το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης».
