Μπορεί πολλοί να αμφισβητούν τη φράση του πρωθυπουργού για «άλμα δεκαετίας στην ανάπτυξη» αμέσως μετά τον κάβο της πανδημίας, ωστόσο οι οιωνοί για την ελληνική οικονομία είναι παραπάνω από θετικοί, γεγονός που αποτυπώνεται σε κάθε δυνατή ευκαιρία. Πολιτικά, είναι δύσκολο για την κυβέρνηση να κεφαλαιοποιήσει επί του παρόντος αυτές τις εξελίξεις, δεδομένων των συνεπειών της πανδημίας και του συνεχιζόμενου lockdown.

Ωστόσο, το όφελος για τη χώρα από την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των αγορών είναι ήδη μεγάλο και προϊόντος του χρόνου θα γίνει ορατό στην επονομαζόμενη «πραγματική οικονομία». Την ίδια πάνω-κάτω περίοδο, οι οίκοι αξιολόγησης θα έχουν στα χέρια τους όλα τα δεδομένα για να επαναφέρουν τη χώρα στην «επενδυτική βαθμίδα» και μέσω αυτής στην κανονικότητα. Ο απόλυτος προσδιορισμός της χρονικής στιγμής δεν είναι μια εύκολη εξίσωση, αλλά δεν θα αργήσει πολύ μετά το πέρας της πανδημίας. Στην κυβέρνηση εστιάζουν σε 5+1 βασικούς μοχλούς ανάπτυξης της οικονομίας, για τους οποίους υπάρχει πλέον ξεκάθαρη εικόνα: 

1. Πρωτόγνωρη αύξηση της αποταμίευσης, Αναβαλλόμενη κατανάλωση

Παρά τις τεράστιες επιπτώσεις της πανδημίας στην οικονομική δραστηριότητα, ίσως το πλέον αναπάντεχο στοιχείο που προέκυψε ήταν η αύξηση των καταθέσεων κατά περίπου 20 δισ. ευρώ το 2020, με την τάση αυτή να συνεχίζεται και τους πρώτους μήνες του 2021. Τα μισά από αυτά τα χρήματα αποταμιεύθηκαν από τα νοικοκυριά, καθώς το κλείσιμο του λιανεμπορίου και της εστίασης στερούσε από τις οικογένειες τη δυνατότητα να ξοδέψουν χρήματα. Η αύξηση όμως των αποταμιεύσεων των επιχειρήσεων είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή, δεδομένης της ύφεσης στην οικονομία. Μπορεί λοιπόν στο πολιτικό πεδίο να επικρατεί η καταστροφολογία και οι ίδιοι οι έμποροι να κάνουν λόγο για λουκέτα στις μισές εμπορικές επιχειρήσεις της χώρας, ωστόσο οι καταθέσεις των επιχειρήσεων ενισχύθηκαν κατά περισσότερα από 10 δισ. σε έναν μόνο χρόνο. Στην εικόνα αυτή έπαιξε ρόλο, φυσικά, και η στήριξη από το κράτος, καθώς μειώθηκαν οι δαπάνες των επιχειρήσεων, ενώ επιδοτήθηκαν και με μεγάλα ποσά μέσω του προγράμματος επιστρεπτέας προκαταβολής. Ποσά που στη συνέχεια μετατράπηκαν από δάνεια σε επιδοτήσεις.

Ο συνδυασμός αυτών των ευρημάτων κάνει τους οικονομολόγους να ευελπιστούν ότι ένα σημαντικό ποσοστό από τις καταθέσεις αυτές θα κατευθυνθεί στην κατανάλωση μόλις οι συνθήκες το επιτρέψουν. Με δεδομένο ότι το λιανεμπόριο θα ανοίξει πιθανότατα εντός του επόμενου μήνα, η στιγμή αυτή δεν είναι πολύ μακριά. Με τον ίδιο τρόπο εκτιμάται ότι θα κινηθούν και οι επιχειρήσεις, οι οποίες, προκειμένου να επιστρέψουν στην κανονική τους λειτουργία, θα δαπανήσουν χρήματα. Η εξέλιξη αυτή μόνο για τις επιχειρήσεις εκτιμάται ότι θα συνεισφέρει άνω των 1,5 ποσοστιαίων μονάδων στην αύξηση του ΑΕΠ το 2021, σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις.

2. Το Ταμείο Ανάκαμψης (RRF)

Τον Ιούλιο αναμένεται να καταφθάσουν τα πρώτα χρήματα από το περιβόητο Ταμείο Ανάκαμψης. Σύμφωνα με απόλυτα έγκυρη κυβερνητική πηγή, η χώρα αναμένεται να εισπράξει τότε την προκαταβολή από τις επιδοτήσεις, ύψους 17 δισ. ευρώ. Πρόκειται για το 13% του συνολικού ποσού, ήτοι 2,7 δισ. ευρώ, τα οποία και θα πέσουν αμέσως στην οικονομία. Οπως άλλωστε σχολίασε στα «Π» ο επικεφαλής στο οικονομικό γραφείο του πρωθυπουργού, Αλέξης Πατέλης: «Το πότε θα έρθουν τα χρήματα ή η προκαταβολή δεν είναι ουσιώδους σημασίας. Η χώρα έχει πρόσβαση στις αγορές και η κυβέρνηση μπορεί να προχρηματοδοτεί τις δράσεις που περιγράφονται στο σχέδιο που υποβάλαμε για το Ταμείο Ανάκαμψης, όπως και έκανε». Η ταχύτητα υλοποίησης του σχεδίου, από την άλλη, μπορεί να προσδώσει στη χώρα μας σημαντικά οφέλη, δεδομένου του «ανταγωνισμού» των αναπτυξιακών σχεδίων μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης. Το πρακτορείο Bloomberg την περασμένη εβδομάδα απέδωσε σε πηγές που παρακολουθούν το θέμα στις Βρυξέλλες ότι «μέχρι στιγμής τα πληρέστερα σχέδια αξιοποίησης έχουν υποβληθεί από χώρες του νότου, όπως η Ελλάδα και η Ισπανία. Σύμφωνα με τον κυβερνητικό σχεδιασμό, η υλοποίηση του συγκεκριμένου σχεδίου θα τονώσει την ανάπτυξη κατά τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ εντός του 2021».

3. Τουρισμός

Μπορεί η αντιπολίτευση στην Ελλάδα να παρουσιάζει μια εικόνα πανικού σχετικά με την υγειονομική κρίση, ωστόσο τα στοιχεία από τους παράγοντες του τουρισμού δείχνουν ότι η Ελλάδα θα είναι από τις πρώτες χώρες που θα επωφεληθούν από την καταπιεσμένη θέληση των ανθρώπων να ταξιδέψουν στη μεταCovid εποχή. Ηδη την περασμένη εβδομάδα ήρθαν στη χώρα οι πρώτοι 10.000 Ισραηλινοί τουρίστες βάσει της σχετικής διμερούς συμφωνίας. Αμέσως μετά το Πάσχα αναμένονται μαζικές αφίξεις, κυρίως από χώρες όπου το πρόγραμμα εμβολιασμού έχει προχωρήσει σημαντικά. Τουριστικοί πράκτορες στη Βρετανία αναφέρουν ότι περίπου 2 εκατ. Βρετανοί τουρίστες θα επισκεφθούν φέτος την Ελλάδα, ενώ μισό εκατομμύριο Ρώσοι τουρίστες θεωρείται βέβαιο ότι θα έρθουν στη χώρα μας. Στην κυβέρνηση εκτιμούν ότι τα συνολικά τουριστικά έσοδα -με τις πιο μετριοπαθείς εκτιμήσεις- θα διπλασιαστούν σε σχέση με πέρυσι και θα φθάσουν τουλάχιστον στο 50% της τουριστικής κίνησης του 2019. Δεδομένων μάλιστα και των καλών καιρικών συνθηκών, ευελπιστούν ότι μπορεί φέτος να επεκταθεί η τουριστική περίοδος, καθώς μέχρι το τέλος του καλοκαιριού θα έχει προχωρήσει πολύ ο εμβολιασμός του πληθυσμού και μία από τις πρώτες ανάγκες των πολιτών είναι να πραγματοποιήσουν κάποιο ταξίδι. Σύμφωνα με μελέτη της Διεύθυνσης Οικονομικής Ανάλυσης της Εθνικής Τράπεζας: «Η ώθηση στο ΑΕΠ το 2021 από την αναμενόμενη βελτίωση των συνθηκών στον τουριστικό τομέα εκτιμάται ότι θα υπερβεί τις 1,8 ποσοστιαίες μονάδες (εξαιρώντας τις καθαρές έμμεσες επιδράσεις), αντανακλώντας την αύξηση των τουριστικών εσόδων κατά 80% ετησίως ή κατά 3,4 δισ. ευρώ υψηλότερα από το 2020».

4. Ευνοϊκότερο επιχειρηματικό περιβάλλον, Δημοσιονομικές παρεμβάσεις

Με τις επιχειρήσεις κλειστές, δεν είναι εύκολο να αποτυπωθεί το όφελος από τις παρεμβάσεις που έκανε η κυβέρνηση στο επιχειρηματικό περιβάλλον, όπως η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες και η κατάργηση της εισφοράς αλληλεγγύης. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι για κάθε εργαζόμενο με μισθό 2.000 ευρώ, το όφελος μιας επιχείρησης ανέρχεται σε 501 ευρώ ετησίως. Σε κανονικές συνθήκες, μη πανδημίας, θα μιλούσαμε σήμερα για τα πολλαπλασιαστικά οφέλη από τις μειώσεις αυτές των φόρων. Τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης κατά το 2020 εκτιμάται ότι περιόρισαν την ύφεση κατά περισσότερο από 6 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ μέρος της θετικής τους επίδρασης θα μετακυλιστεί και στο 2021, επηρεάζοντας θετικά τη ρευστότητα των επιχειρήσεων.

5. Επανέναρξη της εξαγωγικής δραστηριότητας

Καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας υπήρξαν πολλά παραδείγματα επιχειρήσεων που έκαναν στροφή στις εξαγωγές, για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα στην εγχώρια αγορά. Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Οι εξαγωγές το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο ήταν μειωμένες κατά 36%, ενώ λίγο καιρό αργότερα (με τη βοήθεια και της επανέναρξης του διεθνούς εμπορίου) εμφανίστηκαν αρνητικές κατά 13,4%. Η επιστροφή στην κανονικότητα θα έχει ως αποτέλεσμα να αυξηθούν ξανά οι εξαγωγές, συμβάλλοντας όχι μόνο στο εμπορικό ισοζύγιο, αλλά και στην ανάπτυξη του ΑΕΠ. «Οπως ακριβώς μειώθηκαν δραματικά, έτσι θα αυξηθούν, και ενδεχομένως περισσότερο», σχολίασε εμπορικός παράγοντας στα «Π».

6. Αρνητικά επιτόκια

Ο τελευταίος μοχλός ανάπτυξης μοιάζει να είναι αποκλειστικά εξωγενής, αλλά δεν αναμένεται να διαταραχθεί για τα επόμενα χρόνια και επιπλέον αποτελεί τη συμπύκνωση της ανάκτησης του κλίματος αξιοπιστίας της χώρας. Το επιτόκιο που κλήθηκε να πληρώσει η Ελλάδα για το 30ετές ομόλογο ήταν εξαιρετικά χαμηλό. Το ελληνικό Δημόσιο άντλησε 2,5 δισ. ευρώ με επιτόκιο 1,875%, ενώ τον Ιανουάριο του 2019 η έκδοση 5ετούς ομολόγου είχε επιτόκιο 3,6%! Αυτό επηρεάζει βεβαίως και τις υπόλοιπες επιχειρήσεις, που βλέπουν το κόστος χρηματοδότησης να μειώνεται δραστικά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ΔΕΗ, η οποία στις αρχές του μήνα δανείστηκε 650 εκατ. ευρώ με επιτόκιο 3,875%. Η ζήτηση ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η Επιχείρηση έβγαλε και «συμπληρωματικό» ομόλογο μερικές ημέρες αργότερα και δανείστηκε επιπλέον 125 εκατ. με το ίδιο επιτόκιο. Η προσαρμογή της οικονομίας σε καθεστώς χαμηλών και, γιατί όχι, αρνητικών επιτοκίων δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη, όπως επισημαίνει πηγή του οικονομικού επιτελείου. Αυτό σημαίνει ότι τα οφέλη δεν έχουν ακόμη γίνει ορατά στο σύνολό τους.

Γιατί βλέπουν θετικά την Ελλάδα οι ξένοι οίκοι αξιολόγησης

Αυτό που αναμένει η κυβέρνηση από τους οίκους αξιολόγησης είναι να αποτυπώσουν σταδιακά τις θετικές εξελίξεις στην ελληνική οικονομία, κάτι που με τη σειρά του θα βελτιώσει έτι περαιτέρω τις συνθήκες πρόσβασης στην αγορά κεφαλαίων. Ο οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού, Αλέξης Πατέλης, ο άνθρωπος που εκπροσωπεί την κυβέρνηση στις συζητήσεις με τους διεθνείς επενδυτές, εκτιμά ότι το ενδιαφέρον τους εστιάζεται σε τρεις βασικούς παράγοντες.

Πρώτον, η πανδημία υποχρέωσε σχεδόν όλες τις χώρες να δανειστούν. Η προηγούμενη δημοσιονομική προσαρμογή έχει κάνει την Ελλάδα μια πιο φυσιολογική χώρα και πλέον αντιμετωπίζεται ισότιμα με τις άλλες ευρωπαϊκές. Είναι ενδεικτικό της αποκατάστασης της εμπιστοσύνης το γεγονός ότι τα ελληνικά ομόλογα αντιμετωπίζονται από την ΕΚΤ όπως αυτά οποιασδήποτε άλλης χώρας, γεγονός που δεν συνέβαινε πριν από την αλλαγή της κυβέρνησης.

Ο δεύτερος παράγοντας που ενδιαφέρει τους οίκους αξιολόγησης είναι η επιτυχία της υγειονομικής διαχείρισης, αλλά και της διαχείρισης των εμβολιασμών. Οι εκπρόσωποι των ξένων οίκων δηλώνουν εντυπωσιασμένοι από την ταχύτητα απόκρισης των ελληνικών Αρχών. Το άμεσο κέρδος θα φανεί φυσικά στον τουρισμό, αλλά οι άνθρωποι που αξιολογούν την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας ενδιαφέρονται για τη λειτουργία του κράτους και την ικανότητά του να αντιμετωπίζει κρίσεις.

Ο τρίτος παράγοντας είναι η πρόοδος στο τραπεζικό σύστημα. Οι εξελίξεις σχετικά με την αύξηση κεφαλαίου της Τράπεζας Πειραιώς είναι ενδεικτικές. Οπως όλα δείχνουν δεν θα έχει πρόβλημα να βρει κεφάλαια για την ανακεφαλαιοποίησή της και μάλιστα από τον ιδιωτικό τομέα - γεγονός που έμοιαζε με επιστημονική φαντασία μερικά χρόνια νωρίτερα. Επιπλέον, αυτή τη φορά, η ανακεφαλαιοποίηση μοιάζει να έχει ουσιαστική επίδραση στην εξυγίανση της τράπεζας. Μετά την ολοκλήρωση του σχεδίου (συνολικού ύψους 2,6 δισ. ευρώ), τα «κόκκινα» δάνεια της Πειραιώς θα έχουν πέσει σε επίπεδα της τάξης του 3%. Την ερχόμενη εβδομάδα θα γίνουν οι κυβερνητικές ανακοινώσεις για το Ταμείο Ανάκαμψης. Οι εργασίες για τη διαμόρφωση του τελικού ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας συνεχίζονται με πυρετώδεις ρυθμούς, με την επίσημη αποκάλυψη από τον ίδιο τον πρωθυπουργό να προγραμματίζεται για την ερχόμενη εβδομάδα. Μέχρι στιγμής, έχουν γίνει πάνω από 100 τηλεδιασκέψεις με τις Βρυξέλλες σε ανώτατο αλλά και σε τεχνικό επίπεδο και κλείνουν και οι τελευταίες λεπτομέρειες. Η προετοιμασία του ελληνικού σχεδίου για το Ταμείο Ανάκαμψης ξεκίνησε τον περασμένο Αύγουστο, με αιχμή τη Συντονιστική Επιτροπή, που αποτελείται από τους Θ. Σκυλακάκη, Α. Σκέρτσο, Αλ. Πατέλη, Μ. Αργυρού, Δ. Σκάλκο και Ν. Μαντζούφα. Το σχέδιο, συνολικού ύψους 32 δισ. ευρώ, αποτελείται από δεκάδες έργα και μεταρρυθμίσεις