Υπάρχει ένας ελέφαντας στο δωμάτιο της ελληνικής πολιτείας. Είναι τεράστιος, ασήκωτος και όλοι τον βλέπουν, αλλά ελάχιστοι τολμούν να τον κατονομάσουν: το πρόβλημα της κακονομίας και της πολυνομίας. Αν θέλουμε να μιλήσουμε με ειλικρίνεια για τα βαθύτερα αίτια των παθογενειών της χώρας, πρέπει να παραδεχτούμε ότι σχεδόν όλα τα μεγάλα μας προβλήματα -από τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά, μέχρι την αναποτελεσματικότητα του κράτους και τη χαμηλή εμπιστοσύνη στους θεσμούς -ξεκινούν και τελειώνουν στον τρόπο που φτιάχνουμε, διαχειριζόμαστε και εφαρμόζουμε τους νόμους.

Τι είναι Πολυνομία και Κακονομία;

Πολυνομία: Η υπερπαραγωγή νόμων, διατάξεων, τροπολογιών και κανονισμών, που αλληλοεπικαλύπτονται ή και αντιφάσκουν μεταξύ τους (OECD, 2011).

Κακονομία: Η κακή ποιότητα των νόμων: ασαφείς διατυπώσεις, αντιφατικές διατάξεις, νομοθετήματα που αφήνουν περισσότερα ερωτήματα παρά λύνουν προβλήματα (European Commission, 2012).

Το Σύστημα που Αυτοϋπονομεύεται

Το ελληνικό θεσμικό σύστημα, όπως αναλύεται στη μελέτη, παράγει διαρκώς νέους νόμους χωρίς να ελέγχει αν ήδη υπάρχουν ρυθμίσεις που θα μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα, χωρίς να κοιτάζει τι κάνουν άλλες χώρες με επιτυχία, και χωρίς να αξιολογεί τις πραγματικές επιπτώσεις κάθε νέας παρέμβασης (Πολυνομία, Κακονομία και Γραφειοκρατία στην Ελλάδα, διαΝΕΟσις).

Το αποτέλεσμα; Μια ατέρμονη συσσώρευση νομοθεσίας, με τους βουλευτές και τις κυβερνήσεις να νομοθετούν για να δείξουν έργο ή να εξυπηρετήσουν συμφέροντα, αντί να εστιάζουν στην ουσία και τη λειτουργικότητα.

Ο Μηχανισμός που δεν δουλεύει

Το θεμέλιο ενός κοινοβουλευτικού κράτους δεν είναι απλώς το Σύνταγμα και οι νόμοι του, αλλά ο τρόπος που αυτά τα δύο αλληλεπιδρούν με τους κοινοβουλευτικούς παράγοντες. Στην Ελλάδα, αυτός ο μηχανισμός είναι χτισμένος για βραχυχρόνιες λειτουργίες και οχι -το πιο σημαντικό- για μακροχρόνιες. Δεν υπάρχουν επαρκείς δικλείδες ασφαλείας για να αποτρέψουν την κακονομία και την πολυνομία. Έτσι, τα συμπτώματα –όπως η γραφειοκρατία, η αβεβαιότητα, η αδυναμία εφαρμογής των νόμων– δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της λανθασμένης αγωγής που δίνει το ίδιο το σύστημα στον εαυτό του.

Παραδείγματα που μιλούν από μόνα τους

Φορολογία: Από το 2001 έως το 2016 θεσπίστηκαν 36 διαφορετικοί φορολογικοί νόμοι, με αμέτρητες τροπολογίες. Το αποτέλεσμα; Ένα αδιανόητα περίπλοκο και ασταθές φορολογικό περιβάλλον που αποθαρρύνει κάθε επένδυση (βλ. Πίνακας 11, Πολυνομία, διαΝΕΟσις).

Κοινωνική ασφάλιση: Η πολυνομία στις κοινωνικές ασφαλίσεις είναι τέτοια, που ακόμα και οι ειδικοί δυσκολεύονται να βγάλουν άκρη. Το 2010-2016 προστέθηκαν 2.129 νέα άρθρα σε 37 νόμους, χωρίς να λύνονται τα βασικά προβλήματα (βλ. Πίνακας 13, Πολυνομία, διαΝΕΟσις).

Έρευνα & Τεχνολογία: Στον τομέα αυτό, μεταξύ 2001 και 2016, θεσπίστηκαν 17 διαφορετικοί νόμοι με συνολικά 586 άρθρα, τα οποία συχνά αλληλοαναιρούνται ή δημιουργούν αντικρουόμενες υποχρεώσεις. Το αποτέλεσμα; Ερευνητικά προγράμματα μπλοκάρονται για μήνες ή και χρόνια, επειδή κανείς δεν μπορεί να ερμηνεύσει με σιγουριά ποιος νόμος υπερισχύει (βλ. Πίνακας 15, Πολυνομία, διαΝΕΟσις).

Καινοτομία χωρίς Μνήμη και Μέτρο

Η "καινοτομία" στη νομοθέτηση γίνεται συχνά χωρίς να εξετάζεται τι ήδη υπάρχει, αν οι παλιοί νόμοι λύνουν το πρόβλημα ή αν υπάρχουν διεθνείς καλές πρακτικές που θα μπορούσαμε να υιοθετήσουμε.

Η Πολυνομία και η Κακονομία Παραλύουν τη Δικαιοσύνη – Και την Οικονομία

Η πολυνομία και η κακονομία αποδεικνύονται καταστροφικές και για τη δικαιοσύνη. Οι δικαστές και οι δικηγόροι καλούνται καθημερινά να ερμηνεύσουν ένα χαώδες, αλληλοσυγκρουόμενο και συχνά ασαφές νομικό πλαίσιο. Η πολυνομία και η κακονομία οδηγούν σε αύξηση των δικαστικών διαφορών, επιβράδυνση της απονομής δικαιοσύνης και τελικά σε μείωση της εμπιστοσύνης των πολιτών και των επιχειρήσεων στους θεσμούς».


Πώς το βλέπουμε στην πράξη;

Μόνο την περίοδο 2011-2017, κατατέθηκαν 1.211 τροπολογίες, εκ των οποίων οι 1.085 έγιναν δεκτές – πολλές μάλιστα την τελευταία στιγμή, χωρίς ουσιαστικό έλεγχο, δημιουργώντας νομικά κενά και αντιφάσεις (βλ. Πίνακας 2, Πολυνομία, διαΝΕΟσις).

Στη φορολογία, 36 διαφορετικοί νόμοι σε 15 χρόνια οδηγούν σε αλλεπάλληλες αναβολές και ερμηνευτικές διαμάχες. Στις κοινωνικές ασφαλίσεις, μεταξύ 2010-2016, προστέθηκαν 2.129 νέα άρθρα σε 37 νόμους, με αποτέλεσμα να εκκρεμούν χιλιάδες υποθέσεις στα δικαστήρια Υποθέσεις που μέχρι και τώρα δεν έχουν λυθεί (βλ. Πίνακας 13, Polynomia, διαΝΕΟσις).

Η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης δεν είναι απλώς θεσμικό πρόβλημα - είναι βαρίδι για την οικονομία. Όταν μια εμπορική διαφορά ή μια επενδυτική υπόθεση σέρνεται στα δικαστήρια για χρόνια, λόγω ασαφών ή αντικρουόμενων νόμων, το μήνυμα προς την αγορά είναι σαφές: εδώ, τίποτα δεν είναι σίγουρο, τίποτα δεν κινείται γρήγορα. Η Ελλάδα κατατάσσεται σταθερά στις τελευταίες θέσεις της Ευρώπης ως προς τον χρόνο απονομής δικαιοσύνης (WBDB, EU Justice Scoreboard).

Συνεπώς το νομικό μας σύστημα παραμένει δαιδαλώδες, η δικαιοσύνη σέρνεται και η οικονομία ως αποτέλεσμα ασφυκτιά. Επιπροσθέτως κανείς σοβαρός επενδυτής δεν ρισκάρει τα κεφάλαιά του σε μια χώρα όπου η έκβαση και η ταχύτητα της δικαστικής διαδικασίας εξαρτώνται από το αν θα βρεθεί ο σωστός νόμος μέσα στο χάος της πολυνομίας και σίγουρα δεν είναι η θέση της κυβέρνησης να διευκολύνει μεμονωμένα εταιρείες ως λογιστής για την επένδυση τους στην χώρα μας.


Συμπέρασμα

Όσο το σύστημα παράγει νόμους χωρίς λογική, χωρίς αυτοέλεγχο, χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση και χωρίς σεβασμό στη συνέχεια και τη συνοχή, τίποτα δεν θα αλλάξει. Η λύση δεν είναι περισσότερη νομοθεσία, αλλά καλύτερη νομοθεσία. Και κυρίως, ένα νέο θεσμικό πλαίσιο που θα εμποδίζει το ίδιο το κράτος να αυτοϋπονομεύεται.


Ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι εδώ. Ώρα να τον δούμε κατάματα.



Ο Φίλιππος Πετρόπουλος είναι ιδρυτής & Πρόεδρος του Debate House



Βιβλιογραφία άρθρου:

  • Πολυνομία, Κακονομία και Γραφειοκρατία στην Ελλάδα, διαΝΕΟσις, 2017
  • OECD (2011), Regulatory Policy and Governance: Supporting Economic Growth and Serving the Public Interest
  • European Commission (2012), EU Justice Scoreboard
  • World Bank, Doing Business Report