Ύστερα από μια μακρά περίοδο απουσίας χειρισμών και πρωτοβουλιών της ελληνικής διπλωματίας στη ζώνη της Νότιας Μεσογείου, εκεί που εκκρεμούν διαφορές ως προς τη χάραξη των ζωνών δικαιοδοσίας και οικονομικής εκμετάλλευσης μεταξύ Ελλάδας - Λιβύης και επιχειρεί η Αγκυρα να δημιουργήσει δεδικασμένα κατά παρέκκλιση του ισχύοντος Διεθνούς Δικαίου μέσω του έωλου μνημονίου Τουρκίας - Λιβύης από το 2019, η Αθήνα επιστρέφει στη γεωπολιτική περιοχή επιδιώκοντας λύσεις και διεξόδους στις εμπλοκές που εν τω μεταξύ έχουν δημιουργηθεί.

Διαβάστε: Το παρασκήνιο της συνάντησης Γεραπετρίτη και Αμπντελάτι: Πώς "λύθηκε" η διαφορά με τη Ρηματική Διακοίνωση της Αιγύπτου - Τι συμφωνήθηκε για ΑΟΖ, Λιβύη και Μονή Σινά


Το ελληνικό comeback στη Νότια Μεσόγειο – Από την αδράνεια στην αντεπίθεση

Από τον Αύγουστο του 2020, που υπεγράφη η συμφωνία μερικής οριοθέτησης των ΑΟΖ μεταξύ Αιγύπτου και Ελλάδας από τους τότε υπουργούς Εξωτερικών, Δένδια και Σούκρι, μέχρι και τον Μάιο του 2025, που υπεγράφη η στρατηγική συμφωνία Ελλάδας - Αιγύπτου, η ελληνική διπλωματία απέφυγε κάθε σπουδαία κίνηση στην περιοχή νοτίως και νοτιοδυτικά της Κρήτης. Ενδεχομένως, εξαιτίας του γεγονότος ότι η Λιβύη δεν διαθέτει μετά την πτώση Καντάφι σταθερό, θεσμικά, καθεστώς διακυβέρνησης και εκπροσώπησης για την υπογραφή επίσημων συμφωνιών, ακόμα και όταν έπαυσε ο θερμός εμφύλιος μεταξύ Βεγγάζης και Τρίπολης, αλλά και της αλλαγής προτεραιοτήτων της Αθήνας στην περιφερειακή της διεθνή πολιτική από το 2023, υπολογίζοντας σε μια πιο αξιόπιστη σχέση και συντονισμό με την Τουρκία μετά την περίφημη Διακήρυξη των Αθηνών και την εντατικοποίηση του διμερούς διαλόγου, ακόμα και σε ηγετικό επίπεδο, με την Αγκυρα και τη διακυβέρνηση Ερντογάν.

Η Αθήνα άφησε επικίνδυνα χώρο για δραστηριότητα και συγκρότηση συσχετισμών εναντίον των δομικών και νόμιμων συμφερόντων της στην επίμαχη περιοχή



Πώς η Τουρκία κέρδισε έδαφος στη Λιβύη 

Ουσιαστικά η Ελλάδα άφησε επικίνδυνα χώρο για δραστηριότητα και συγκρότηση συσχετισμών εναντίον των δομικών και νόμιμων συμφερόντων της στην επίμαχη περιοχή. Αυτό έγινε μάλιστα με θεαματικό τρόπο αντιληπτό και από τη συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη της ηγεσίας Τουρκίας, Ιταλίας, Λιβύης (Ερντογάν, Μελόνι, Ντμπεϊμπά) για την εκμετάλλευση των πετρελαίων της Λιβύης και τη στήριξή της, με θορυβώδη αποκλεισμό της Ελλάδας από αυτήν, παρά τις προσπάθειες Γεραπετρίτη με συζητήσεις στην Τρίπολη αλλά και τη Βεγγάζη να αναλάβει ρόλο η χώρα μας, αξιοποιώντας και το ευρωπαϊκό χαρτί.

Από την πλευρά της Τουρκίας, το κενό αυτό τα προηγούμενα χρόνια αξιοποιήθηκε με διακριτική και όχι πομπώδη διπλωματία, προκειμένου, βαθμηδόν, να αναβαθμίσει τις σχέσεις της με τον στρατάρχη Χαφτάρ, ηγέτη της Κυρηναϊκής και αντίπαλο μέχρι πρότινος της τουρκικής επιρροής στο καθεστώς της Τρίπολης, προκειμένου να επιτύχει την υποστήριξη του παράλογου, από πλευράς Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, αλλά και γεωγραφικά, μνημονίου με τη Λιβύη. Αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης ήταν στις 27 Μαΐου και στις 20 Ιουνίου να υπάρξουν ρηματικές διακοινώσεις από την πλευρά της Λιβύης, πλήρως ευθυγραμμισμένες με τις αντιλήψεις της Αγκυρας, με τις οποίες αμφισβήτησε την οριοθέτηση της μέσης γραμμής μεταξύ των θαλάσσιων χώρων με την Ελλάδα, όπως και την οριοθέτηση των δημοπρατούμενων οικοπέδων για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων που έχουν ανακοινωθεί από την Ελλάδα από το 2014 και το 2017, χωρίς να υπάρξουν αντιδράσεις από τη Λιβύη. Στις διακοινώσεις της αυτές η Τρίπολη υιοθετεί πλήρως την αντίληψη της Αγκυρας και προβάλλει τη λογική ότι τα νησιά, μεταξύ αυτών και η Κρήτη, δεν διαθέτουν ζώνες οικονομικής εκμετάλλευσης πέρα από τα χωρικά τους ύδατα, με αποτέλεσμα ο ορισμός της «μέσης γραμμής» που θεωρεί η Αθήνα να επικαλύπτει μέρος της επικράτειας της Λιβύης.

Στην αναταραχή αυτή πρωτεύοντα ρόλο έχει η Αγκυρα, αφού προσπαθεί να προσβάλει την ειρηνική διαπραγμάτευση αλλά και τυχόν κοινή προσφυγή στη διεθνή διαιτησία

Οι ρηματικές διακοινώσεις και η απάντηση της Ελλάδας 

Μόλις την Τετάρτη η Αθήνα με ρηματική της διακοίνωση, με κάθε επισημότητα και δημοσιότητα, προς τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ απάντησε με πολύ στιβαρά επιχειρήματα, βασισμένα στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, για τα όρια των ζωνών οικονομικής εκμετάλλευσης που δικαιούται, αλλά και για τη βασιμότητα της «μέσης γραμμής» με τη Λιβύη. Πέραν αυτών, θυμίζει ότι η Λιβύη όλα τα προηγούμενα χρόνια από το 2014 και το 2017, όταν υπήρξε η ανακοίνωση των οικοπέδων προς εκμετάλλευση από την πλευρά της Ελλάδας, ουδεμία ένσταση είχε υποβάλει σχετικά.

Ταυτόχρονα η Αθήνα, θέλοντας να κάνει ένα βήμα παραπέρα, δηλωτικό της βούλησής της να οριοθετηθούν με μόνιμο τρόπο οι ζώνες με τη Λιβύη, ανακοίνωσε τεχνική και πολιτική επιτροπή για διμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών, προκειμένου να λυθεί η εκκρεμότητα ως προς το εύρος των θαλάσσιων ζωνών τους. Σημειωτέον ότι και από την πλευρά της Λιβύης τα οικόπεδα που έχουν ανακοινωθεί προς ενεργειακή εκμετάλλευση σέβονται τη «μέση γραμμή» που έχει ορίσει η Αθήνα.

Φυσικά στην αναταραχή αυτή πρωτεύοντα ρόλο έχει η Τουρκία, αφού προσπαθεί να προσβάλει την ειρηνική διαπραγμάτευση μεταξύ των δυο χωρών αλλά και τυχόν κοινή προσφυγή τους στη διεθνή διαιτησία για τον καθορισμό των ΑΟΖ τους, προκειμένου να διατηρήσει σε ενέργεια το μνημόνιό της με τη Λιβύη, έστω και εάν αυτό δεν μπορεί να παραγάγει νόμιμα αποτελέσματα ούτε σχετίζεται με παρακείμενες ή γειτονικές χώρες. Η όλη ενέργεια που έχει διοχετευθεί στη διπλωματική σκακιέρα της Νοτίου Μεσογείου και ειδικά στο τρίγωνο Ελλάδας - Λιβύης - Αιγύπτου σχετίζεται με το ενδιαφέρον δυο εμβληματικών αμερικανικών πετρελαϊκών κολοσσών να αναλάβουν δραστηριότητα στην εν λόγω περιοχή, σε συνθήκες νομιμότητας και σταθερότητας.

Η Chevron είναι ο κύριος διεθνής παίκτης για την έρευνα και εξόρυξη στα οικόπεδα που έχει ανακοινώσει προς δημοπράτηση η Ελλάδα δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης, εκτός των οικοπέδων που ήδη έχει εμπλακεί η Exxon Mobil, ενώ η τελευταία, όπως ανακοινώθηκε τα τελευταία 24ωρα, αναλαμβάνει ήδη την έρευνα και την εξόρυξη των πετρελαϊκών κοιτασμάτων ή εκείνων του φυσικού αερίου της Λιβύης, με υπογραφή συμφωνίας με την Τρίπολη. Αυτή η εξέλιξη κρίνεται καθοριστική για τα οικονομικά της Λιβύης, αφού η παραγωγή τουλάχιστον 2 εκατ. βαρελιών ημερησίως είναι κύριο κριτήριο της επιβίωσής της.



Το παρασκήνιο με την Αίγυπτο

Αν στην περίπτωση της Λιβύης υπάρχουν κάποια δεδομένα που δικαιολογούν εν μέρει την απόσυρση ουσιαστικά της ελληνικής διπλωματίας από την περιοχή, με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να εξηγηθεί η ελληνική αβελτηρία στις σχέσεις με την Αίγυπτο. Στην περίπτωση αυτή οι δύο χώρες όλη την προηγούμενη δεκαετία αναπτύσσουν όλο και πιο στενές και πολυεπίπεδες σχέσεις σε διπλωματικά τρίγωνα με την Κύπρο και το Ισραήλ. Εχει ήδη συμφωνηθεί η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ τους από το 2020, όπως συνέβη και με την Ιταλία, ενώ ένα καλώδιο ηλεκτρικής ενέργειας, που θα συνδέει την Αίγυπτο με την Ευρώπη μέσω της Ελλάδας, και ειδικά της Κρήτης, αποτελεί έργο σε εξέλιξη. Ταυτόχρονα, εντός του τρέχοντος έτους συνομολογήθηκε σε πανηγυρικούς τόνους από την Αθήνα, με την παρουσία εδώ του προέδρου Σίσι, στρατηγική διμερής συμφωνία. Η Ελλάδα φέρεται να έχει στηρίξει στην Ευρώπη την παροχή οικονομικής στήριξης στην Αίγυπτο, ενώ σε επίπεδο δηλώσεων σε κανένα επίπεδο δεν υπήρξαν πικρά σχόλια.

Παρ’ όλα αυτά, προέκυψαν αναταράξεις τους τελευταίους μήνες, που σε κά ποιους κύκλους των Αθηνών έδωσαν την ευκαιρία να εκδηλώσουν την καχυποψία τους ως προς την αξιοπιστία και τη σταθερότητα του άξονα Αθήνας - Καΐρου αλλά και των συγκλίσεων στην Ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή, προβάλλοντας τις γνωστές εμμονές τους ότι όλοι οι δρόμοι περνούν από την Υψηλή Πύλη στην Τουρκία. Τα όποια ζητήματα δημιουργήθηκαν τον τελευταίο καιρό στη σχέση με την Αίγυπτο έχουν πλέον γίνει πολύ συγκεκριμένα. Η επίσκεψη άλλωστε του υπουργού Εξωτερικών Μ. Αμπντελάτι μέσα στον Αύγουστο στην Αθήνα και οι συζητήσεις με τον Ελληνα ομόλογό του, σε πολύ θετικό κλίμα όπως προκύπτει, και τα ανέδειξε και έδωσε διεξόδους σε αυτά. Βασικό ζήτημα, το περιουσιακό της Ελληνορθόδοξης Μονής του Σινά, που η απόφαση του Εφετείου της Ισμαηλίας για το ιδιοκτησιακό καθεστώς του δημιούργησε πολύ σοβαρή αναστάτωση.

Η Ελλάδα έχει προσφύγει σχετικά με την ακύρωση της συγκεκριμένης ετυμηγορίας στο Ανώτατο Δικαστήριο της Αιγύπτου, η απόφαση του οποίου αναμένεται σε δύο χρόνια, ενώ νομοθέτησε ΝΠΔΔ για την περιουσία και την ιδιοκτησία της μονής. Οι συζητήσεις και οι δηλώσεις που ακολούθησαν των δύο υπουργών Εξωτερικών στην Αθήνα δίνουν αισιοδοξία ότι πολύ σύντομα, όπως υπογράμμισε ο κ. Αμπντελάτι, θα υπάρξει συμφωνία για τη μονή από το κράτος της Αιγύπτου, με την παρουσία και της Ελλάδας. Ως προς τον λατρευτικό χαρακτήρα της μονής, ο Αιγύπτιος υπουργός υπήρξε κατηγορηματικός ότι οι όποιες πληροφορίες ή φήμες για τη μετατροπή της σε μουσείο είναι «ανύπαρκτες και κακόβουλες». Ενα από τα ζητήματα που είχαν μείνει στην αφάνεια της δημοσιότητας από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών ήταν οι ενστάσεις που υπήρχαν από το Κάιρο για κάποιες συγκριμένες περιοχές όπου εφάπτονται οι ΑΟΖ Ελλάδας και Αιγύπτου όπως αποτυπώθηκαν στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό της Ελλάδας. Οι εν λόγω διαφορετικές εκτιμήσεις προβλέπεται να διευθετηθούν σε φιλικό κλίμα. Πέραν αυτών, σημαντικές χαρακτηρίζονται οι συνομιλίες που εξελίχθηκαν για την ανάσχεση της παράνομης μετανάστευσης τόσο στο μέτωπο της Αιγύπτου όσο και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τα εδάφη της Λιβύης.

Η Αίγυπτος είναι η πιο γειτονική χώρα στη Λιβύη, ενώ τα σύνορά της με την Κυρηναϊκή (Ανατολική Λιβύη) είναι απολύτως ανοιχτά στο περιβάλλον της ερήμου. Στο πλέγμα των ζητημάτων αυτών υπήρξαν προσεγγίσεις για την αύξηση της νόμιμης μετανάστευσης από την Αίγυπτο, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες που προκύπτουν στην Ελλάδα σε διάφορους τομείς, όπως ο τουρισμός ή η πρωτογενής παραγωγή και φυσικά η αλιεία. Ενα ζήτημα που επίσης η Αθήνα τα προηγούμενα χρόνια δεν φρόντισε με τη δέουσα προσοχή, παρά τις διακηρύξεις της, προκαλώντας πικρίες στο Κάιρο.

Δημοσιεύθηκε στα Παραπολιτικά