Πώς έζησε η ανθρωπότητα την ισπανική γρίπη καθώς μαίνονταν ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος πριν από έναν αιώνα; Τι συνέβη με τη μετάδοσή της και τα διαδοχικά κύματα, πώς λειτούργησε η καραντίνα, ποια ήταν τα θύματά της; Πώς η εμπειρία της ισπανικής γρίπης απωθήθηκε σε συλλογικό επίπεδο καθώς η κοινή γνώμη δεν μπορούσε να συμφιλιωθεί με το γεγονός ότι ο κόσμος απλώς… πεθαίνει από γρίπη;
Ο Freddy Vinet, γεωγράφος και ιστορικός, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Μοντεπελιέ, με το έργο του Η μεγάλη γρίπη του 1918: Η χειρότερη επιδημία του 20ού αιώνα -που θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, στις 2 Ιουλίου 2020, σε μετάφραση της Αριστέας Κομνηνέλλη- επιχειρεί μια χαρτογράφηση της λεγόμενης ισπανικής γρίπης, καθώς και μια αποτίμηση της αντιμετώπισής της, των συνεπειών της και της θέσης που κατέλαβε στη συλλογική μνήμη.
Το βιβλίο, που εκδόθηκε στη Γαλλία το 2018, είναι προϊόν αρχειακής έρευνας και αξιοποίησης της υπάρχουσας βιβλιογραφίας η οποία έχει πυκνώσει το τελευταίο διάστημα. Η συγκεκριμένη πανδημία είχε για πολλά χρόνια αγνοηθεί από την ιστορική έρευνα και κατείχε δευτερεύουσα θέση στην εξιστόρηση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Η γρίπη ξεσπά την άνοιξη του 1918, όταν η έκβαση του πολέμου είναι ακόμη αβέβαιη, λίγους μήνες δηλαδή πριν από την ανακωχή της 11ης Νοεμβρίου 1918. Το γεγονός ότι η επιδημία εκδηλώνεται μεσούντος του πολέμου επηρεάζει καθοριστικά τη διάδοσή της, τον τρόπο αντιμετώπισής της αλλά και τη θέση που θα λάβει στην ιστορική μνήμη.
Περίπου 50 με 100 εκατομμύρια νεκροί σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα σε διάστημα λίγο μεγαλύτερο του ενός έτους είναι ο τραγικός απολογισμός. Αυτή η απίστευτη εκατόμβη, που τα θύματά της είναι τουλάχιστον δύο φορές περισσότερα από εκείνα των χαρακωμάτων του Μεγάλου Πολέμου, δεν προκλήθηκαν από τα πυροβόλα όπλα ή τις ξιφολόγχες. Η επιδημία, που έμεινε γνωστή με το όνομα «ισπανική γρίπη», χτυπά κατά τους τελευταίους μήνες του πολέμου, από τον Απρίλιο του 1918 έως τον Ιούνιο του 1919, και πλήττει ολόκληρο τον κόσμο, από την Ευρώπη μέχρι και τα πιο απομακρυσμένα νησιά του Ειρηνικού. Σκοτώνει κυρίως νέους ενήλικες πάνω στην ακμή τους και εκτιμάται ότι οδηγεί στον θάνατο από το 2% έως το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Η χαμηλή θνητότητα που παρουσιάζει η εποχική γρίπη, σε αντίθεση με άλλες επιδημίες που έπλητταν τον κόσμο όπως η πνευμονική πανώλη, η χολέρα ή ο τύφος, δημιουργεί την πεποίθηση πως «δεν πεθαίνει κανείς από γρίπη». Επιπλέον, στο βιβλίο, παρουσιάζονται οι πολιτικές αντιμετώπισης που ακολουθήθηκαν από διάφορα κράτη με αποτελέσματα άλλοτε μοιραία και άλλοτε ανακουφιστικά.
Πολύ ελκυστικό στοιχείο του βιβλίου είναι η συνεχής μετακίνηση του συγγραφέα από τη μεγάλη κλίμακα στη μικρή. Σε σύνδεση πάντα με τη μεγάλη εικόνα της Ιστορίας, διαβάζουμε χαρακτηριστικά παραδείγματα και περιστατικά που με αφηγηματική οικονομία αναπλάθουν την εποχή. Έτσι, μαθαίνουμε γιατί οι Αμερικανικές Σαμόα δεν επλήγησαν, ενώ υπήρξε εκατόμβη νεκρών στις Δυτικές Σαμόα, ποιο ήταν το πλοίο που έσπειρε την επιδημία στα αρχιπελάγη του Νοτιοανατολικού Ειρηνικού, τι γράφει στη σύζυγό του ένας ασθενής που νοσηλεύεται στο νοσοκομείο, πώς παρουσιάζουν τη γρίπη οι γιατροί σε αναφορές τους προς τις υγειονομικές αρχές.
Το βιβλίο συνοδεύεται από διαγράμματα, χάρτες και εκτενείς βιβλιογραφικές και αρχειακές παραπομπές.
Αν και μείζον γεγονός, η πιο θανατηφόρα επιδημία από την εποχή της Μαύρης Πανώλης του 1348, η Μεγάλη Γρίπη έχει σήμερα απωθηθεί από τη συλλογική μνήμη. Η επιδημία του Covid-19 μας θύμισε πως ο μολυσματικός κίνδυνος δεν τείνει να εκλείψει και ότι πρέπει να μένουμε σε εγρήγορση απέναντι στην απειλή αυτή.
Τη στιγμή που οι πανδημίες αποτελούν ακόμα και σήμερα απειλή για την ανθρωπότητα, το βιβλίο αυτό φωτίζει τα διδάγματα που μπορούμε να αντλήσουμε από παρόμοια συμβάντα που αποτελούν σημεία αναφοράς. Έστω κι αν η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ακριβώς η ίδια, το βλέμμα μας πάνω στα γεγονότα του παρελθόντος είναι πάντα ωφέλιμο και μας βοηθά να ερμηνεύσουμε τις δοκιμασίες που βιώνουμε.
