Μενδώνη για Ακρόπολη: Κάποιοι μικρόψυχοι αμφισβητούν τον σπουδαίο αρχαιολόγο Μανώλη Κορρέ
Τα πραγματικά δεδομένα για τις διαδρομές ΑμεΑ στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης
Με τα έργα αναβάθμισης των παρεχόμενων υπηρεσιών στην Ακρόπολη, ο Ιερός Βράχος καθίσταται -για πρώτη φορά -απολύτως προσβάσιμος όχι μόνον στα ΑμεΑ, αλλά και σε πολίτες με κινητικά ή άλλα προβλήματα υγείας. Όταν ολοκληρωθούν και παραδοθούν στις 3 Δεκεμβρίου 2020, μαζί με το νέο, ασφαλή υπερσύγχρονο ανελκυστήρα πλαγιάς, η εμπειρία της επίσκεψης στην Ακρόπολη θα είναι τελείως διαφορετική.
Για την αποκατάσταση της αλήθειας σε ότι αφορά το έργο των διαδρομών ΑμεΑ το Υπουργείο Πολιτισμού διευκρινίζονται τα εξής:
Το έργο της διάστρωσης των διαδρομών δεν αντιμετωπίζεται ως απλή συντήρηση του υφιστάμενου δικτύου, το οποίο άλλωστε κατασκευάστηκε πριν τουλάχιστον πενήντα χρόνια με τις τότε κατασκευαστικές και επιστημονικές παραδοχές. Είναι τμήμα της μελέτης για την αποκατάσταση των εδαφών του αρχαίου ιερού του ακαδημαϊκού και προέδρου της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως κ. Μανόλη Κορρέ, του αρχιτέκτονα με την πληρέστερη γνώση για το σύνολο των μνημείων επί του Ιερού Βράχου. Οι διαμορφώσεις, οριζοντιογραφικά και υψομετρικά, ακολουθούν τα αρχαιολογικά δεδομένα, αποκαθιστώντας τις αρχαίες χαράξεις της οδού των Παναθηναίων. Ο επισκέπτης θα έχει για πρώτη φορά την εικόνα που είχαν οι αρχαίοι Αθηναίοι. Η οδός των Παναθηναίων, που ξεκινάει από τα Προπύλαια και φτάνει στο ναό της Ρώμης και του Αύγουστου, είχε διαστρωθεί, εκ νέου, με σκυρόδεμα το 1978 και επιστρώθηκε με το ίδιο υλικό πολλές φορές έκτοτε για να επισκευαστεί η καλπάζουσα φθορά. Η σχετική συζήτηση για τις διαδρομές των ατόμων με δυσκολία στην κίνηση είχε ξεκινήσει τουλάχιστον από τα μέσα του 2018, χωρίς να υπάρξει καμία πρόταση.
Τα υλικά
Από τις 19 Μάιου 2020, οπότε το ΚΑΣ γνωμοδότησε ομόφωνα για την εφαρμογή της σχετικής μελέτης, έως τον περασμένο Ιούλιο, πραγματοποιήθηκε ενδελεχής έρευνα για τον καθορισμό σύγχρονων κατάλληλων υλικών, τόσο από πλευράς σύστασης όσο και εμφάνισης. Κατά την αξιολόγηση δοκιμαστικών εφαρμογών υλικών επί τόπου από την Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ), ορισμένα απορρίφθηκαν λόγω αντοχής και άλλα λόγω εμφάνισης. Επιλέχθηκε ως αισθητικά αποδεκτό το συγκεκριμένο σκυρόδεμα με περιεκτικότητα σε τσιμέντο 12%. Το τελικό αποτέλεσμα θα είναι τεχνητός λίθος, αντίστοιχος με τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη συμπλήρωση των μνημείων. Επισημαίνεται ότι στην Ακρόπολη εκτελείται το συστηματικό έργο συντήρησης και αναστήλωσης των μνημείων, το οποίο απαιτεί τη μεταφορά υλικών και μαρμάρων έως 10 τόνων, με βαρέα οχήματα. Ως εκ τούτου οι διαδρομές πρέπει να είναι κατασκευασμένες από υλικό υψηλής αντοχής που να προσδίδει σταθερότητα. Η ΕΣΜΑ συνεκτιμώντας τα δεδομένα αποφάσισε την εφαρμογή του συγκεκριμένου νέου υλικού, αλλά μόνο στο υφιστάμενο δίκτυο (που ήταν ήδη κατασκευασμένο με σκυρόδεμα) με ορισμένες τροποποιήσεις απαραίτητες για την ένταξη του έργου σε μελλοντικές ανάγκες. Μία από αυτές είναι η διεύρυνση της διαδρομής ανατολικά των Προπυλαίων, ώστε να μπορεί να εξυπηρετήσει την διέλευση των εκατομμυρίων επισκεπτών, δημιουργώντας δύο κατευθύνσεις εισόδου και εξόδου, που θα αποσυμφορήσει την κυκλοφορία, και θα δώσει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να έχει καλύτερη εποπτεία των Προπυλαίων. Παράλληλα η ΕΣΜΑ αποφάσισε η Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως να συνεχίσει την έρευνα για τον σχεδιασμό και καθορισμό υλικών και για τις υπόλοιπες περιοχές της μελέτης, όπως τα πλατώματα θέασης των μνημείων, όπου οι απαιτήσεις σε αντοχή είναι μικρότερες. Η έρευνα αυτή είναι σε εξέλιξη.
Ασφάλεια για το μνημείο και τους επισκέπτες
Η νέα διάστρωση παρέχει ομαλή και αντιολισθητική επιφάνεια, απολύτως ασφαλή για τους επισκέπτες. Στο παρελθόν έχουν σημειωθεί πολλά ατυχήματα εξαιτίας της κλίσης και της ολισθηρότητας του εδάφους. Επιπλέον, στοχεύει στην προστασία του ίδιου του βράχου και των αρχαιολογικών καταλοίπων. Πριν από την διάστρωση προηγήθηκε λεπτομερής τρισδιάστατη και φωτογραμμετρική αποτύπωση, σε όσα σημεία του βράχου πρόκειται να καλυφθούν, με αποτέλεσμα να είναι διαθέσιμη η πλήρης τεκμηρίωσή τους. Η χρήση ενός λιγότερο ανθεκτικού υλικού θα απαιτούσε συχνή συντήρηση, που ως διαδικασία θα επιβάρυνε το μνημείο. Η επέμβαση που εφαρμόζεται στην κατασκευή των διαδρομών είναι πλήρως αναστρέψιμη. Μεταξύ του νέου υλικού και του υποστρώματος (βράχος) παρεμβάλλεται ειδική μεμβράνη. Οι τομές που υπάρχουν στους αρμούς, επί της ουσίας, επιτρέπουν την ολική ή τμηματική απομάκρυνση της διάστρωσης. Να τονιστεί ότι σήμερα ακόμη το έργο είναι σε εξέλιξη. Επομένως η εικόνα είναι εργοταξιακή και όχι η τελική. Απαιτούνται φινιρίσματα, κάλυψη των αρμών και διαμόρφωση των τελικών επιφανειών.
Δήλωση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη
Είμαστε σε μία εποχή, που φαίνεται ότι οι ειδικοί αμφισβητούνται. Αμφισβητήθηκαν οι γιατροί. Αμφισβητούνται τώρα και οι σημαντικότεροι αρχιτέκτονες, μηχανικοί και αρχαιολόγοι, οι οποίοι υπηρετούν στην Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, με κορυφαίο τον ακαδημαϊκό καθηγητή Μανόλη Κορρέ, για τον οποίο, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι ο απόλυτος γνώστης της Ακρόπολης και των μνημείων της. Αμφισβητούνται τα 17 μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, τα στελέχη της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, των οποίων το αναστηλωτικό έργο ουδέποτε έχει αμφισβητηθεί, καθώς και οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων και η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, καθώς και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών.
Μόνον απορία και έκπληξη μπορεί να προκαλέσει το γεγονός ότι κάποιοι χρησιμοποίησαν εικόνες εργοταξιακές, από το έργο της επίστρωσης των διαδρομών στην Ακρόπολη, το οποίο δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί -άρα δεν υπάρχει η τελική εικόνα- και το οποίο, σε κάθε περίπτωση, είναι επιλογή συνειδητή και προτεραιότητα για το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, εντασσόμενο στο Εθνικό Σχέδιο για τα Δικαιώματα των Ανθρώπων με Αναπηρία, προκειμένου το κορυφαίο μνημείο, το σύμβολο του δυτικού Πολιτισμού να καταστεί προσβάσιμο στην κοινωνία των τριών τρίτων. Όλοι έχουμε ίδια και ίσα δικαιώματα. Αυτό πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους. Μόνο μικρόψυχοι μπορούν να θεωρούν ότι ένα έργο, το οποίο εξασφαλίζει την απόλυτη πρόσβαση σε όλους τους συνανθρώπους μας, γίνεται για να δημιουργήσει πρόβλημα στο κορυφαίο μνημείο μας.
Όπως έχω δηλώσει πολλές φορές, η εικόνα της Ακρόπολης είναι η εικόνα της χώρας. Ολοκληρώσαμε τον φωτισμό και πήραμε μόνο εύσημα. Ολοκληρώνεται, τις αμέσως επόμενες ημέρες, ο ανελκυστήρας πλαγιάς, ένα απολύτως σύγχρονο έργο, πρότυπο στην κατηγορία του σε διεθνές επίπεδο. Τώρα εκτελείται το έργο της επίστρωσης των διαδρομών. Μιλάνε κάποιοι για τσιμέντα. Ας αναλογιστούν, ας δουν, ας ζητήσουν πληροφόρηση τι είναι αυτό το υλικό που χρησιμοποιούμε. Είναι αρχιτεκτονικό σκυρόδεμα, η περιεκτικότητα του οποίου σε τσιμέντο είναι μόλις 12%. Ένα ανθεκτικό υλικό μας είναι απαραίτητο, πρώτον, για να διευκολύνουμε την κίνηση των αμαξιδίων. Δεύτερον, διότι τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη συνεχίζουν να εκτελούνται. Κινούνται στον Ιερό Βράχο μηχανήματα πολλών τόνων για να μεταφέρουν φορτία πολλών τόνων. Επομένως, χρειάζονται ένα στέρεο έδαφος αντοχής για να μην υπάρχουν ατυχήματα. Ένα στέρεο έδαφος, το οποίο θα εξασφαλίζει συγχρόνως την αισθητική, η οποία επιβάλλεται να υπάρχει στα συγκεκριμένα μνημεία. Και αυτό το υλικό επελέγη με βάση την μελέτη Κορρέ και την μελέτη πολλών δειγμάτων υλικών.
Είναι η πρώτη φορά που γίνεται απολύτως αναστρέψιμη διάστρωση, που προστατεύονται απολύτως τα όποια ίχνη του βράχου υπάρχουν σήμερα ορατά. Και για πρώτη φορά αναδεικνύεται σε όλο της το εύρος, η οδός των Παναθηναίων. Μόνον έτσι ο σημερινός επισκέπτης θα μπορεί βιωματικά, να αντιληφθεί το μεγαλείο του Παρθενώνα και των λοιπών μνημείων, όπως το αντιλαμβανόταν ο αρχαίος Αθηναίος. Όλα τα άλλα είναι fake news. Όλα τα άλλα είναι πληροφορίες που διακινούνται εκ του πονηρού. Όλα τα άλλα εξυπηρετούν εγνωσμένες
σκοπιμότητες. Όλα τα άλλα έχουν στόχο να ζημιώσουν, όχι το Υπουργείο Πολιτισμού ή εμένα προσωπικά, αλλά τη χώρα και μόνο τη χώρα.
Δήλωση του καθηγητή Μανόλη Κορρέ, Προέδρου της ΕΣΜΑ
Οι νέες διαστρώσεις στην Ακρόπολη γίνονται σε αντικατάσταση των έως τώρα διαστρώσεων, οι οποίες είχαν την αυτή σύσταση, δηλαδή κατάλληλη μίξη χαλικιών άμμου και τσιμέντου, με παρόμοιες αποχρώσεις. Δυστυχώς, οι επιφάνειες αυτές είχαν λόγω ηλικίας φθαρεί, σε βαθμό που η εξακολούθηση της συντήρησής τους με τοπικά μπαλώματα να είναι ένα τελείως ανεπαρκές ημίμετρο. Οι παλαιές αυτές διαστρώσει έγιναν το 1976 βάσει σχεδίων και με επίβλεψη του αείμνηστου Γιάννη Τραυλού και είχαν ως κύριο γνώρισμα τη χρήση τεφρόχρωμου τσιμέντου και την σχετικά αδρή κατεργασία της επιφάνειας. Το έργο ήταν ένα από τα πρώτα που έπρεπε να γίνουν όταν μετά την πτώση της Δικτατορίας το Υπουργείο Πολιτισμού (Υπουργός τότε ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τρυπάνης) εγκαινίασε (Μάϊος 1975) το μακρόπνοο πρόγραμμα για την συντήρηση και αποκατάσταση των μνημείων της Ακρόπολης, αναθέτοντας το σχεδιασμό και την επίβλεψη σε μια διεπιστημονική επιτροπή ειδικών (Επιτροπή Συντηρήσεως μνημείων Ακροπόλεως, στο εξής ΕΣΜΑ), αποτελούμενη από τους Ι. Μηλιάδη, Γ. Δοντά, Χ. Μπούρα, Ι. Τραυλό, Σ. Αγγελίδη, Θ. Σκουλικίδη, κ.α. Ο Γιάννης Τραυλός, προσέφερε τις γνώσεις του σε θέματα αρχαιολογικής τοπογραφίας και την εμπειρία του ως καταξιωμένος αναστηλωτής. Ο ίδιος προέκρινε το σκυρόδεμα όπως άλλωστε είχε πράξει και ο Πικιώνης σε παρόμοιες εργασίες, με τη διαφορά ότι η διάστρωση στην Ακρόπολη δεν μπορούσε να περιέχει ελεύθερη χρήση νέων ή αρχαίων μαρμάρων. Τα τυχαία σκορπισμένα αρχαία μάρμαρα επί της οδού των Παναθηναίων, τον κεντρικό άξονα κίνησης των επισκεπτών, από τα Προπύλαια έως τον Παρθενώνα έπρεπε να μετακινηθούν για να συντηρηθούν και η οδός να διαστρωθεί επειδή ήδη ήταν ολισθηρή και δύσβατη, πρόβλημα επιδεινούμενο συνεχώς λόγω της γοργής αύξησης του αριθμού των επισκεπτών.
Τα περιστατικά ολίσθησης και πτώσης επισκεπτών έως το 1976 ήταν πολυάριθμα και όχι τυχαία υπήρχε σε ετοιμότητα εντός των Προπυλαίων ένα φορείο, καλά ορατό στη βόρεια πλευρά της ανάβασης. Τα τελευταία χρόνια η φθορά της υπάρχουσας διάστρωσης ήταν τόση, ώστε και πάλι να σημειώνονται ατυχήματα όπως τα παλιά χρόνια. Έτσι μετά από πρωτοβουλία της ηγεσίας του Υπουργείου, η ΕΣΜΑ και η Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, επεξεργάσθηκαν κάποιες πρώτες προτάσεις της Αρχαιολογικής Εφορείας Ακροπόλεως και κατέληξαν σε ό,τι σήμερα εκτελείται, ως συνέχεια του παλαιού έργου του Ι. Τραυλού, αλλά με τις νέες δυνατότητες της τεχνολογίας για ένα ακόμη καλύτερο αποτέλεσμα.
Το ζήτημα της ακριβούς οριοθέτησης των διαστρώσεων, ώστε να μη καλύπτονται μέρη του βράχου με σημαντικά, αλλά λίαν δυσδιάκριτα αρχαιολογικά ίχνη παρόδιων μικρών μνημείων ή και κάποιων κτισμάτων, δύσκολο όπως και στα χρόνια του Τραυλού, αντιμετωπίσθηκε βάσει της έως τώρα αρχαιολογικής έρευνας με συνεργασία αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων της Υπηρεσίας, με κύριο συντονιστή τον Μανόλη Κορρέ / τον υπογράφοντα. Στην Παρούσα φάση το πρόγραμμά μας περιορίζεται στο πλέον επείγον, την κεντρική οδό, και σε μια βοηθητική, αναγκαία για τη σύνδεση του κέντρου με τον νέο ανελκυστήρα για άτομα με κινητικά προβλήματα.
Η παρούσα εργασία είναι αντιληπτή ως μέρος ενός ολικού σχεδίου για την αποκατάσταση των αρχαίων επιφανειών, η οποία κατά πολύ θα βελτιώσει τις συνθήκες θέασης των μνημείων (από το σύστημα αναφοράς που είχαν υπ’όψιν εκείνοι που τα σχεδίασαν), αλλά εξ ίσου πολύτιμη θα είναι και η ασφάλιση έναντι φθοράς των εισέτι εκτεθειμένων θεμελίων σε πλείστα εισέτι ανοικτά σκάμματα κυρίως της Μεγάλης Ανασκαφής (1885-1891). Με αυτά τα έργα, των οποίων σχεδιασμός και εκτέλεση υπόκεινται σε αρχές διεθνών για τα μνημεία συμβάσεων που ήδη είναι ενσωματωμένες στην νομοθεσία πολλών χωρών όπως και της δικής μας, η κατάσταση των πραγμάτων θα βελτιωθεί.
Για τους παλαιότερους, όπως και εγώ, τέτοια έργα, παρά την επιστημονική ορθότητα και την κοινωνική χρησιμότητά τους, συνεπάγονται και απώλειες συναισθηματικής κυρίως φύσεως: εν προκειμένω κάτι από την παλαιά ρομαντική εικόνα που πάντοτε θα συντηρώ στις αναμνήσεις μου (με ανάμεικτα αισθήματα) θα χαθεί. Όμως ό,τι κυρίως επιβάλλεται σε κάθε περίσταση ανάληψης ευθυνών είναι η στάθμιση οφέλους και απώλειας (που θα ήταν αχαριστία να μη τη δεχόμαστε, όταν τα οφέλη είναι πολύ μεγαλύτερα). Με αυτή τη σύντομη αναφορά νομίζω ότι δίδεται απάντηση σε ανησυχίες που νομίζω λόγω μη ενημέρωσης εκφράσθηκαν από ευαίσθητους συμπολίτες μας.
Για την αποκατάσταση της αλήθειας σε ότι αφορά το έργο των διαδρομών ΑμεΑ το Υπουργείο Πολιτισμού διευκρινίζονται τα εξής:
Το έργο της διάστρωσης των διαδρομών δεν αντιμετωπίζεται ως απλή συντήρηση του υφιστάμενου δικτύου, το οποίο άλλωστε κατασκευάστηκε πριν τουλάχιστον πενήντα χρόνια με τις τότε κατασκευαστικές και επιστημονικές παραδοχές. Είναι τμήμα της μελέτης για την αποκατάσταση των εδαφών του αρχαίου ιερού του ακαδημαϊκού και προέδρου της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως κ. Μανόλη Κορρέ, του αρχιτέκτονα με την πληρέστερη γνώση για το σύνολο των μνημείων επί του Ιερού Βράχου. Οι διαμορφώσεις, οριζοντιογραφικά και υψομετρικά, ακολουθούν τα αρχαιολογικά δεδομένα, αποκαθιστώντας τις αρχαίες χαράξεις της οδού των Παναθηναίων. Ο επισκέπτης θα έχει για πρώτη φορά την εικόνα που είχαν οι αρχαίοι Αθηναίοι. Η οδός των Παναθηναίων, που ξεκινάει από τα Προπύλαια και φτάνει στο ναό της Ρώμης και του Αύγουστου, είχε διαστρωθεί, εκ νέου, με σκυρόδεμα το 1978 και επιστρώθηκε με το ίδιο υλικό πολλές φορές έκτοτε για να επισκευαστεί η καλπάζουσα φθορά. Η σχετική συζήτηση για τις διαδρομές των ατόμων με δυσκολία στην κίνηση είχε ξεκινήσει τουλάχιστον από τα μέσα του 2018, χωρίς να υπάρξει καμία πρόταση.
Τα υλικά
Από τις 19 Μάιου 2020, οπότε το ΚΑΣ γνωμοδότησε ομόφωνα για την εφαρμογή της σχετικής μελέτης, έως τον περασμένο Ιούλιο, πραγματοποιήθηκε ενδελεχής έρευνα για τον καθορισμό σύγχρονων κατάλληλων υλικών, τόσο από πλευράς σύστασης όσο και εμφάνισης. Κατά την αξιολόγηση δοκιμαστικών εφαρμογών υλικών επί τόπου από την Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ), ορισμένα απορρίφθηκαν λόγω αντοχής και άλλα λόγω εμφάνισης. Επιλέχθηκε ως αισθητικά αποδεκτό το συγκεκριμένο σκυρόδεμα με περιεκτικότητα σε τσιμέντο 12%. Το τελικό αποτέλεσμα θα είναι τεχνητός λίθος, αντίστοιχος με τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη συμπλήρωση των μνημείων. Επισημαίνεται ότι στην Ακρόπολη εκτελείται το συστηματικό έργο συντήρησης και αναστήλωσης των μνημείων, το οποίο απαιτεί τη μεταφορά υλικών και μαρμάρων έως 10 τόνων, με βαρέα οχήματα. Ως εκ τούτου οι διαδρομές πρέπει να είναι κατασκευασμένες από υλικό υψηλής αντοχής που να προσδίδει σταθερότητα. Η ΕΣΜΑ συνεκτιμώντας τα δεδομένα αποφάσισε την εφαρμογή του συγκεκριμένου νέου υλικού, αλλά μόνο στο υφιστάμενο δίκτυο (που ήταν ήδη κατασκευασμένο με σκυρόδεμα) με ορισμένες τροποποιήσεις απαραίτητες για την ένταξη του έργου σε μελλοντικές ανάγκες. Μία από αυτές είναι η διεύρυνση της διαδρομής ανατολικά των Προπυλαίων, ώστε να μπορεί να εξυπηρετήσει την διέλευση των εκατομμυρίων επισκεπτών, δημιουργώντας δύο κατευθύνσεις εισόδου και εξόδου, που θα αποσυμφορήσει την κυκλοφορία, και θα δώσει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να έχει καλύτερη εποπτεία των Προπυλαίων. Παράλληλα η ΕΣΜΑ αποφάσισε η Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως να συνεχίσει την έρευνα για τον σχεδιασμό και καθορισμό υλικών και για τις υπόλοιπες περιοχές της μελέτης, όπως τα πλατώματα θέασης των μνημείων, όπου οι απαιτήσεις σε αντοχή είναι μικρότερες. Η έρευνα αυτή είναι σε εξέλιξη.
Ασφάλεια για το μνημείο και τους επισκέπτες
Η νέα διάστρωση παρέχει ομαλή και αντιολισθητική επιφάνεια, απολύτως ασφαλή για τους επισκέπτες. Στο παρελθόν έχουν σημειωθεί πολλά ατυχήματα εξαιτίας της κλίσης και της ολισθηρότητας του εδάφους. Επιπλέον, στοχεύει στην προστασία του ίδιου του βράχου και των αρχαιολογικών καταλοίπων. Πριν από την διάστρωση προηγήθηκε λεπτομερής τρισδιάστατη και φωτογραμμετρική αποτύπωση, σε όσα σημεία του βράχου πρόκειται να καλυφθούν, με αποτέλεσμα να είναι διαθέσιμη η πλήρης τεκμηρίωσή τους. Η χρήση ενός λιγότερο ανθεκτικού υλικού θα απαιτούσε συχνή συντήρηση, που ως διαδικασία θα επιβάρυνε το μνημείο. Η επέμβαση που εφαρμόζεται στην κατασκευή των διαδρομών είναι πλήρως αναστρέψιμη. Μεταξύ του νέου υλικού και του υποστρώματος (βράχος) παρεμβάλλεται ειδική μεμβράνη. Οι τομές που υπάρχουν στους αρμούς, επί της ουσίας, επιτρέπουν την ολική ή τμηματική απομάκρυνση της διάστρωσης. Να τονιστεί ότι σήμερα ακόμη το έργο είναι σε εξέλιξη. Επομένως η εικόνα είναι εργοταξιακή και όχι η τελική. Απαιτούνται φινιρίσματα, κάλυψη των αρμών και διαμόρφωση των τελικών επιφανειών.
Δήλωση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνας Μενδώνη
Είμαστε σε μία εποχή, που φαίνεται ότι οι ειδικοί αμφισβητούνται. Αμφισβητήθηκαν οι γιατροί. Αμφισβητούνται τώρα και οι σημαντικότεροι αρχιτέκτονες, μηχανικοί και αρχαιολόγοι, οι οποίοι υπηρετούν στην Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, με κορυφαίο τον ακαδημαϊκό καθηγητή Μανόλη Κορρέ, για τον οποίο, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι είναι ο απόλυτος γνώστης της Ακρόπολης και των μνημείων της. Αμφισβητούνται τα 17 μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, τα στελέχη της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, των οποίων το αναστηλωτικό έργο ουδέποτε έχει αμφισβητηθεί, καθώς και οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων και η Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, καθώς και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών.
Μόνον απορία και έκπληξη μπορεί να προκαλέσει το γεγονός ότι κάποιοι χρησιμοποίησαν εικόνες εργοταξιακές, από το έργο της επίστρωσης των διαδρομών στην Ακρόπολη, το οποίο δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί -άρα δεν υπάρχει η τελική εικόνα- και το οποίο, σε κάθε περίπτωση, είναι επιλογή συνειδητή και προτεραιότητα για το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, εντασσόμενο στο Εθνικό Σχέδιο για τα Δικαιώματα των Ανθρώπων με Αναπηρία, προκειμένου το κορυφαίο μνημείο, το σύμβολο του δυτικού Πολιτισμού να καταστεί προσβάσιμο στην κοινωνία των τριών τρίτων. Όλοι έχουμε ίδια και ίσα δικαιώματα. Αυτό πρέπει να γίνει συνείδηση σε όλους. Μόνο μικρόψυχοι μπορούν να θεωρούν ότι ένα έργο, το οποίο εξασφαλίζει την απόλυτη πρόσβαση σε όλους τους συνανθρώπους μας, γίνεται για να δημιουργήσει πρόβλημα στο κορυφαίο μνημείο μας.
Όπως έχω δηλώσει πολλές φορές, η εικόνα της Ακρόπολης είναι η εικόνα της χώρας. Ολοκληρώσαμε τον φωτισμό και πήραμε μόνο εύσημα. Ολοκληρώνεται, τις αμέσως επόμενες ημέρες, ο ανελκυστήρας πλαγιάς, ένα απολύτως σύγχρονο έργο, πρότυπο στην κατηγορία του σε διεθνές επίπεδο. Τώρα εκτελείται το έργο της επίστρωσης των διαδρομών. Μιλάνε κάποιοι για τσιμέντα. Ας αναλογιστούν, ας δουν, ας ζητήσουν πληροφόρηση τι είναι αυτό το υλικό που χρησιμοποιούμε. Είναι αρχιτεκτονικό σκυρόδεμα, η περιεκτικότητα του οποίου σε τσιμέντο είναι μόλις 12%. Ένα ανθεκτικό υλικό μας είναι απαραίτητο, πρώτον, για να διευκολύνουμε την κίνηση των αμαξιδίων. Δεύτερον, διότι τα αναστηλωτικά έργα στην Ακρόπολη συνεχίζουν να εκτελούνται. Κινούνται στον Ιερό Βράχο μηχανήματα πολλών τόνων για να μεταφέρουν φορτία πολλών τόνων. Επομένως, χρειάζονται ένα στέρεο έδαφος αντοχής για να μην υπάρχουν ατυχήματα. Ένα στέρεο έδαφος, το οποίο θα εξασφαλίζει συγχρόνως την αισθητική, η οποία επιβάλλεται να υπάρχει στα συγκεκριμένα μνημεία. Και αυτό το υλικό επελέγη με βάση την μελέτη Κορρέ και την μελέτη πολλών δειγμάτων υλικών.
Είναι η πρώτη φορά που γίνεται απολύτως αναστρέψιμη διάστρωση, που προστατεύονται απολύτως τα όποια ίχνη του βράχου υπάρχουν σήμερα ορατά. Και για πρώτη φορά αναδεικνύεται σε όλο της το εύρος, η οδός των Παναθηναίων. Μόνον έτσι ο σημερινός επισκέπτης θα μπορεί βιωματικά, να αντιληφθεί το μεγαλείο του Παρθενώνα και των λοιπών μνημείων, όπως το αντιλαμβανόταν ο αρχαίος Αθηναίος. Όλα τα άλλα είναι fake news. Όλα τα άλλα είναι πληροφορίες που διακινούνται εκ του πονηρού. Όλα τα άλλα εξυπηρετούν εγνωσμένες
σκοπιμότητες. Όλα τα άλλα έχουν στόχο να ζημιώσουν, όχι το Υπουργείο Πολιτισμού ή εμένα προσωπικά, αλλά τη χώρα και μόνο τη χώρα.
Δήλωση του καθηγητή Μανόλη Κορρέ, Προέδρου της ΕΣΜΑ
Οι νέες διαστρώσεις στην Ακρόπολη γίνονται σε αντικατάσταση των έως τώρα διαστρώσεων, οι οποίες είχαν την αυτή σύσταση, δηλαδή κατάλληλη μίξη χαλικιών άμμου και τσιμέντου, με παρόμοιες αποχρώσεις. Δυστυχώς, οι επιφάνειες αυτές είχαν λόγω ηλικίας φθαρεί, σε βαθμό που η εξακολούθηση της συντήρησής τους με τοπικά μπαλώματα να είναι ένα τελείως ανεπαρκές ημίμετρο. Οι παλαιές αυτές διαστρώσει έγιναν το 1976 βάσει σχεδίων και με επίβλεψη του αείμνηστου Γιάννη Τραυλού και είχαν ως κύριο γνώρισμα τη χρήση τεφρόχρωμου τσιμέντου και την σχετικά αδρή κατεργασία της επιφάνειας. Το έργο ήταν ένα από τα πρώτα που έπρεπε να γίνουν όταν μετά την πτώση της Δικτατορίας το Υπουργείο Πολιτισμού (Υπουργός τότε ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τρυπάνης) εγκαινίασε (Μάϊος 1975) το μακρόπνοο πρόγραμμα για την συντήρηση και αποκατάσταση των μνημείων της Ακρόπολης, αναθέτοντας το σχεδιασμό και την επίβλεψη σε μια διεπιστημονική επιτροπή ειδικών (Επιτροπή Συντηρήσεως μνημείων Ακροπόλεως, στο εξής ΕΣΜΑ), αποτελούμενη από τους Ι. Μηλιάδη, Γ. Δοντά, Χ. Μπούρα, Ι. Τραυλό, Σ. Αγγελίδη, Θ. Σκουλικίδη, κ.α. Ο Γιάννης Τραυλός, προσέφερε τις γνώσεις του σε θέματα αρχαιολογικής τοπογραφίας και την εμπειρία του ως καταξιωμένος αναστηλωτής. Ο ίδιος προέκρινε το σκυρόδεμα όπως άλλωστε είχε πράξει και ο Πικιώνης σε παρόμοιες εργασίες, με τη διαφορά ότι η διάστρωση στην Ακρόπολη δεν μπορούσε να περιέχει ελεύθερη χρήση νέων ή αρχαίων μαρμάρων. Τα τυχαία σκορπισμένα αρχαία μάρμαρα επί της οδού των Παναθηναίων, τον κεντρικό άξονα κίνησης των επισκεπτών, από τα Προπύλαια έως τον Παρθενώνα έπρεπε να μετακινηθούν για να συντηρηθούν και η οδός να διαστρωθεί επειδή ήδη ήταν ολισθηρή και δύσβατη, πρόβλημα επιδεινούμενο συνεχώς λόγω της γοργής αύξησης του αριθμού των επισκεπτών.
Τα περιστατικά ολίσθησης και πτώσης επισκεπτών έως το 1976 ήταν πολυάριθμα και όχι τυχαία υπήρχε σε ετοιμότητα εντός των Προπυλαίων ένα φορείο, καλά ορατό στη βόρεια πλευρά της ανάβασης. Τα τελευταία χρόνια η φθορά της υπάρχουσας διάστρωσης ήταν τόση, ώστε και πάλι να σημειώνονται ατυχήματα όπως τα παλιά χρόνια. Έτσι μετά από πρωτοβουλία της ηγεσίας του Υπουργείου, η ΕΣΜΑ και η Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, επεξεργάσθηκαν κάποιες πρώτες προτάσεις της Αρχαιολογικής Εφορείας Ακροπόλεως και κατέληξαν σε ό,τι σήμερα εκτελείται, ως συνέχεια του παλαιού έργου του Ι. Τραυλού, αλλά με τις νέες δυνατότητες της τεχνολογίας για ένα ακόμη καλύτερο αποτέλεσμα.
Το ζήτημα της ακριβούς οριοθέτησης των διαστρώσεων, ώστε να μη καλύπτονται μέρη του βράχου με σημαντικά, αλλά λίαν δυσδιάκριτα αρχαιολογικά ίχνη παρόδιων μικρών μνημείων ή και κάποιων κτισμάτων, δύσκολο όπως και στα χρόνια του Τραυλού, αντιμετωπίσθηκε βάσει της έως τώρα αρχαιολογικής έρευνας με συνεργασία αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων της Υπηρεσίας, με κύριο συντονιστή τον Μανόλη Κορρέ / τον υπογράφοντα. Στην Παρούσα φάση το πρόγραμμά μας περιορίζεται στο πλέον επείγον, την κεντρική οδό, και σε μια βοηθητική, αναγκαία για τη σύνδεση του κέντρου με τον νέο ανελκυστήρα για άτομα με κινητικά προβλήματα.
Η παρούσα εργασία είναι αντιληπτή ως μέρος ενός ολικού σχεδίου για την αποκατάσταση των αρχαίων επιφανειών, η οποία κατά πολύ θα βελτιώσει τις συνθήκες θέασης των μνημείων (από το σύστημα αναφοράς που είχαν υπ’όψιν εκείνοι που τα σχεδίασαν), αλλά εξ ίσου πολύτιμη θα είναι και η ασφάλιση έναντι φθοράς των εισέτι εκτεθειμένων θεμελίων σε πλείστα εισέτι ανοικτά σκάμματα κυρίως της Μεγάλης Ανασκαφής (1885-1891). Με αυτά τα έργα, των οποίων σχεδιασμός και εκτέλεση υπόκεινται σε αρχές διεθνών για τα μνημεία συμβάσεων που ήδη είναι ενσωματωμένες στην νομοθεσία πολλών χωρών όπως και της δικής μας, η κατάσταση των πραγμάτων θα βελτιωθεί.
Για τους παλαιότερους, όπως και εγώ, τέτοια έργα, παρά την επιστημονική ορθότητα και την κοινωνική χρησιμότητά τους, συνεπάγονται και απώλειες συναισθηματικής κυρίως φύσεως: εν προκειμένω κάτι από την παλαιά ρομαντική εικόνα που πάντοτε θα συντηρώ στις αναμνήσεις μου (με ανάμεικτα αισθήματα) θα χαθεί. Όμως ό,τι κυρίως επιβάλλεται σε κάθε περίσταση ανάληψης ευθυνών είναι η στάθμιση οφέλους και απώλειας (που θα ήταν αχαριστία να μη τη δεχόμαστε, όταν τα οφέλη είναι πολύ μεγαλύτερα). Με αυτή τη σύντομη αναφορά νομίζω ότι δίδεται απάντηση σε ανησυχίες που νομίζω λόγω μη ενημέρωσης εκφράσθηκαν από ευαίσθητους συμπολίτες μας.
