Με μεγάλη απήχηση συνεχίζεται η έκθεση "Σύγχυση" του Γιώργου Ξένου στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων

Μια θέση όμως που βρίσκεται σε έναν ξεχωριστό τόπο, από τους υπόλοιπους διαλεκτούς εκπροσώπους της δημιουργίας στη χώρα μας. Και τούτο διότι ο Ξένος, πέρα από την αναντίρρητη αισθητική αξία και το πηγαίο, ασυγκράτητο αισθητηριακό ενδιαφέρον που αναβλύζουν από τα έργα του, παραμένει μεθοδολογικά ακατάτακτος. Είναι μοναδικός ως προς τον χαρακτηρισμό των επιμέρους κατηγοριών που συνθέτουν ένα μεγάλο έργο τέχνης: την τεχνική, το περιεχόμενο, τα μέσα (media), την ποιητική αφορμή –αυτό που αποκαλούμε έμπνευση– το οντολογικό και μεταφυσικό άνοιγμα, την ψυχολογική ένταση, τους κώδικες και την αναλυτικότητα. Δηλαδή όλα όσα συνθέτουν ένα μεγαλούργημα και που, σε ειδικό ποσοστό, εμπεριέχονται σε κάθε σημαντικό έργο τέχνης ώστε να καθορίζεται αξιολογικά, να προσδιορίζεται και να κατατάσσεται τυπολογικά.

Οι παρατηρήσεις αυτές επιβεβαιώνονται απόλυτα στην έκθεση «Σύγχυση», που φιλοξενείται στον εμβληματικό χώρο του πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ. Εκεί, αναδεικνύεται εμπράκτως η ικανότητα του Γιώργου Ξένου να δημιουργήσει ένα δυναμικό πεδίο, όπου η ανάμειξη των ειδών συγκροτεί ένα σύμπαν από καταστάσεις και σχέσεις. Ένα σύμπαν που κατορθώνει να διαπλάσει μια «οπτικοακουστική μνήμη», ακριβώς όπως τη θέλει ο δημιουργός. Τα περιβάλλοντα που δημιουργεί κατορθώνουν να «παγώσουν» μία κρίσιμη και αποφασιστική στιγμή: μία τομή για το χρονικό και υπαρξιακό παρελθόν και μέλλον – και ως απαρχή και ως αποτέλεσμα και ως επανεκκίνηση. Όχι μόνο του χρόνου, αλλά και της ίδιας της ύπαρξης του πολιτισμού.

Η μοναδική «σκηνογραφία» του Ξένου δίνει ιδιαίτερο βάθος στην έκθεση, η οποία διαρθρώνεται κυρίως σε τρεις ενότητες: Σύγχυση, Δίοδο και Παύση. Οι εγκαταστάσεις αυτές συγκροτούν μία πορεία μετάβασης προς τη σύγχυση και, όπως σημειώνει ο ίδιος ο καλλιτέχνης, συνθέτουν «την καταγραφή μιας μετέωρης στιγμής του παγκόσμιου πολιτισμού».

Η Δίοδος και οι Διερχόμενοι, που εισάγουν τον θεατή στην έκθεση, λειτουργούν ως εικαστική μετωνυμία της έννοιας της μετακίνησης. Μιας μετακίνησης που στις μέρες μας αποτελεί συνθήκη του αλυσιτελούς σχεδιασμού της κοινωνίας: συνεχής μετακίνηση πληθυσμών και πληροφορίας, που εντείνει τη σύγχυση και την αβεβαιότητα. Είναι η Δίοδος που δημιουργεί και το δίλημμα για το πέρασμα. Μια μετάβαση που συντελεί στην παγκόσμια σύγχυση, καθώς σηματοδοτεί το πέρασμα από τη συμβολική σκέψη και έκφραση στην ψηφιακή ανακατασκευή και την τεχνητή νοημοσύνη (AI).

Το πολύπτυχο Παύση εκφράζει την αντίδραση, τη διαμαρτυρία, αλλά και τις αντιθετικές φωνές που δονούν με παύση τη δημόσια σφαίρα. Συγκροτεί μια ενότητα ασυμμετρίας και ασυμφωνίας, ουσιαστικής δυσαρμονίας. Οι νότες και οι φωνές στις παρτιτούρες δεν συντονίζονται με το κύριο θέμα. Αντίθετα, διαμεσολαβούνται από τη βούληση και την αρχή ενός παντοδύναμου μαέστρου. Παράλληλα, αποτελούν –ως παρτιτούρα– το εχέγγυο της οπτικοακουστικής μνήμης, το ίχνος μιας προσπάθειας να εκφραστεί –και μέσω της μουσικής και της ποιητικής αρμονίας– η υπερβατικότητα που επιτρέπει τη συνύπαρξη.

Κεντρική θέση στην έκθεση καταλαμβάνει η εγκατάσταση Σύγχυση, στην οποία κορυφώνεται και καταλήγει η εννοιολογική ενορχήστρωση του Γιώργου Ξένου. Η κατάρρευση των διαφορετικών απόψεων και κοσμοθεωριών, που διαλύονται μέσα από ακατάστατες, ασύνδετες λέξεις και ασυμπτωτικές σκέψεις, αποτυπώνει τη σύγχυση του κόσμου. Όπως σε συνέδρια και συμβούλια, όπου οι όροι και οι κώδικες συγκρούονται και δεν επιτρέπουν μια απόφαση. Η εικόνα της τελικής διάλυσης αποτελεί ένα «πέρας» με διττή έννοια: και τετελεσμένο γεγονός, και ορόσημο – ένα πέρασμα σε κάτι άλλο, μια επανεκκίνηση. Για τον Ξένο, η διάλυση δεν είναι λήξη, είναι η δυνατότητα μιας νέας αρχής. Γιατί όλα μένουν ανοιχτά. Ακόμη και όταν καταστρέφονται, αφήνουν ένα ίχνος, έναν ίσκιο.

Σε μια εποχή κοσμογονικών μεταβολών για το άτομο, την κοινωνία και την ανθρωπότητα, η έκθεση «Σύγχυση» είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Μέσα από τη συνταρακτική αισθητική δύναμη των έργων του, ο Ξένος μας υπενθυμίζει τη σκληρή μοίρα της ανθρώπινης πνευματικής και ψυχικής κατάστασης. Μας δείχνει ότι στην αέναη αναζήτηση του καινούργιου –κληροδότημα της μοντερνικότητας– ο άνθρωπος επιμένει στην ψευδαίσθηση πως οι αισθήσεις δεν τον προδίδουν, τα πάθη δεν τον συσκοτίζουν και τα έργα του είναι στέρεα και λογικά.

Ωστόσο, τα θεωρητικά και πρακτικά υποστυλώματα αυτής της συναισθηματικής φαντασίωσης και θεωρητικής φενάκης, διαρκώς διαψεύδονται – σχεδόν τραγικά. Στην προσδοκία της αρμονίας παρεμβαίνει το χάος, στην αναζήτηση της ταυτότητας αναδύεται η διαφορά, στην ενότητα του κόσμου κυριαρχεί η πολυδιάσπαση. Αντί για τη βεβαιότητα, βασιλεύει η σύγχυση. Μια σύγχυση που εκφράζεται σαν πολύμορφο, χιμαιρικό ον, που παραπλανά την ανθρώπινη κρίση και τον προσανατολισμό του ατόμου.

Μέσα σε αυτή τη σύγχυση, όλα τα δίπολα –ορθό και λάθος, αληθινό και φανταστικό– συγχέονται. Και κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί τι πράγματι ισχύει. Ο Ξένος μας υπενθυμίζει ότι η Τέχνη είναι μια από τις ελάχιστες δυνατότητες που μπορούν να ολοκληρώσουν την «αρχή του μοντέρνου», εκφραζόμενη ως η αυτονομία κάθε μορφής. Μια αυτονομία που μάς βοηθά να διαμορφώσουμε τον ατομικό μας «νόμο», απελευθερώνοντας τη θετική δύναμη της υποκειμενικής άρνησης: ως διαφωνία, κακοφωνία, αγωνία ή απόκλιση από την κανονικότητα.

Αυτή η θετική «άρνηση της άρνησης» είναι, για τον Ξένο, εγγενής δυνατότητα της ανθρώπινης υπόστασης. Είναι η μόνη ισχύς για να ξεπεράσει τις πεπερασμένες δυνατότητες που του επιβάλλουν οι δομές –αισθητικές, πολιτικές, κοινωνικές, γνωστικές. Με την έκθεση «Σύγχυση», ο Ξένος πραγματοποιεί αυτό που ο ίδιος διακηρύσσει: δίνει «έναν όρκο στο φως και στο σκοτάδι».

Δρ ΓΙΩΡΓΗΣ-ΒΥΡΩΝ ΔΑΒΟΣ
Τεχνοκριτικός και καθηγητής Εφαρμοσμένης Αισθητικής